Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 26

[p. 147]

De huisbioskoop in Vlaanderen en nederland

Luc Philips als Pastoor Munte in ‘Wij, Heren van Zichem’.

Toen de televisie ook in ons land een realiteit was geworden (31 oktober 1953), zowat twee jaar na Nederland waar het eerste signaal op 2 oktober 1951 reeds naar de huiskamers werd gestuurd, zijn de Vlaamse kijkers die toen al onze buur konden ontvangen, heel gauw vergelijkingen gaan maken, wat zij nu na bijna 25 jaar nog doen. Toen vooral pikten zij graag het toneel mee dat in het nieuwe medium de benaming TV-spel meekreeg en dat naast die andere visuele kunst, de film, bovenaan op de lijst werd geplaatst omwille van het rechtstreeks kontakt tussen akteurs en toeschouwers, veel direkter ook dan het variété waarin de televisie aanvankelijk haar kracht heeft gezocht.

De Nederlandse auteur H. Schaafsma verduidelijkte in 1959 dat dit kontakt kollektieve vreugde of kollektieve ontroering te weeg kan brengen, zich ontladend in applaus of stilte.

Het intermenselijk kontakt weegt zwaar door bij het toneel en daarom is het vertrouwen gerechtvaardigd dat het zich in lengte van dagen zal handhaven. Naast de film en niet alleen ‘ondanks’ maar wel dànk zij de televisie.

Bestond er in het begin enige aarzeling bij onze akteurs om voor de televisie te werken dan traden zij spoedig met groot entoesiasme en animo voor de camera's. Zoals zij dat nu nog doen in TV-series die het eigenlijke TV-spel enigszins hebben verdrongen, maar hierover hebben wij het wel een andere maal. Moesten wij het in de beginjaren stellen met de akteurs van onze officiële schouwburgen, wat moeilijk werken was voor de programmators, dan kunnen wij thans putten uit een vrij groot potentieel van geroutineerde akteurs en aktrices voor wie het medium al lang geen geheimen meer heeft.

En dit is dan het antwoord op de vraag die men zou kunnen stellen: Hebben wij werkelijk akteurs die voldoen aan de eisen die in Hilversum worden gesteld? Antwoord dat precies affirmatief door Nederland zelf werd beantwoord, want zowel de teaters als de televisie hebben niet geaarzeld onze beste krachten uit onze schouwburgen weg te trekken toen de televisie door het opdrijven van de zendtijd méér behoefte kreeg aan nieuwe produkties. Deze erkenning van talent blijkt daarenboven ten overvloede uit de koprodukties die de jongste jaren worden opgedreven en waarin onze akteurs zich niet tevreden moeten stellen met een tweede plansrol.

Eisen

De eisen voor de televisie liggen uiteraard anders dan voor het teater. Primo moeten wij ervan uitgaan dat de camera's genadeloos zijn. Men kan zich op het scherm veel minder fouten permitteren dan op de scène van de schouwburg. In de televisie, veel meer dan in het teater kan een talentvol akteur zijn publiek nog zuiver als akteur benaderen. Het kontakt is rechtstreekser al ontbreekt het de akteur aan visueel kontakt. Kan hij zich daar niet over zetten, dan mist hij de volledige overgave en doet hij het minder goed.

Precies omdat de camera genadeloos is, is de mimiek van primordiaal belang. Maar chargeren is hier altijd uit den boze en spijtig genoeg zijn er bij ons nog een aantal artiesten die te veel toneel spelen voor het scherm. Dit euvel verdwijnt stilaan omdat wij nu ook enkele regisseurs hebben die afstand kunnen doen van het teater en de regie van het TV-spel aanpakken zoals dat moet. Komt daarbij nog, en dat is een eigenaardig verschijnsel, dat toneelspelers van het tweede plan wel eens eerste rangs akteurs worden op de televisie.

In Nederland, net als bij ons, moet men het bij gebrek aan originele schrijvers voor het medium houden op de bittere noodzaak die de televisie dwingt haar dramatisch repertoire te lenen bij toneel en literatuur. Bij voorkeur kiest men natuurlijk die romans waarvan men mag verwachten dat zij ófwel een zekere bekendheid genieten bij het publiek ófwel een ‘story’ bieden die een groot publiek vermag te boeien.

Vooraan staan dan zeker auteurs als Walschap en Gijsen. Het feit is er dat akteurs en regisseur blijkbaar niet de minste moeite hebben om er een waardig TV-spel of serie van te maken.

En hoe boeiend Hubert Lampo als auteur ook moge zijn, dan is de verfilming van zijn werk geen reussite geworden. Joachim Stiller kon ons tot op een zekere hoogte bevredigen. Alle respekt voor Harry Kümel die dit magisch realisme heeft aangedurfd, over een uitstekende bezetting kon beschikken maar faalde omdat hij in dit op zichzelf zo sterk genre als het magisch realisme het spoor bijster geraakte omdat hij zich liet verleiden door effekten die misschien wel in een speelfilm thuishoorden maar in dit spel volkomen nutteloos waren en de geest van het boek volkomen vernietigden.

Kwaliteitsverschil

Vergelijken wij nu de TV-spelen van de Vlaamse televisie met de Noordnederlandse produkties, dan pleit het voor onze sektie Drama dat dit met de jaren miniem is geworden. Is het er toch dan moeten wij dit niet zozeer toeschrijven aan de akteurs, maar wel aan de keuze van de stukken. Ook wel eens aan de regie. Maar dat is niet altijd zo. Wij hebben maar te verwijzen naar de bewerking van ‘Wierook en Tranen’ van Ward Ruyslinck, een mooi boek dat zich uitstekend leent voor een TV-bewerking, meer nog dan het ‘Klaaglied om Agnes’ van Marnix Gijsen. Wierook en Tranen werd een misser. Het klaaglied, eveneens in regie van de Nederlander Ruud Keers, een biezonder gaaf TV-spel.

Hoe die misser te verklaren. Naar onze mening voor een groot gedeelte in de

[p. 148]

‘De man van 59’, sociaal-wetenschappelijk programma. Zijn wij allen slechts acteurs? Met Romain De Coninck, Jeanine Bisschops, Herbert Flack, Fanny Winkeler en Roger Coorens.
Regisseur Dré Poppe aan het werk met het script van de uitzending in de hand.

‘Voorlopig vonnis’, t.v.-spel van Jozef Van Hoeck, geregisseerd door de Nederlandse gastregisseur Theun Lauwertse. In de rolverdeling: Willeke van Ammelrooy en Julien Schoenaerts.

De kleedster legt de laatste hand aan het kostuum van Luc Philips.

bewerking voor televisie. Er werd te veel in weggelaten wat op zijn minst essentieel te noemen is, terwijl de regisseur, vermoedelijk mede door de fouten die de bewerker maakte, te weinig mogelijkheden kreeg om te visualiseren, al boden de verschrikkingen van de oorlog daartoe ruim de kans. Van meet af aan heeft de regisseur dan de hem voor dit spel toegemeten tijd moeten vullen met voorbijtrekkende vluchtelingen, een processie die geleek op die van Echternach, als u begrijpt wat wij bedoelen. En dan geven wij nog graag toe dat hij niet zo goed werd gediend door de twee jonge ‘akteurs’! Een spel dat niet in het minste heeft ontroerd, maar mocht men de geest van het boek hebben begrepen alles mee had om een zeer goede produktie te worden.

Om dan nog even bij produkties van de Vlaamse televisie te blijven stilstaan verwijzen wij nog naar het abel spel ‘Lanceloet van Denemarken’ in regie van Dora Van der Groen.

Dergelijke programma's zouden wij kunnen verwijzen naar het tweede net als men er tenminste van uitgaat dat dit net in eerste instantie edukatief zou moeten zijn. Dat betekent evenwel niet dat de doorsnee-kijker, zo sterk in de greep van de populaire series, spelprogramma's en speelfilms niet met een Lanceloet zou mogen gekonfronteerd worden. Wij hebben zelden mooiere kleuren en leukere tafereeltjes gezien, mitsgaders het uitstekend spel van de jonge aktrice Marleen Maes en Bert André maar spijtig genoeg zat de regisseur op de verkeerde golflengte. Hij heeft er een sotternie van gemaakt waar het ernst moest zijn.

Andere kunstvormen

Opera, ballet, muziek en beeldende kunsten zijn gewoonlijk de dingen die men na elkaar opsomt als het gaat om de andere kunstvormen op televisie.

Is de opera dan vooral in eigen land niet erg populair, dan hebben wij het aan buitenlandse produkties te danken dat die op het scherm nog steeds een betrekkelijk hoog populariteitspercentage haalt. Naar de reden hiervan hoeft men niet ver te zoeken. Het visuele element speelt nu eenmaal mee in de muziekdramatische kunst. Maar op de BRT schijnt er vooralsnog geen echte politiek te bestaan, geen rechte gedragslijn voor deze kunstvormen. Ook het ballet waarvan men zou

[p. 149]

kunnen verwachten dat het zich als ruimtelijke kunst niet zo best leent voor het scherm doet het best. Wij hebben althans nu, vroeger niet, balletgroepen die best wat meer plaats zouden krijgen op TV. Maar dat gebeurt nog altijd niet.

Wij kunnen ons moeilijk van de indruk ontdoen dat juist deze kunstvorm nog te veel wordt beschouwd als materiaal dat welkom is om op de minst gunstige zendtijd de gaten in het programmaschema op te vullen. En dat is ook zo voor de ernstige muziek, het Festival van Vlaanderen buiten beschouwing gelaten, omdat dat nu eenmaal ‘moet’.

Vermoedelijk komt hierin weldra verandering omdat er nu een muziekdirektie is op de BRT die er ernstig werk wil van maken. Voor de beeldende kunsten, waarvan ook gezegd wordt - maar dat is een valse voorstelling - dat de afstand tussen scherm en kijker té groot is, is de situatie al weinig beter. Er wordt te improvisatorisch gewerkt en de keuze van de onderwerpen schiet gemakkelijk het publiek voorbij.

Kritiek

Op het eerste gezicht zou men kunnen beweren dat de TV-kritiek in Vlaanderen sterk achteruitgelopen is als men de periode van nu vergelijkt met die van de eerste jaren van de televisie. Maar dat is niet helemaal juist. Zij wordt thans op een ‘andere’ manier beoefend. Wel is het zo dat men na twintig jaar aktief kijken niet ontsnapt aan vermoeidheid. Komt daarbij nog dat men door de slijtage van het medium zelf, begint te twijfelen aan het nut van de kritiek. Het in bedrijfstellen van de kabeltelevisie waardoor het programma-aanbod veel groter is geworden en de kijker zelf al lang geen genoegen meer neemt met de programma's op eigen omroep, maar kiezen kan uit een veelvoud van kanalen, is daar niet vreemd aan.

Die vermoeidheid van de criticus is een verontschuldiging die niet opgaat. Net zoals het publiek na een bezoek aan de schouwburg een recensie hoopt te vinden in zijn krant, verwacht de kijker ook iets te kunnen lezen over de televisieavond of alvast over één programma. Hij zal wél aanvaarden dat zijn criticus niets geeft over een doordeweeks amusementsprogramma zoals hij er elke dag minstens één kan vinden op de acht zenders die hij met één druk op de toets in huis kan halen, maar hij wenst wel het oordeel van de criticus te kennen over een goed TV-spel of een of ander probleemprogramma waarbij hij zelf misschien onrechtstreeks is betrokken. Blijft die kritiek uit dan schrijft hij zelf wel naar de krant. Om zijn bewondering uit te drukken of om lucht te geven aan zijn diepe afkeer of ontgoocheling. Waaruit dan voldoende blijkt dat die kritiek er anno '77 nog even nodig is als in de beginjaren van de televisie.

Kritiek, zegden wij reeds, wordt de jongste tijd in Vlaanderen op een andere manier beoefend. Hiermee bedoelen wij dat de TV-redakteurs dank zij de voor-premières van programma's die het waard zijn - uiteraard maar een klein pakket uit het hele aanbod maar toch niet onbelangrijk - hun lezers reeds de dag zelf van de uitzending kunnen informeren over wat zij diezelfde avond te zien krijgen. De lezers reageren niet zo gunstig op deze werkwijze. Zij hebben er hun bezwaren tegen. ‘Alles vooraf tonen, zeggen zij, is voor de omroep niet mogelijk.

De omroep toont té graag goed geslaagde of prestigieuse programma's. Het is een al te eenzijdige politiek’. Wij vinden deze kritiek op het programma vooraf wél een ideale werkwijze maar spijtig genoeg niet vol te houden voor alle dagen in de week, omdat de criticus dan minstens zes tot zeven programma's van te voren zou moeten bekijken, een nogal grote luxe voor het krantenbedrijf van deze tijd.

Zoals wij reeds hebben gezegd ziet het er op het eerste gezicht naar uit dat er minder kritiek in de bladen verschijnt, maar als wij een staal nemen bij de grote kranten en de voornaamste weekbladen en die een hele week uitpluizen, dan moeten wij konstateren dat er aan de televisie nog zeer veel aandacht wordt besteed.

Kijken wij naar onze naaste buur, Nederland, dan blijven de dagbladen bij ons wel erg in gebreke waar het om de kritiek gaat. Dagelijks vinden wij in de gezaghebbende Nederlandse kranten een verslag van de TV-avond die pas enkele uren van te voren de eter is uitgegaan.

Onze kollega's van over de Moerdijk en in het Zuiden werken zeer vlug, kunnen dat ook omdat de Nederlandse pers heel anders werkt dan de onze. Krantdirekties en hoofdredakteurs zien na vijfentwintig jaar televisie nog altijd brood in het medium. Zij zijn er nu meer dan ooit van overtuigd dat zij de huisbioskoop die zeker inzake berichtgeving de kranten onvermijdelijk te vlug af is niet zomaar mogen laten doen; dat zij er moeten bij aanpikken én dat het een kwestie van levensbehoud is en ‘hun’ informatie minstens evenveel waard is als die van de televisie die zij op elk terrein kritisch moeten begeleiden. Dat is de juiste politiek. Maar dat begrijpen de meeste hoofdredakteurs van de Vlaamse kranten nog altijd niet.

De Nederlandse critici gaan wel een andere kant uit dan de onze. Waar de Vlaamse kranten er meestal de voorkeur aan geven, één pogramma per dag grondig en gedetailleerd te bespreken, nemen de meeste Nederlandse critici de hele avond voor hun rekening en zij doen dat in enkele lijnen. In vele gevallen leidt deze werkwijze tot oppervlakkigheid en beginnen deze kritieken veel gelijkenis te vertonen met kursiefjes die meestal prettig lezen, maar waarin omwille van de verpakking wel eens naast de lijn wordt gespeeld.

Maar de metode doet het. Men heeft in Nederland veel meer dan bij ons begrepen dat de mens net nu nog zo goed als in de beginjaren van de televisie met zijn huisbioskoop meeleeft en dat hij ook nu nog wenst te horen wat de criticus te vertellen heeft over het programma dat hij ook heeft gezien.

Emiel Janssens

Werkopname uit ‘Een mens van goede wil’ met de vertolkers van de hoofdrollen: Hugo Metsers, Kitty Courbois en Josine van Dalsum.

Jo De Meyere en Suzanne Juchtmans in ‘Mur italien’ van René Verheezen naar Marcel Matthys.