Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 26
(1977)– [tijdschrift] Vlaanderen. Kunsttijdschrift–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 200]
| |||||||||||||||||||||
Beiaardketen in Noordoost-VlaanderenIn de keten der zingende torens van Noordoost-Vlaanderen neemt de beiaard van Gent ongetwijfeld de voornaamste plaats in, zowel om zijn historische betekenis als om de reeks prachtige Hemony-klokken die het belfort van Gent in zijn ruime toren herbergt. Het belfort is karakteristiek voor de meeste steden van het Graafschap Vlaanderen en houdt verband met het recht op zelfbestuur en zelfverdediging. Men begon aan de bouw van dit gothische belfort reeds vóór 1321. In 1338 was men tot aan de aanzet van de vier hoeken gevorderd. In de loop der eeuwen werden er verscheidene houten torens op geplaatst en in de 19e eeuw een gietijzeren. De koperen draak (3,55 m) boven op de toren, dient als windwijzer. Overblijfselen van de oorspronkelijke draak (1377) bevinden zich in het gebouw zelf. In 1325 was de bouw van het belfort voldoende gevorderd om er de Roeland als luid- en uurklok in te hangen. Clocke: meester: Jan: van Liedeke: ende: meester: Jan: van Roosbeke: Die gheheeten: es: Roeland: als men ze: luyd: es: storme: Int: landt: Pieter Hemony mocht deze historische klok in de 16e eeuw als klokspijs gebruiken, volgens de kroniekschrijver ‘omdat sij so lancworpig is’. Op dat ogenblik was Hemony nog geen Gents burger, wat sommige schrijvers ertoe aanzette te verklaren: ‘Om een klok aan scherven te slaan mocht Hemony een vreemdeling zijn, om een nieuwe beiaard te gieten moest hij een poorter van Gent zijn.’ Het feit dat de klok reeds bij de derde slag verbrijzeld werd wijst op de mogelijkheid van een relatief hoog tingehalte, wat de klankkwaliteit ten goede komt maar de klok daardoor juist ook brozer maakt. Op 15 april 1660 werd Pieter Hemony als poorter ingeschreven in Gent. In dat jaar goot hij 38 nieuwe klokken. De hergoten Roeland woog 6.050 kg. Het klokkenspel groeide verder uit tot een van de grootste van ons land met 52 klokken. Naast de Hemonyklokken vinden we er ook nog van Pauwels, J. Dumery, A. Van den Gheyn, Van Aerschodt en M. Michiels, met een totaal gewicht van ruim 28.000 kg. Niettegenstaande de beiaard momenteel geheel uit de toren is verwijderd, inbegrepen de beroemde Roelandklok, voor restauratie, willen we toch even stilstaan bij de inscripties van een aantal interessante klokken. De nieuwe Roeland van Marcel Michiels is op de ene zijde getooid met de Maagd van Gent, een werk van de Gentse kunstenaar Jan Anteunis en bevat het opschrift van de eerste Roeland (zoals hoger vermeld). De andere zijde toont een mytologische Phoenix die uit zijn as oprijst en vermeldt drie belangrijke jaartallen: 1314 (Roeland I), 1659 (verbrijzelen van Roeland I vóór het hergieten van Roeland II) en 1948 (Roeland III). Daaronder staat te lezen: Mijn Gent, mijn volk / zo trots, zo trouw / uw taal en tolk / bij vreugd’ of rouw. Roeland is de enige luidklok en dient tegelijk als basklok voor de beiaard. De koperen trommel die de liederen bevat van het automatisch spel heeft een doorsnede van 4,80 men een breedte van 1,51 m. De omtrek bevat 17.600 gaten, waarin de beiaardier ijzeren pinnen bevestigt die bij het ronddraaien als lichters dienen om via een dradensysteem de hamers op te lichten die de klokken doen spelen. Dit gebeurt om het kwartier. De klokken zijn uit de toren verwijderd voor restauratie en bevinden zich bij de Firma Eijsbouts in Asten (N.Br.). Intussen is ook de beiaardier Robert De Mette overleden. Zodra het belfort en de beiaard hersteld zijn kan men te Gent weerom het indrukwekkende klokkenspel in het Gentse stadsleven inschakelen. | |||||||||||||||||||||
LokerenWe kunnen niet blijven stilstaan bij de 4-oktaafsbeiaard die op 26 september 1954 in de neo-gothische O.-L.-Vrouwbasiliek te Oostakker is opgehangen daar het handspel helaas is afgebroken wat de beiaard heeft gedegradeerd tot ‘rammel’. Hierdoor zal het nooit (meer) mogelijk zijn een artistieke en zuiver menselijke vertolking te geven op dit instrument van onze mooie Marialiederen. Onze keten gaat nu verder naar Lokeren dat op dit ogenblik de mooiste beiaard bezit van Noordoost-Vlaanderen. In 1555 had Lokeren op zijn ‘ootmoedige supplicatie’ van Keizer Karel het oktrooi verkregen om elke woensdag een marktdag te houden. Dank zij deze markt was Lokeren tot in de vorige eeuw de belangrijkste gemeente van het Waasland. Om de 400ste verjaardag van dit oktrooi te vieren werden grootse feesten georganiseerd en er moest een beiaard komen die rechtstreeks de hoofdrol zou spelen in de feestelijkheden. Koning Boudewijn huldigde persoonlijk de beiaard in. Hij aanvaardde bovendien het peterschap van de zwaarste klok die 3.700 kg weegt. De inskriptie luidt: Baldvinus / Rex + Belgarum / mihi + vere + nomen + est / Nam . Rex . ipse . Baldvinus . cum. die . x . Jvnii a . MCMLVI . qvartis . saecvlaribvs . Mercatvs Lokerani . Praeesset . Me . Maiorem . Lokeranae seriei . Campanam . Patrinvs . Svscepit / Vivat + Rex + Baldvinus Boudewijn, koning der Belgen, is waarlijk mijn naam. Want Koning Boudewijn persoonlijk, toen Hij op 10 juni 1956 het vierde eeuwfeest van de Lokerse markt voorzat, heeft mij, de grootste klok van de Lokerse beiaard, als peter aangenomen. Leve Koning Boudewijn. Meester Staf Nees overhandigde op het ogenblik dat hij werd voorgesteld aan de Vorst, | |||||||||||||||||||||
[pagina 201]
| |||||||||||||||||||||
Stadhuis van St.-Niklaas met het belfort waarin de beiaard hangt.
het handschrift van zijn Koningshymne ‘Feestklokken’ aan de Koning die uitleg vroeg over de voor hem speciaal gecomponeerde beiaardcompositie. De stad Lokeren bood aan de Vorst twee klokken aan: één met de inscriptie zoals vermeld, één met de volgende inscriptie: Dankbaar aandenken der stad Lokeren aan Zijne Majesteit Koning Leopold III. 10 juni 1956. Elke klok weegt ongeveer 60 kg. De beiaard omvat 4 volle oktaven met 49 klokken, naar Mechelse normen gebouwd. Hij weegt 17.000 kg. Beiaardier is Jo Van Eetvelde, direkteur der Stedelijke Muziekacademie en laureaat van de Koninklijke Beiaardschool Jef Denijn te Mechelen. De beiaard wordt bespeeld tijdens de woensdagse markt en in de maanden juli en augustus is er elke woensdagavond een beiaardconcert te beluisteren waarvoor er ieder jaar gastbeiaardiers uit België, Nederland, Frankrijk of de USA worden gekontakteerd. Belangstellenden kunnen, zoals de zeer verzorgde affiches vermelden, elke woensdag om 19.45 u. de beiaard bezoeken. | |||||||||||||||||||||
Daknam (Lokeren)Wanneer men te Lokeren Rijksweg 14 oversteekt in de richting van het Stedelijk Sportstadion, komt men - eens dat voorbij - gewoon in de Reynaertsage terecht. De bank op een der oudste dorpspleintjes van Vlaanderen herinnert er nog aan: Hier leghet Coppe begraeven / Die Reynaert die Vos verbeet. Het is trouwens op dit pleintje bij de eeuwenoude
De stadsbeiaard van Lokeren.
dorpskerk (deels romaans uit 11e en 12e eeuw, deels gothisch (15e eeuw) dat er ieder jaar op de 3e zaterdag van mei alsook tijdens de Pinksterdagen enkele duizenden mensen samenstromen rond het reizende klokkenspel van klokkengieter J. Sergeys. Op deze plaats wordt het klokkenspel aktueel en funktioneel: door het bekijken, beluisteren, meezingen en dansen op de tonen van de bronzen zangers. Meer nog, door het concerteren met het koor dat er talrijke keren mee optrad: de Sint-Niklase Mariakantorij. Deze traditie is begonnen met een der eerste tochten van dit reizend klokkenspel nl. in 1972 toen het ten doop werd gehouden t.g.v. de Kultuurdagen in Kortenbosch. Deze reizende beiaard bestaat uit 37 klokken met de tonen C2 tot D5 chromatisch (vanaf E2).
De grootste klok heeft een diameter van 79 cm en een gewicht van 320 kg. Totaal gewicht der klokken: 1900 kg. Afmetingen: lengte: 4,50 m, breedte: 2 m, hoogte (zonder poten, voor vervoer): 2 m, hoogte met poten: 3,10 m, totaal gewicht: 3.500 kg. Het is een unieke attraktie en een feestelijk evenement. Slechts éénmaal heeft deze beiaard getreurd: tijdens de uitvaart van wijlen dr Jef Weyns die dit instrument diep in zijn (Vlaams) hart droeg. De beiaard kan gemakkelijk met een vrachtwagen vervoerd worden, het laden en lossen gebeurt in enige minuten. Bij het lossen wordt hij op vier stevige poten geplaatst. Het instrument
De beiaard van Dendermonde.
vraagt wel een mooi natuurkader wil het volledig tot zijn recht komen. Aan te vragen bij Cloc-O-Matic, Wijgmaalse Steenweg 168 te 3020 Herent. | |||||||||||||||||||||
Sint-NiklaasIn 1904 kreeg de stad een lichte beiaard in de toren van het stadhuis n.a.v. de feestelijkheden rond het 100-jarig bestaan van Sint-Niklaas als stad. In 1804 verleende Napoleon Sint-Niklaas de rang van ‘stad’. In 1878 smeedde burgemeester Van Naemen reeds plannen om Sint-Niklaas een nieuwe beiaard te schenken in de plaats die daarvoor voorzien is: het belfort. Het belfort dat in het midden van de brede frontale voorgevel oprijst heeft een hoogte van 40 meter. De beiaard hangt ter hoogte van het zadeldek waarvan het hoogste punt slechts 24 m bereikt. Het klokkenspel omvat 49 klokken. Er hangen 9 historische klokken in, o.m. 3 Van den Gheynklokken uit de 18e eeuw. Met uitzondering van de basklokken BES en ES (respektievelijk 850 en 390 kg) zijn de overige klokken gegoten door Marcel Michiels jr. Hogervermelde basklokken werden gegoten door de klokkengieterij Eijsbouts uit Asten (N.Br.). Naast het wapen van de stad staan er nog volgende inscripties op: Op de F-klok (BES toets): LIED VAN MIJN LAND als blijvende herinnering tevens aan twee Sint-Niklase kunstenaars A. Van Wilderode en I. De Sutter. Op de BES-klok (ES toets): ‘Hotsenius’. Dit is de naam van de pastoor-deken uit Sint-Niklaas | |||||||||||||||||||||
[pagina 202]
| |||||||||||||||||||||
De basklok van de beiaard van Dendermonde.
die in 1628 de eerste beiaard liet plaatsen in de (toen hoge en ranke) spits van de toren van de Hoofdkerk, voor de som van 3.265 gulden. Het stadsbestuur organiseert de beiaardconcerten als volgt:
| |||||||||||||||||||||
TemseIn de 47 m hoge toren van het neo-renaissance gemeentehuis (1906) bevindt zich een licht klokkenspel, het jongste van ons land, gegoten door klokkengieter Sergeys uit Leuven. Het is een drie-oktaafsbeiaard die eerlang zal voltooid worden tot 38 klokken. De huidige basklok weegt 105 kg. Zij draagt het wapenschild van Temse. In de flank staat de volgende inscriptie: Lied van mijn land / ‘zal u altijd horen. Merkwaardig is dat Temse de enige klokkentoren van België heeft die voorzien is van beweegbare galmborden. Wanneer de rammel het uurdeuntje speelt gaan de galmborden automatisch open en sluiten weer zodra het wijsje is afgelopen. Volgende liedbewerkingen zijn er te horen:
De liederen werden voor de trommel bewerkt door Jos D'hollander die tevens adviseur was voor de beiaardinrichting. Momenteel heeft Temse nog geen beiaardier. | |||||||||||||||||||||
DendermondeSedert 1975 heeft Dendermonde een volledige beiaard naar Mechelse normen d.w.z. een beiaard met 49 klokken. Dit mooi toeristisch stadje met zijn gezellig marktplein omringd met neo-barokke huisgevels, stadsmuseum (Oude Vleeshalle) en zijn geklasseerd stadhuis (vroeggotisch, destijds de Lakenhalle - 1336 t.e.m. 1340) heeft een beiaardtraditie die gaat tot in de 16e eeuw. De beiaard hangt in het Belfort dat in 1921-22 werd gerestaureerd. De beelden van de stadspatronen en van de heren van het Land van Dendermonde werden in 1893-96 in de gevels geplaatst. Dit belfort uit de 14e eeuw is nu reeds aan zijn 4e beiaard toe! In 1975 werd het klavier en automatisch spel dat volledig versleten was samen met de inrichting vernieuwd. Van de 48 Michielsklokken zijn de 40 zwaarste behouden. De 8 kleinste worden nu bewaard als museumstukken. Klokkengieter Jaques Sergeys goot 8 nieuwe diskantklokjes en voegde er een zware basklok bij als pedaal BES (een esklok van 1250 kg). Deze laatste draagt als opschrift: Boven rond de kop: J. Sergeys goot mij te Leuven in het jaar 1975. / Adviseurs: P. Van den Broek / Stadbeiaardier van Mechelen en zijn adjunkt Gaston van den Bergh. Midden op de flank: Salvator ben ic gegoten van Jacob Waghevens in 'tjaer Ons Heeren 1548 / Salvator werd ic opnieuw gegoten als de basklok voor de beiaard van Dendermonde. Daaronder: het wapenschild van de stad. Op de onderrand: In opdracht van het Stadsbestuur: Albert Cool, Burgemeester, enz. Deze prachtige basklok was sinds meer dan 4 eeuwen buiten gebruik en is nu na het hergieten terug een volwaardige ‘medespeler’ geworden. Ze heeft een diameter van 1,295 m. Hiermee heeft Dendermonde nu ook een beiaard van 49 klokken. Op de volautomatische wekkering ontbreekt natuurlijk niet het gekende 't Ros Beyaert doet zijn ronde in de stad van Dendermonde. Dendermonde is echter - sinds de fusie der gemeenten - nog een tweede beiaard rijk nl. in Mespelare, het historisch dorpje waar Justus de Harduwijn pastoor was van 1607 tot 1636. De romaanse kerktoren (13e eeuw) met zijn peervormige spits (18e eeuw) herbergt een zeer lichte beiaard van 21 klokjes waarvan de zwaarste klok 39,5 kg weegt. De 7 oudste klokjes zijn in 1760 gegoten door de gieter van de Brugse beiaard: Joris Dumery. De overige klokjes vermelden als gieter Severinus Van Aerschodt uit Leuven, 1870. Ze dragen als inscriptie: B. De Meyer Mespelaere 1870 / Lovanii Severinus Van Aerschodt me fecit 1870. Al de klokjes c3, cis, d, dis verder chromatisch tot gis 4 zijn verbonden met een klavier. Mespelare heeft geen beiaardier, Dendermonde wel. Het is Pierre De Smedt, laureaat van de Koninklijke Beiaardschool die tevens beiaardier is van Aalst.
Jos d'Hollander Stadsbeiaardier te Sint-Niklaas |
|
