Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 26

Beiaarden in West-Brabant

Deze streek is nooit erg rijk geweest aan beiaarden, alhoewel onze Rijkshoofdstad Brussel, volgens vroegere historici, er negen zou gehad hebben, wat we niet betwijfelen, doch die zijn er dan beslist niet gelijktijdig geweest, maar wél achtereenvolgens, in de loop der eeuwen. Ze verdwenen, de ene na de andere, tot er op het einde van de 19de eeuw niets meer overbleef, en Brussel zelfs méér dan 50 jaar de énige provinciehoofdstad van ons land zou blijven waar geen beiaardspel meer gehoord werd. De overige 8 hoofdsteden hebben er allen één; sommigen zelfs méér. In 1975 kwam aan deze wantoestand een einde en om het jarenlange verzuim goed te maken werd er dan meteen maar één der prachtigste en beste beiaarden van ons land opgericht; volkomen waardig voor onze hoofdstad en voor de toren waarin hij is ondergebracht, waarover hierna de beknopte geschiedenis en beschrijving volgt.

Brussel - St.-Michielskathedraal (vóór 1962: collegiale St.-Goedele-kerk)

De bouw van deze grote Gotische kerk begon in 1226 en duurde meer dan 2 eeuwen zodat de twee torens aan de westergevel (beiden 68 m hoog) slechts respektievelijk in 1451 en 1475 voltooid werden. Ze hebben geen spits doch zijn bekroond met een sierlijke borstwering, die omheen de vierkante bovenvlakken loopt.

In 1362 werd er te Brussel reeds ‘gebeierd’ (volgens de kerkrekeningen), maar dat was dan wél vroegtijdig en hoogstens op een kleine ‘voorslag’ van 3 of 4 klokjes op de St.-Niklaastoren, die tevens als stadsbelfort diende. Op de hoofdkerk kwamen ook spoedig luiklokken die vaak hergoten werden omdat de vorige gebarsten of geroofd waren. Nog één hiervan is heden in de Noordertoren en wel de zwaarste en merkwaardigste: Salvator in 1638 te Mechelen gegoten door Peter de Clercq en Peter Van den Gheyn. Ze weegt 6.612 kg en ontsnapte vier maal aan opeising door de toenmalige vijanden: in 1747, 1793, 1917 en 1943!

Voor de Zuidertoren goot de vermaarde Andreas Jozef Van den Gheyn in 1762 te Leuven een beiaard van 40 klokken met een basklok van 2.806 kg en een totaalgewicht van 23.368 kg wat voor die tijd aanzienlijk was. Dit klokkenspel kende jammer genoeg slechts een kortstondig bestaan want in 1793 werd het reeds door de Franse revolutionairen geroofd. Beiaardier was toen: Mathias de Parck, die in 1777 bijna vermoord werd omwille van zijn mooie vrouw waarop een andere man belust was, welke dan die hinderlijke echtgenoot maar meteen wou uit de weg ruimen, waarin hij gelukkig niet slaagde.

Een tweede Brussels beiaardier ontsnapte in 1714 op het nippertje aan de dood, nl. Paul Nijs toen hij hals over kop het Belfort van de St.-Niklaaskerk verliet, dat achter zijn rug instortte; de M. De Haze en Witlockxklokken in z'n val meeslepend en vernielend. De vorige beiaard van deze toren: een werk van de beroemde Frans Hemony uit 1662 was reeds in 1695, samen met de toren, door een bombardement verwoest.

Er scheen een soort noodlot over de Brusselse beiaarden te hangen want géén van allen heeft ooit een lang bestaan gekend. Het bleef dan ook bijna twee eeuwen stil op de Brusselse hoofdkerk tot het kerkbestuur omstreeks 1930 nog een poging deed om 26 Hemony-klokken te verkrijgen die een paar jaren tevoren uit de kerkbeiaard te Antwerpen verwijderd waren. (Niet te verwarren met de stadsbeiaard, die vandaag nog steeds op O.-L.-Vrouwetoren speelt.)

Bedoelde klokken gingen echter in 1960 naar Hoogstraten en dus werden er nieuwe plannen gemaakt voor St.-Goedele (Brussel), zodat in 1967 vier nieuwe luiklokken konden gewijd worden, tijdens ditzelfde jaar door Horacantus gegoten, ter vervanging van het in 1943 geroofde gelui. Ze kregen de namen: Fabiola, Maria, Michiel en Gudula.

Eerstgenoemde basklok meet 1,74 cm ø en is 3.300 kg zwaar. In 1975 goot Eysbouts (Horacantus) nog 45 klokken erbij, wat het totaal gewicht op 15.633 kg brengt. Deze 49 bronzen zangers werden op 29 september 1975 door Piet van den Broek luisterrijk ingehuldigd.

Hierbij waren aanwezig: Prinses Paola en haar drie kinderen, die peter en meter waren van de drie zwaarste nieuwe lui- en beiaardklokken, welke dus de namen Philippe, Astrid en Laurent dragen. De twee tussenliggende speelklokken heten Leo (kardinaal Suenens) en Jozef (minister Chabert). Alle overige speelklokken hebben de voornaam van allerlei Brusselse, Brabantse en nationale kerkelijke, politieke of administratieve personaliteiten gekregen.

Terwijl de eeuwenoude reusachtige Salvator op z'n eentje in de Noordertoren hangt, met als enig gezelschap een groot aantal wilde duiven, die er veel stof en vuil maken (toch wordt deze klok bij zeldzame gelegenheden nog wel eens geluid), weerklinken in de Zuidertoren de 49 stemmen elk kwartier, bevolen door een elektro-magnetische speeltrommel en wordt het klavier bespeeld op alle zaterdagen van begin juni tot einde september te 20.30 u. Voorlopig door gastspelers uit binnen- en buitenland, in afwachting dat er

[p. 215]

Zo wordt een beiaard gestemd.

een stadsbeiaardier zal benoemd worden, waarvoor er negen kandidaten zijn: 8 Vlamingen en 1 Waalse dame.

Vermelden we tenslotte nog een vroegere merkwaardige beiaardier (echter van de verdwenen St.-Niklaastoren) nl. Theodoor de Sany, van wie een belangrijk ‘versteekboek’ uit het jaar 1648 bewaard bleef.

In Brussel-stad zijn er nog twee kleine beiaarden zonder klavier op het Dynastiepaleis en een gevelspel aan een winkel, alsook in de voorsteden: Ukkel (Russisch-Orthodoxe Kerk) en St.-Pieters-Woluwe (raadhuistoren).

Halle - Onze-Lieve-Vrouw-Basiliek (vóór 1946: collegiale St.-Martinus)

De talrijke bedevaarders die nog steeds onvermoeibaar van heinde en verre naar dit Maria-stadje komen, zo schilderachtig gelegen in het Zenne-dal, zien reeds vanop grote afstand de hoge karakteristieke toren boven het golvend Pajottenland oprijzen.

De ruime, éénbeukige, hooggotische kerk, begonnen in 1341, werd in 1467 in laatgotische stijl voltooid. De vierkante onderbouw van de toren dateert uit deze periode en was vroeger bekroond met een gotische spits, die in 1776 vervangen werd door de huidige baroklantaarn tussen de vier hoektorentjes.

Reeds in 1390 goot De Leenknecht van Harelbeke de kleine Maria die nog altijd bestaat en zelfs nog meespeelt in de huidige beiaard! Een tweede, eveneens eerbiedwaardige klok, is de grote Maria (2.000 kg) door Waltherus gegoten in 1482 ‘onder de regering van Maria van Boergondië ook vandaag nog in gebruik als lui- en speelklok. In 1505 levert de Mechelse gieter Georgius Waghevens een aantal klokken, die tussen 1554 en 1563 verder uitgebreid worden tot 21 stuks door Peter van den Gheyn, ook een Mechels gieter.

Eén Waghevens-exemplaar, gedateert 1518 (750 kg - 1,04 cm ø) en genaamd Salvator-Gabriël



is thans de voornaamste beiaardklok.

Van voornoemde reeks: Waghevens-Van den Gheyn worden nog een vijftal angstvallig bewaard op een lagere torenverdieping die als ‘klokkenmuseum’ werd ingericht door de V.V.V. (geleide bezoeken op zaterdag en zondag tijdens de zomermaanden; aanbevolen voor wie eens klokken uit zeven opeenvolgende eeuwen wil zien en horen, samengebracht in één toren, wat uniek ter wereld is!) Stads- en kerkbestuur zullen binnenkort ook de twee historische Maria's in dat museum onderbrengen, terecht oordelend dat beide klokken, na respektievelijk bijna 500 en 600 jaar dienst, voortaan van een welverdiende rust mogen genieten. (Een mens gaat, na ongeveer 1/10 van die leeftijd, reeds op pensioen)!) Twee nieuwe klokken zullen ervoor in de plaats komen, als lui- en speelklok. Het opsommen van namen, opschriften en versieringen der klokken zou ons te ver voeren. Het loont écht de moeite dit bronzen geschiedenisboek even zélf te gaan bekijken.

[p. 216]

De O.-L.-Vrouwebasiliek van Halle, naar een tekening van Jef Rottiers.

Vermelden we slechts dat een Waghevensklok van 120 kg en 57 cm ø prijkt met het wapenschild van Boergondië en het Gulden Vlies. Tussen 1651 en 1661 werd de beiaard verder uitgebreid door Van den Gheyn en Jan de Clerck (Mechelen) tot 27 klokken, o.a. met de zware ‘bourdon’ die in 1849, nadat hij gebarsten was, te Leuven door Van Aerschodt hergoten werd op 3.500 kg en 1,70 cm ø. Deze ‘bromklok’ werd de basis van de beiaard en is dat heden nog.

Echter, omstreeks 1875 viel de beiaard stil en bleef stom tot in 1920, toen de Leuvense gieter Omer Michaux een ‘restauratie’ uitvoerde. Jammer genoeg behield hij slechts 10 oude klokken en deed de rest van het waardevol historisch bezit in z'n smeltoven verdwijnen; hij leverde 34 eigen nieuwe klokken, wat het aantal op 44 bracht, die echter zo vals klonken, dat de ‘hernieuwde’ beiaard, na de inhuldiging in 1922, spoedig daarna nogmaals aan verwaarlozing werd prijsgegeven. De aftakeling en het verval duurden opnieuw 50 jaar, zodat het lief en vriendelijk stadje Halle ongeveer een eeuw lang géén degelijke beiaardklanken heeft gehoord, tenzij dan die mislukte en kortstondige ‘herstelling’ in 1922. We mogen thans niemand hierover een verwijt maken, allerminst de klokgieter Michaux. Zijn poging was alleszins goed bedoeld doch precies tijdens deze periode was de klokgietkunst en vooral het juist stemmen op een absoluut dieptepunt gekomen; een algemeen verschijnsel overal en waaraan hij géén schuld had.

In 1965 werden nogmaals plannen gemaakt om die treurige toestand te verhelpen, die tenslotte resulteerde met de herinhuldiging van een beiaard van ditmaal 54 klokken op 5 mei 1973. Dus: het dubbel aantal dan een eeuw tevoren en nog 10 méér dan in 1922. Halle wordt thans slechts geëvenaard door Tienen (ook 54 klokken) en overtroffen door Nieuwpoort (67 klokken) doch deze beide missen de twee zwaarste bassen, die Halle thans wél heeft.

Ditmaal bleven de historische klokken behouden, gedeeltelijk nog meespelend en de rest naar het Museum verwezen. Zelfs van de minderwaardige Michaux-klokken (1922) werden er, na tooncorrectie, nog 6 exemplaren terug opgenomen in de nieuwe beiaard, terwijl de Leuvense gieter Jaak Sergeys, die de gehele beiaard onder handen genomen had, 44 klokken van eigen geut toevoegde (1972) zodat we thans een behoorlijk klokkenspel hebben, volkomen waardig voor de vermaarde Maria-Basiliek.

Adviseur hierbij was Gaston Van den Bergh, adj.-Stadsbeiaardier van Mechelen, die de ‘herrezen’ beiaard sindsdien regelmatig bespeelt, samen met zijn collega Jos. Lerinckx, geboren Hallenaar en virtuoosbeiaardier. Ook komen er gastspelers uit binnen- en buitenland en er is een luisterplaats onder de toren. Sinds vijf jaar verschijnen de gebundelde programma's in een mooie brochure. De concerten zijn op de avonden der kerkelijke, nationale en plaatselijke feestdagen van begin mei tot en met 11 november, alsook op sommige donderdagvoormiddagen te 10.30 u tijdens de 14-daagse markt. Intussen spelen 5 elektromagnetische trommels elk kwartier afwisselend: Maria-liederen, Vlaamse, Volksliederen, Kerst- en folkloreliederen.

Er is momenteel nog geen vaste stadsbeiaardier (sinds meer dan 100 jaar niet meer geweest) doch als vroegere titularis moeten we wel even de aandacht vestigen op Theodoor de Sany, reeds vermeld bij Brussel (St.-Niklaas) die uitweek naar Halle en er overleed op 9 november 1658. Zijn zoon Michel volgde hem op. Deze huwde te Halle in 1660 en had 6 kinderen, allen te Halle geboren tussen 1663 en 1675. Tenslotte staat op de ‘Admiraalklok’ in 1563 door Peter Van den Gheyn gegoten, de naam van ‘beyarder’ P. Rimbault.

Deze klok hangt thans nog eenzaam in de lantaarnkoepel als ongebruikte halfuurslagklok doch zal eerlang verhuizen naar de museumverdieping, alsook de twee klokjes uit de vieringtoren, door Van Laer te Brussel gegoten in 1764 en 1773. Een Jullienklok van 1702 (65 kg en 44 cm ø) hangt reeds in voornoemd museum. Hoé die klok van een Lierse gieter, die nooit voor Halle leverde, aldaar geraakt is, blijft voorlopig een raadsel. We vermoeden dat ze eertijds in het stadhuistorentje gehangen heeft en afkomstig is uit: Steenokkerzeel. Dit moet nog verder opgespoord worden.

Grimbergen - Toren van Sint-Servaaskerk der Norbertijnerabdij

De Abdij werd gesticht in 1128. De kerk (tevens parochiekerk van de gemeente), toegewijd aan St.-Servaas, werd gebouwd van 1660 tot 1680 in witte zandsteen; een mengsel van Italiaanse en Vlaamse stijl; renaissance en barok doch als geheel schitterend geslaagd.

De robuste vierkante toren (60 m hoog) werd voltooid in 1686. Op oude gravuren staat hij afgebeeld met een barokke koepel, ongeveer zoals er thans nog één op de viering tussen de kruisbeuken staat. Die is in de loop der tijden verdwenen (indien hij ooit bestaan heeft) en thans heeft de toren een plat dak, voorzien van rode lichten, als baken voor de nabije vlieghaven, waar voortdurend luchttoestellen) opstijgen.

In 1530 werden reeds ‘verschillende’ klokken gegoten, die samen 3.049 kg wogen, toen in 1715 de Antwerpse gieter Willem Witlockx ze overnam om een nieuwe beiaard te vervaardigen, die ditmaal 37 klokken telde en totaal een gewicht van 4.277 kg haalde.

In 1749 kwamen er nog twee klokken bij en in 1756 waren er reeds 47, hierin begrepen de vijf luiklokken, zodat de beiaard toen 42 speelklokken telde. Ditzelfde jaar werd een automatisch spel eraan toegevoegd, bij het uurwerk.

De Franse revolutionairen lieten op 9 november 1798 al deze prachtige bronzen stemmen uit de toren werpen, de ene op de andere, zodat ze allen reeds gebroken waren en gemakkelijk konden weggevoerd worden. De tweede grootste klok overleefde echter die val en was slechts gebarsten; ze werd vlug ter plaatse begraven en in 1830 door de Leuvense gieter Van Aerschodt gebruikt om

[p. 217]

ervan twee nieuwe klokken te gieten. De kleinste (341 kg) werd in 1928 door Morcel kleinste (341 kg) werd in 1928 door Marcel Michiels (Doornik) aangewend als basis voor een nieuwe beiaard van 35 klokken (2.543 kg totaalgewicht) t.g.v. het achtste eeuwfeest der abdij. De klokgieter kwam echter niet tijdig gereed met z'n beiaard en moest voorlopig de privé-beiaard van de Mechelaar Jan Donnes in de Grimbergse toren opstellen. Dit was zijn ‘opus nr. 1’, gegoten in 1926 en telde 40 klokken.

Jef Denyn, die geadviseerd had, huldigde de beiaard in op 8 juli 1928 en het definitieve spel op 11 augustus 1929, waarna hij verder bespeeld werd door Lode Mergaerts: plaatselijk koster-organist (gedurende meer dan 50 jaar) en later schepen van de gemeente geworden.

In 1952 werd de te Mechelen gediplomeerde Pater-Norbertijn Jan Feyen (de éérste priester, die het diploma behaalde) aangesteld. Hij begon stilaan de taak van zijn voorganger (eveneens Mechels gediplomeerde) over te nemen. Het klonk echter maar droevig op dit stuntelig klein, licht en vooral vals klokkenspel. We vertelden reeds onder Halle, dat omstreeks dit tijdstip de klokgietkunst op een absoluut dieptepunt gekomen was. Michaux ontsnapte toen niet aan deze ‘malaise’ en Michiels, als jonge beginner in het vak evenmin. Een kwarteeuw later zal Michiels, intussen geëvolueerd, vele betere beiaarden en klokken afleveren, wat we hierna zullen zien onder Meise.

Onder impuls van Pater Feyen werd de gebrekkige beiaard in 1964 vervangen door 48 klokken van Horacantus op een basis van 975 kg en een totaalgewicht van 5.733 kg. Ingehuldigd op 24 mei 1964 wordt hij sindsdien regelmatig bespeeld op alle kerkelijke, nationale en plaatselijke feestdagen. Er is ook een elektro-magnetisch kwartierspel bij het uurwerk.

De fiere abdijtoren mag vandaag trots zijn op het in 1964 verworven muziekinstrument. De vierde beiaard te Grimbergen en ditmaal de beste en meest zuiver gestemde t.o.v. zijn voorgangers.

Binnen de rustige abdijmuren en in de tuin ervan is er ruimschoots voldoende gelegenheid om de recitals ongestoord te beluisteren.

Meise - St.-Martinuskerk

De kleine, schilderachtige dorpskerk, temidden het Brabants Brueghelland, waar het ‘groen’ nog steeds overheerst (o.a. de nationale plantentuin), werd in laatgotische stijl gebouwd met zandsteen van de streek vanaf 1500 en verder in 1626, 1631, 1642. De toren kwam er in 1735.

De beiaard heeft geen geschiedenis vermits hij slechts in 1951 werd opgericht en geen voorgangers kende. Toch is hij op merkwaardige wijze ontstaan: zoals overal elders werden omstreeks 1943 de kerkklokken geroofd door de bezetter. De terugbetaling door het Ministerie van Oorlogsschade liet daarna enkele jaren op zich wachten zodat pastoor Brams tenslotte op bedeltocht ging voor een nieuw gelui. Alzo belandde hij bij de rijkste ingezetene van de gemeente:

Jan Van Gijsel, beheerder van enkele grootwarenhuizen. Deze wou dadelijk de gehele nodige som geven doch de pastoor had liever dat de klokken een gift van alle parochianen zou worden. Dus ging hij eerst de overige inwoners bezoeken en had afgesproken daarna bij Van Gijsel terug te keren, die het nog ontbrekende geld zou bijpassen. Doch de Meisenaars hadden zo mild gegeven dat Van Gijsel niet veel meer moest erbijvoegen; in elk geval vond hij zijn bijdrage te gering en kreeg opeens het idee een hele beiaard te betalen want hij wou ‘iets achterlaten voor het nageslacht’ (zo luidden z'n eigen woorden). Staf Nees werd erbijgeroepen als adviseur met het eindresultaat dat hij op 10 juni 1951 een beiaard van 47 klokken mocht inhuldigen, waarbij naast de schenker, de bijna voltallige regering aanwezig was; de toenmalige eerste-minister op kop!

Vier nieuwe luiklokken vonden een onderkomen in de vierkante klokkenkamer waarvan de zwaarste ‘Martinus’ 750 kg weegt; tevens basklok van de beiaard, die werd opgesteld in de spits, waartoe deze eerst van galmgaten moest voorzien worden, wat op estetische wijze is gebeurd zodat de ‘gestalte’ van de toren niet erdoor geschonden werd. Ditmaal werd het een meesterwerk van de Doornikse klokkengieter Marcel Michiels, dat vandaag nog steeds zijn heldere stemmige klanken uitstrooit over het lieflijk dorp. niet alleen via de trommel met kwartierspel doch ook alle zaterdagen van begin mei tot einde augustus te 20 uur (en op enkele feestdagen) onder de bezielde en kundige vuisten en voeten van de Mechelaar Jef Rottiers, die reeds meer dan 25 jaar achter dit klavier zit. Ondanks zijn 73 jaar speelt hij nog onvermoeibaar verder met veel geestdrift. Behalve meesterbeiaardier is hij ook kunstschilder en de auteur van het standaardwerk ‘Beiaarden in België’ (1952). Als componist tenslotte, van talrijke mooie beiaardstukken, schreef hij een ‘Meiselied’ waarmede hij traditioneel elk recital opent, terwijl de dichter Bert Peleman meer dan één vers wijdde aan Meise en zijn beiaard.

Jo Haazen aan het klavier.

Steenokkerzeel - St.-Romboutskerk

De kerk van deze Brabantse gemeente, halfweg Brussel en Leuven, heeft dezelfde patroonheilige zoals de hoofdkerk van Mechelen omdat eerstgenoemde destijds afhing van het kapittel der metropolitane kathedraal.

Het laatgotisch gebouw dateert uit het begin der 16e eeuw en de vierkante onderbouw van de toren eveneens. Het bovendeel werd echter in de loop der jaren driemaal gewijzigd. In 1922 werd de houten, met leien gedekte torenkap afgebroken en vervangen door een nieuwe spits, aanzienlijk hoger, nadat eerst een speciale verdieping werd tussengebouwd, voorzien van galmgaten, waarin de beiaard een betere plaats kreeg dan tevoren. Tijdens de oorlogsjaren 1940-45 werd de spits opnieuw afgebroken tot tegen de beiaardkamer, die voorlopig werd afgedekt met een nagenoeg plat dak. Oorzaak: de onmiddellijke nabijheid van onze ‘nationale’ vlieghaven, waarvan de administratieve gebouwen vroeger te Melsbroek stonden en thans te Zaventem doch het grootste gedeelte der startbanen ligt op grondgebied Steenokkerzeel.

Terwijl de St.-Cornelistoren te Diegem (totaal afgebroken; steen per steen genummerd en opgeborgen) intussen in z'n vroegere gedaante met zijn vier gaanderijen terug opgebouwd werd, blijft de toren van Steenokkerzeel door onthoofding verminkt, staan zoals hij thans is.

Want het luchtverkeer wordt maar steeds

[p. 218]

meer uitgebreid en drukker zodat we nu dagelijks de reusachtige straalvliegers (zoals de ‘Jumbo's’ van het type Boeing 747), die een lange aanloop nodig hebben om op te stijgen, met oorverdovend lawaai rakelings boven de beiaardkamer zien scheren. Zoals de zaken nu staan, komt die spits nooit meer erop. Het ‘voorlopig’ dak is intussen zover versleten dat de regen ongenadig binnensijpelt en het beiaardmechanisme reeds grondig verroest is zodat het instrument onbespeelbaar geworden is... Nochtans verdienen de merkwaardige klokken belangstelling.

In 1549 werd er reeds te Steenokkerzeel ‘gebeierd’ door de koster op de feestdag van St.-Rumoldus (1 juli) op een 3-tal klokken. Vanaf 1574 kwamen talrijke bedevaarders St.-Bernardus (medepatroon der kerk) vereren; een gedeelte van hun offergeld werd o.a. besteed om het aantal klokken uit te breiden. In 1595 waren er vijf; in 1614 acht en in 1626 leverde de Nijvelse gieter Jan Tordeur nog vijf speelklokken bij, die nog altijd bestaan in de huidige beiaard. Ze werden in 1632 en volgende jaren bespeeld door Jan van Vlesselaar, zoon van de koster.

In 1702 werd de beiaard nogmaals uitgebreid door de Lierse gieter Alex Jullien, waarbij de Brusselse beiaardier Paul Nijs adviseerde (dezelfde die in 1714 z'n St.-Niklaastoren zo ijlings moest verlaten toen deze begon in te storten!).

In 1733-35 werden de Jullienklokken uit de beiaard verwijderd behalve de zwaarste speelklok (200 kg en 69 cm ø) die nog steeds de basis van het klokkenspel is. We vermoeden dat een Jullienklokje van 1702, thans bewaard in het torenmuseum te Halle, van Steenokkerzeel afkomstig is. Tijdens dezelfde periode kwamen er 33 nieuwe beiaardklokken van een lid der vermaarde familie Van den Ghyn die sinds 1506 tot heden niet minder dan 23 klokgieters heeft voortgebracht van vader op zoon of van oom op neef tot de laatste vrouwelijke Van den Gheyn met een Van Aerschodt huwde, die ook een paar generaties klokgieters leverde (waarvan een klok te Steenokkerzeel uit 1877). Vandaag zet J. Sergeys, langs vrouwelijke zijde afstammend van Van Aerschodt, nog steeds te Leuven het eeuwenoude klokgietersbedrijf voort.

Omstreeks 1733 ging de kosterszoon Matheus Van Frachem van Steenokkerzeel leren beiaard spelen bij zijn voornaamgenoot Mathias Van den Gheyn te Leuven - de beroemdste beiaardier der 18e eeuw - terwijl diens broer Andreas-Jozef toen de vermaardste klok- en beiaardgieter van Zuid-Nederland was. Van hem is de nog steeds bestaande grootste luiklok te Steenokkerzeel, jaar 1784 met een ø van 1,32 m en een gewicht van 1.400 kg.

Toen in 1922 de ‘tussenverdieping’ aan de toren toegevoegd werd (op initiatief van pastoor Lemmens) moest de beiaard eruit tijdens de duur der werken. Hij werd dan tentoongesteld te Mechelen (t.g.v. een internationaal Beiaardcongres aldaar, waaruit de stichting van de Beiaardschool volgde). Na de herplaatsing in de toren telde het klokkenspel 41 exemplaren, met de drie reeds aanwezige luiklokken, wat het totaal op 44 bracht. Jef Denyn huldigde de gerestaureerde beiaard in op 10 juni 1923. Daarna werd hij verder bespeeld door Antoon Elskens, laureaat van de Mechelse beiaardschool en die als koster-organist ook reeds zijn gouden jubileum vierde.

Een grote ijzeren speeltrommel bij het uurwerk zorgde voor de kwartieraria's. Jammer genoeg moeten we alles in de verleden tijd schrijven want toen we op 27 oktober 1973 de beiaard bezochten, was deze volkomen verwaarloosd en stilgevallen vooral wegens dat lekkend torendak. De historische klokken, die er nog allemaal zijn, kunnen gelukkig door regenwater niet aangetast worden.

In overleg met het huidig kerkbestuur (eigenaar van de beiaard) hebben we een restauratieplan opgesteld waarbij de drie luiklokken zouden aan het klavier gekoppeld worden zodat de beiaard aanzienlijk zou verzwaren (want hij is thans een beetje te licht en in wanverhouding met de robuste toren). Tevens is een uitbreiding voorzien met een 5-tal nieuwe klokken waardoor het totaal aantal op minstens 49 zou komen.

We wachten nu op de goedkeuring van onze plannen door ‘hogerhand’ en... de nodige subsidies doch we weten dat de administratieve molen langzaam maalt. Dus: nog even geduld en we hopen dat de inwoners van Steenokkerzeel in de nabije toekomst opnieuw muzikale klanken uit hun toren zullen horen, dit in tegenstelling met de dreunende ‘geluidshinder’ der voortdurend opstijgende vliegtuigen, dag en nacht, in het nabije Zaventem.

We blijven ons inspannen om te Steenokkerzeel een merkwaardig klokkenbezit van ondergang te redden.

Hiermede zijn we ‘rond’ met ons bezoek aan twee steden en drie landelijke gemeenten, gelegen in een nog grotendeels ongerepte streek, waar overal de beiaardklanken ons tegemoet waaien.

Vermelden we nog dat ook te Meise reeds jarenlang mooie brochuurtjes verschijnen van de programma's der gespeelde concerten; dat aldaar een rustige luisterplaats is in een enig mooie dreef met kastanjelaars waar, speciaal voor dit doel, een vijftal ‘beiaardbanken’ geplaatst werden.

Tot besluit: van de vijf beschreven beiaarden werd alleen die van Meise destijds op een fonoplaat vastgelegd en dan nog maar een kort stukje (5 minuten) te midden van 9 andere Vlaamse beiaarden. De oude beiaard van Grimbergen kwam vroeger soms al eens in de radio; de nieuwe helaas nog niet.

De prachtige beiaard van de Brusselse kathedraal evenmin. De hernieuwde beiaard van Halle is vóór een paar jaren wel eens op de TV geweest, als achtergrondmuziek voor een wedstrijd tussen 4 Limburgse scholen: ‘Wie weet wint’. Van dit klokkenspel bestaan er ook bandopnamen, echter in privé-bezit. In de streek van Halle is er nog een ijzergieterij die destijds ook wel eens klokken produceerde (te Sint-Pieters-Leeuw) en waarvan een voorslag hangt op de Don-Bosco-kerk te Buizingen. Ook het nabije Vlezenbeek kreeg onlangs een voorspel van enkele nieuwe klokjes maar dat brengt allemaal niet veel aarde aan de dijk. Wat we nodig hebben zijn: enkele nieuwe beiaarden in West-Brabant, volwaardig uitgerust met klavier en dan denken we hierbij aan enkele torens in Brusselse voorsteden zoals: de H. Hartbasiliek te Koekelberg; de O.-L.-Vrouwekerk te Laken; de gemeentehuistorens van b.v. Vorst, Sint-Gillis en Schaarbeek, die a.h.w. ‘geknipt’ zijn op maat om een behoorlijke beiaard te herbergen.

Vlááms van oorsprong zijnde, zouden een aantal bronzen stemmen een stukje Vlaamse aanwezigheid in voornoemde plaatsen kunnen brengen. En niemand zou dat kunnen kwalijk nemen vermits muziek niet taalgebonden is doch internationaal en eeuwig in ruimte en tijd. Vooral klokkenmuziek weerklinkt voor alles en voor iedereen zonder enig onderscheid; bovendien gratis in open lucht, zowel voor rijke als arme mensen.

We eindigen met de woorden van de Rubenscantate (in dit Rubensjaar!) en zingen samen met onze grootste Vlaamse toondichter Peter Benoit: Dan mocht de beiaard spelen... Ook en vooral in ons geliefd Brabant.

Gaston Van den Bergh

Beiaardier te Mechelen en Halle