Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 26

[p. 73]

over weemoed - het verdriet zonder moed

Wie een jaaroverzicht schrijft, bezeert zich gemakkelijk aan veralgemeningen: de hoeveelheid wist het markante uit, de kwaliteit drijft nog niet boven en de recensent verschuilt zich dan achter uitspraken als ‘weer geen hoogtepunten in vergelijking met de grote periode van...’ en dan noemt hij enkele klassieken uit de tijd toen men ook over grijze jaren sprak.

Gelukkig, 1976 was geen grijs jaar voor de poëzie; het marktaanbod was rijk en verscheiden ondanks de beperking van de poëzie-produktie in vele uitgeverijen.

Opvallender en pijnlijker is wel dat de poëzie steeds minder in de boekhandel terecht komt. Denk bovendien aan de inkrimping van de promotie, van de kritiek in dagbladen en tijdschriften en je begrijpt waarom de dichtbundel in een steeds engere kring ronddraait. Het wordt tijd dat een nieuwe politiek, een nieuw denken weer eens de vensters openzet en contact zoekt met het publiek dat bereidwillig is maar niet wordt bereikt. Als ik naar een draaischijf voor dit overzicht zoek, naar een eenheid in de versplintering, dan lijken mij vandaag meer indelingsmogelijkheden gegeven op basis van de stijl - de wijze waarop de taal wordt gehanteerd om de werkelijkheid te benaderen - dan door middel van etiketten of stromingen, onder welke opgepoetste naam deze laatsten ook worden gelanceerd.

Deze stijlvormen vertonen vandaag - wie zou anders verwachten - een zeer ruime variatie. Aan de ene pool bevindt zich de eerder prozaïsche, spreekritmische cursiefjesstijl en aan de andere, de samengebalde, woordkarige stijl. De moeilijkste dichters behoren meestal tot deze laatste pool, al trachten de meesten op dit moment wel het hermetisme te ontwijken. Dat deze verschillen in stijl op hun beurt een visie op de werkelijkheid insluiten, zelfs in grote mate bepalen welke werkelijkheid door de dichter in zijn poëzie wordt opgenomen, zal uit het volgende wel duidelijk worden.

Ik start mijn overzicht dat geen pretentie heeft om volledig te zijn, bij de cursieve pool en verschuif langzamerhand naar de meer gebalde, kernachtige stijl, om tot slot te verwijzen, los van deze indeling, naar talrijke ‘verzamelde gedichten’ die ook dit jaar het licht zagen.

In de cursieve stijl vormt dit jaar C. Buddingh's Het houdt op met zachtjes regenen wel een boeiende uitschieter.

Deze bundel bevat een reeks odes (aan de

Remco Campert en Simon Vinkenoog.

poëzie maar ook aan de fiets, aan een schaal met suikerklontjes), in memoriams voor bekende namen als Neruda en Du Perron en minder bekenden als Gerrit M. en Ton Kloppers en verder door heimwee gekleurde bedenkingen en herinneringen.

Buddingh's poëzie heeft een modieus uitzicht door haar retrovormen; bovendien vertoont de bladspiegel de lange versregels die zo populair waren in de historische romantiek. Het is een lees- en luisterpoëzie tegelijkertijd. Het poëtische aan deze verzen is wat nablijft als je ze gelezen hebt, als je door de vele zinnetjes heen bent; het ‘fluïdum’ dat je nog rond je voelt, als je het boekje terzijde hebt gelegd. Buddingh' loodst de lezer met zeer veel omwegen naar de poëtische kern die hij dan net niet opdringerig aanbiedt. Het is alsof hij zo uitvoerig moet vertellen om de suggestie van het niet-gezegde tot haar recht te laten komen. Om dit poëtisch einddoel te bereiken, gaat Buddingh' ook voor niets uit de weg: talrijke stoplappen (zoals - wat zal ik ervan zeggen, dat had je gedacht, zo is het niet enz.) en niet zelden een wat banale wijsheid (je leeft best waar je wortels zijn) zijn slechts lokmiddeltjes voor de lezer op zijn weg naar een dieper liggende, waarachtige gevoelswereld die in deze verzen aanwezig is.

De gevoelswereld van Buddingh' weert de grote regelrechte gevoelens, niet door ze onvermeld te laten maar door ze te relativeren of door ze in de rook van het onvervulbare levensheimwee te laten opgaan:

...Ach, heel' leven is één keten van absurde
coïncidenties en je ouderlijk huis
gewoon de plek waar één van die triljarden
triljarden dobbelstenen van het toeval even
liggen bleef en toevallig net met jou erin.

of het slot van een ander gedicht:

beter schuddebuiken om
Snoopy of Wodehouse
dan verzuren met Das Kapital in je hand.

Ongetwijfeld een burgerlijke levensfilosofie,
realistisch en humoristisch gestreept; zij
komt niet helemaal onverwacht in de
zeventiger jaren!

F. De Swert met Wat je hoort zijn de vergeetmenietjes heeft het roer omgegooid en is van een hermetische taalpoëzie naar een meer cursieve stijl overgeschakeld. Zijn poëzie handelt vandaag over zijn kinderen, zijn geboortegrond, zijn ouders (moeder) en de ervaring van een verhuizing, in directe taal, met duidelijke verwijzingen naar de werkelijkheid buiten het gedicht. Deze gedichten zijn kort gehouden en beperken zich tot één enkele anecdote of tot een korte ontroering die als directe aanleiding tot het gedicht nog herkenbaar is. Evenals Buddingh' laat F. De Swert overvloedig het sentiment(ele) toe maar hij relativeert zelden of nooit waardoor hij weerlozer en ook eenvormiger overkomt.

[p. 74]

Jos de Haes.
Gery Helderenberg.
René Verbeeck.

Pijn en heimwee beheersen zijn gevoelswereld. Zij vormen zowel scheidings- als bindteken tussen de dichter en de mensen rond hem. Over zijn dochtertje dicht hij:

Als jij huilt, lach je met tranen,
als ik lach, schrei ik van binnen.

Als de poëzie soms aan De Swert ontglipt, is het omdat hij in de anecdote blijft vaststeken of in een te persoonlijk gehouden ontroering die de lezer in de rol van voyeur duwt in plaats van hem tot medespeler en -belever te maken in het leven van de poëzie. Maar De Swert heeft met zijn resolute ruk naar de werkelijkheid binnen handbereik en naar een minder verheven taalgebruik veel aan poëzie gewonnen, dat is duidelijk.

Met Simon Vinkenoogs Mij Best verlaat ik stilaan de cursieve pool; niet dat zijn taalgebruik zo ver van het alledaagse afstaat in woordkeuze of zinsbouw maar door de profetische klemtonen krijgt zijn taal een andere dimensie. Vinkenoog schrijft een poëzie die met staccato herhalingen een verheven semi-religieuze verkondiging van zelfvernieuwing en wereldverandering uitbazuint. Misschien kan zij in een sensiviteitstraining wel enige dienst bewijzen maar in de leeskamer doet zij te schreeuwerig aan. Een van Vinkenoogs adviezen wil ik je niet onthouden:

Doorbreken. Wakkerworden
Opgelucht ademen. Uitademen.
Vrij uit ademen.
Het leven is van jou. Voor jou. In jou.
Je kunt opnieuw beginnen.

L. Stassaert met Elexir d'Anvers heeft zich helemaal uit het hermetisch orakel bevrijd en schrijft nu een directe en herkenbare poëzie. Kernstuk van haar bundel is een ode aan de havenbuurt waarin zij vooral verderf en aftakeling van mens en omgeving tekent. Haar beste gedichten schrijft zij echter in haar afdeling ‘Tijdverblijf’ waar zij aan de hand van concrete ervaringen haar innerlijk gestalte geeft.

Haar poëtische visie ligt het best samengevat in volgende verzen:

je zou de dingen
eenvoudig
kunnen noemen
een vorm van gewapende vrede

Eriek Verpale in Voor een simpel ogenblik maar... blijft met zijn taal dicht bij het spreekritme aanleunen maar zoekt ook bewust naar zangerige verzen, met mooi vallende cadensen. Aantrekkelijk in deze poëzie met Joodse achtergronden is de overtuigende meditatieve toon.

Het romantisch verlangen dat hier opnieuw opduikt, wordt in toom gehouden door berusting en weemoed. Deze innerlijke sfeer heeft Verpaele soms treffend in zijn taal kunnen weerspiegelen:

Vermoeid onder de bomen
drinken wij de laatste glazen leeg.
Er is een verloren weg gevonden
die zonder reizigers boven de huizen steeg,
een trekwagen van verlaten woorden
die gelaten langs de daken gleed.

Maar er zijn geen dagen zonder falen
geen lippen zonder valse troost geweest.

Geen reiziger, geen man
zonder zijn eigen verborgen verdriet.

Onder het verdriet gaat zowaar nog een geluk schuil, mijmert Verpaele in een ander gedicht en daarmee vat hij zelf het best zijn romantische levensfilosofie samen. Ook romantisch maar beeldrijker en onrustiger is de poëzie van Jan Biezen in Ik herkende je in het Parsis-vuur. Bovendien wordt zijn poëzie beheerst door de dood die hij overal terugvindt, in zichzelf en in de anderen. Zij wordt de eeuwige geliefde:

Soms ontdek ik je weer
als ik onder de mensen kom.
Soms vind ik je opnieuw
bij een huiszoeking in mijn hart.

Een poëzie van verlangen, weemoed, doodsgedachten, gekoppeld aan een terugtocht achter de inwendige barricades, komt ook in Nederland voor. Maar bij de meeste

[p. 75]

Anton Van Wilderode.

Nederlanders die ik dit jaar zag verschijnen, wordt deze gevoelsbeleving onmiddellijk gecounterd door ironie en parodie. Bewuste ouderwetsheid, rijmelarij als herinnering aan negentiendeeuwse ‘kinderverzen’ en pastiche moeten de zwaarwichtigheid van woorden als dood, liefde en verdriet teniet doen. Boudewijn Maria Ignatius Büch met zijn Nogal droevige liedjes voor de klein Gijs geeft hiervan talrijke staaltjes. Zijn bundel opent met een duidelijke verwittiging aan een bekend Hollands criticus: ‘Ik wil dit lied / wel schrijven / als Kees er maar / van af kan blijven /’.

Büch slaagt erin alle grote dingen op dezelfde kleine maat te snijden en wat overblijft is een cerebrale spielerei.

Temidden van deze zachtaardige, door weemoed aangetaste stemmen klinkt Stefaan Van Den Bremts poëzie ‘Lente in Vorst’ wel vreemd op. De sociaal en politiek kritische hoek van waaruit hij zichzelf en het leven onder de loep neemt, is zelden zo verlaten geweest als vandaag.

Met zijn toegepaste poëzie verzet hij zich tegen het estheticisme dat alleen helpt vermijden ‘dat men de werkelijkheid zonder verpinken zomaar / recht in de ogen kijkt.’ Hij pleit voor een helder geslepen, doorzichtig woord om de meeëter, dat is de burger, zowel in eigen vel als in de socius op te speuren en uit te duwen. Zijn poëzie is eigenlijk een bestendige aanklacht tegen te enge visies op poëzie en wereld. Om zijn stem kracht bij te zetten, misprijst hij evenmin als Brecht, een profetische of bijbels gedragen toon. Zo bouwt hij in vele gedichten een reeks parallelle constructies op waarmee hij de intensiteit opdrijft en tegelijkertijd de verstaanbaarheid vergroot zonder omslachtig te worden: ‘Aan de gevallenen’ kan illustreren wat ik hierboven uiteenzette:

Iemand staat stil
Iemand ging dood
Einde van de
Geschiedenis

Iemand had tijd
Hoe hem gedood?
Iemand maakte
Geschiedenis

Iemand zei: Vuur!
Iemand ging dood.
Iemand staat op.
Dag, Tijdgenoot!

Vooral in Vlaanderen bestaat een sterke spiritualistisch getinte poëzie die zich op de innerlijkheid en op de geestelijke waarden richt en waarbij de materie, de actuele buitenwereld alleen uitgepuurd verschijnt, in zijn blijvende essentiële dimensies. Deze poëzie weert het abstracte niet, is ideeënrijk, niet zelden filosofisch of religieus geaard en wat vormgeving en beeldenwereld betreft, leunt zij meestal aan bij de gevestigde literaire traditie in Europa wat voor de lezer een houvast kan bieden om zich exclusiever op dikwijls subtiele ervaringen van deze poëzie te concentreren.

Bij eenvoudige en tevens korte gedichten houdt H. Casier het in zijn bundel Nabij het donkere water. Het is gedachtenlyriek over dichtkunst en liefde, met fijne maar traditionele observaties, in een pastelkleurige taal. Zo dicht hij: in een kristallen schrijn / tussen zilver en porselein / stierf eens in volle zaal / traag mijn woordenkathedraal /.

Ook Fernand Florizoone in Lezen in de appelboom hoort hierbij. Hij is een echte zondagsdichter in de goede betekenissen van het woord. Hij wil de mooie hoekjes van het leven zien en genieten en aan zijn lezers doorgeven; de natuur in zijn verscheidenheid, de cultuur op zijn reizen. Hij is een rustig maar gevoelig dichter, een evenwichtig en klaar beeldenmaker en bovendien verdiept zijn zang zich met een religieuze overtuiging. ‘Elk leven krijgt een kans zon te worden’ getuigt Florizoone.

Bij J. De Poortere - Een dakhaas - vallen benevens de reminiscenties aan zijn jeugd die afgewogen worden tegen zijn huidige levenssituatie, toch vooral de religieuze gedichten op waarbij het gesprek tussen God en schepsel in eenvoudige niet hoogdravende verzen, telkens opnieuw soms moeizaam, soms vertwijfeld, wordt heropgenomen, wordt gezocht en onderzocht vanuit wisselende perspectieven.

De religieuze dimensie is bij hem niet opdringerig en wordt meestal in een veelduidig kader verweven. Een mooi voorbeeld:

Je zal mijn woorden uitleggen
met vragen uitleggen
maar ik zal niet luisteren
ik zal verdrinken als een vis
in het halve duister zwemmen
om mij te kunnen zien
zullen je ogen elke avond
pijn doen
om mij te kunnen spreken
zal je elke avond
moeten zwijgen.

D. Christiaens start zijn bundel ‘Driehandig’ met de voormenselijke aarde - een goede aarde - waarop de mens verschijnt met een geschiedenis die al vlug een bloedspoor achterlaat. De mens bij Christiaens is dikwijls een verloren stem, een gestorven bewoner, een ontheemde, iemand met geboeide handen. Niet verwonderlijk dat Christiaens zich in de volgende afdelingen van zijn bundel aangetrokken voelt tot de Griekse helderheid en de oosterse onthechting. In deze afdelingen worden de gedichten steeds korter, en tasten met een zeer beperkt arsenaal aan woorden, naar kleine kringen van zuiverheid en uitgepuurde ervaring: Een boog / bovenaan / doorboort / de hemel /. Een boog onderaan / draagt / de aarde / aan een / draad /.

Marleen De Cree-Roex - Bloem aan het bloed - bouwt haar dichterswereld volledig op het innerlijk, in het weefsel dat zich tussen liefde en dood spant; zij werkt met korte verzen die elkaar onophoudelijk omstrengelen, uitbreiden en weerspiegelen. Een poëzie van tere lijnen, verfijnd als een miniatuur.

wellicht zal het licht
veranderlijk
verwarmend ons
ontheffen van onszelf
bewust vernieuwend,
de andere ik bekoord
herkennen. twee-
spraak in de stilte.
zelf geluidlozer worden
dan het woord.

Ook bij A. Reniers in Offerland treft men deze verfijning aan in een abstracte en intellectuele poëzie, waarin een nieuw geboorteland wordt gezocht voor de geest in een vervreemde natuur: spaander licht / en deze opgave van gaan / door richtingloze straten / zich breken tot kruimel / voor erkenning in ogen van dieren / zich draaien tot wiel van benen / omwille van schuivende tijd / van schouwspel / om te vluchten voor het onverstand / van eenzaam / kamerdenken.

Chr.J. Van Geel, Vluchtige verhuizing, wiens nalatenschap door E. De Waard en T. van Deel wordt uitgegeven, bereikt door een uiterste concentratie op kleine natuurbewegingen een zeer eterische poëzie, vergeestelijkt door zijn geserreerd woordgebruik en de ingehouden, van alle schokken gezuiverde emotie.

[p. 76]

Door zijn aandachtige observaties weet hij het kleinste gebeuren belangrijk en boeiend te maken: Avond.

Met duizend takken buiten
alleen met avond, met
wat koert, vergaat op blad
na blad het licht dat dooft.

In strijklicht hangt, in zwijgen
wat door de takken schoof,
het druk vervoer van stilte.

Vele dichters vandaag hebben de experimentele uitbarsting van de vijftiger jaren reeds als een traditie verwerkt. Wij vinden meer gekalmeerde beelden-samenscholingen, doorweven met directe belijdenis en nuchtere bedenkingen. De existensialistische angst en de pessimistische visie op het leven zijn toch nog duidelijke ingrediënten van F. Handpoorters poëzie - Bericht uit de gekwetste tuin. In zijn dichtbundel die opent met een visionaire cyclus over een oerverleden, doorkruist met helse beelden van een nabijer oorlogstijd, krijgt zowel mens als natuur een domper opgezet. In deze poëzie grijpt de verbittering om zich heen. Zijn beste gedichten schrijft Handpoorter echter wanneer zijn donkere angst geconfronteerd wordt met de meer breekbare wereld van vrouw en kind: Angst en Slapend waarin hij besluit: geluk wordt op / een lage toon / gezongen.

Ook Jan Veulemans in Anders denkend is zich bewust van de bedreigingen, in natuur en wereld maar door zijn onuitroeibaar geluksverlangen en een diepe religiositeit blijft zijn stem heel wat milder dan die van Handpoorter. Het is een rustige gedachtenlyriek die van vakmanschap getuigt.

Walter Haesaert in Langzaam naar het zand verbindt beeldenrijkdom met muzikaliteit. Natuur en gemoedsgesteltenis vloeien constant door elkaar en geven zijn poëzie een tintelende lichtvoetigheid gedragen door een lichte weemoed of verdriet. Toch dreigt zijn vers, vooral als de gevoelsintensiteit afneemt, wel eens tot stereotypie te neigen.

Vanuit de neo-experimentele woord-overdaad is L.M. van den Brande in Alchemie van de roos geëvolueerd naar een beheerste minder hermetische poëzie die zich vooral in de dood verdiept. Uiteraard blijft dit een hoog-gestemde poëzie maar die in haar somberheid waarachtige momenten bereikt:

om wie niet meer is. twijfel ik.
of ik hier nog ben. er was
beweging, doch trager dan de
vruchtbaarste onvruchtbaarheid.

Als vertolker van een ‘generatiebeeld’, kwam Jotie 't Hooft in de poëtische actualiteit. Van deze jonge dichter verscheen de tweede bundel Junkieverdriet; de verslaafde aan verdovende middelen wordt een verslaafde aan verdriet. 't Hooft herkent hierin een grondtoon van deze tijd. Bij deze dichter komt het fin-de-siècle in al zijn zwaarmoedigheid, zwartgalligheid en machteloosheid weer naar boven. In de vormgeving gaat dit gepaard met retro-verschijnselen als rijm, metrum, kwatrijnen. In deze gedichten geeft 't Hooft o.m. een beeld van zijn voorbije jeugd, zijn vader, zijn moeder, de vrienden enz. Zijn gevoelswereld schommelt tussen agressieve afkeer en hopeloze toenadering en deze heftigheid wordt op verhoogde toon, met pathetische beelden, emotionele erupties vol belijdenissen opgediend. Intensiteit wordt niet zelden verward met hoogdravendheid en levensvisie met goedkoop pessimisme (kruipen uit de schaduw der ouders naar de schaduw van de dood). Maar bewonderenswaardig aan deze dichter is wel zijn sterke taalkracht en zijn dikwijls reeds duidelijk vormvermogen.

Hamelinks Niemandsgedichten bewijzen het moeilijke, spreken in onze tijd. Zijn poëzie is een moeizaam lospeuteren van de zin uit het dichte zwijgen. Voor deze dichter is poëzie geen klein gesprek met alledaagse ervaringen maar een geloof dat het oneindige nastreeft, ‘de verduurzaming van een duizeling’. Hij gelooft ook in het autonome vers; hij wil geen gedicht schrijven ‘dat om te bestaan steun zoekt buiten zichzelf. Dat gedicht gedijt niet omdat het niet diep in de werkelijkheid, dat wil zeggen in zichzelf geaard is’. Zijn gedichten handelen over de grote dingen - lucht en grond, leegte en mensen. Zijn mens is machteloos, spreekt in sneeuwblind vertrouwen heldere wartaal, zo hoopt Hamelink. Het is een koele, intellectuele poëzie die vooral grijnst, nooit glimlacht:

Dood verdicht zich tot leven,
leven wordt dun genoeg voor dood.

Ernstige, diepgravende poëzie die doodsmaskers draagt van versteend leven.

Met de tweede bundel van Arie van den Berg - De kapper spreekt tegen zijn spiegel - ben ik wel het dichtst genaderd bij de pool waarvan taaleconomisch raffinement en vormconcentratie de kenmerken zijn. Van Den Berg schrijft overheersend een objectgerichte poëzie die symbolisch zijn innerlijke bewogenheid moet vertolken. De meest treffende cyclus - uilen - symboliseert het jagen en gejaagd worden in het leven, het opgejaagd worden door de dood. Geknakte ritmes, soms spitsvondige woordkeuze en verwijzingen maken zijn poëzie moeilijk.

Soms krijgt men wel de indruk dat weglating, omissie van associaties, door hem als essentie van poëzie wordt opgevat.

Hiermee komt een einde aan dit nog onvolledig overzicht dat ik karakteriseerde met - weemoed, verdriet zonder moed, een samenvatting van een indruk die ongetwijfeld slechts ten dele de verscheidenheid dekt. Het best lijkt de titel te passen bij de cursieve stijlpool en draagt tot een stuk voorbij het middelpunt tussen de twee polen. De gebalde stijl blijkt van nature zich harder en rigorieker op te stellen en weert zich sterker tegen sentimenten, zowel in levenshouding als gedichtinhoud.

Tot slot wil ik de lezer verwijzen naar verscheidene ‘verzamelde werken’ die dit jaar verschenen.

In drie delen verscheen het werk van Pierre Kemp, een aparte speelse figuur in onze literatuur, veel bewierookt en weinig bestudeerd. Ook Eric Van der Steen publiceerde zijn verzameld dichtwerk onder de titel Gemengde berichten: of, zou ik zeggen, hoe ironie en relativering langzaam ontwikkelen tot cabaret en pastiche.

Van de vijftigers verschenen de verzamelde gedichten van Jan Elburg - bij momenten belangwekkend - en van Remco Campert - een sterke inzet met een zwak slot. In Vlaanderen verscheen het dichtwerk van Jan Vercammen - op vele plaatsen ontroerend en waarachtig werk.

En ik kan niet nalaten ook te verwijzen naar onze oude Afrikaanse taalbroeders en meer bepaald naar het werk van Breyten Breytenbach waarvan vier bundels in ons taalgebied verschenen, drie onder de titel ‘Het huis van de dove’ in oorspronkelijk Zuidafrikaans (toch nog voor ons direct verstaanbaar) en één getiteld, Skryt (met Nederlandse vertaling): merkwaardige dichtkunst, taalintensief en toch tijds- en werkelijkheidsgebonden.

A. van Assche.

Poëziebundels 1976, in volgorde van vermelding:

C. Buddingh'. Het houdt op met zachtjes regenen, Amsterdam, De bezige bij.

F. De Swert. Wat je hoort zijn de vergeetmenietjes, Brugge, Orion.

S. Vinkenoog. Mij best, Amsterdam, De bezige bij.

L. Stassaert. Elixir d'Anvers, Brugge, Orion.

E. Verpale. Voor een simpel ogenblik maar...

Gent, Yang-poëziereeks.

J. Biezen. Ik herkende je in het parsis-vuur, Gent, Yang-poëziereeks.

B. Büch. Nogal droevige liedjes voor de kleine Gijs, Amsterdam, De arbeiderspers.

S. Van Den Bremt. Lente in Vorst. Uitgave tijdschrift Kreatief.

H. Casier. Nabij het donkere water, Brugge, Orion.

F. Florizoone. Lezen in de appelboom, Nijmegen, Brugge, Gottmer, Orion.

J. De Poortere. Een dakhaas, Brugge, Orion.

D. Christiaens. Driehandig, Deurle, Colibrant-uitgave.

M. De Cree-Roex. Bloem aan het bloed, Deurle, Colibrant-uitgave.

A. Reniers. Offerland, Deurle, Colibrant-uitgave.

C.J. Van Geel. Vluchtige verhuizing, Amsterdam, Athenaeum-Polak & Van Gennep.

F. Handpoorter. Bericht uit de gekwetste tuin, Deurle, Colibrant-uitgave.

J. Veulemans. Anders denkend, Brugge, Orion.

W. Haesaert. Langzaam naar het zand, Brugge, Orion.

L.M. Van Den Brande. Alchemie van de roos, Denderbelle, Animal farm edities.

J. 't Hooft. Junkieverdriet, Brussel, Manteau.

J. Hamelink. Niemandsgedichten, Amsterdam, Bezige bij.

A. Van Den Berg. De kapper spreekt tegen zijn spiegel, Amsterdam, De arbeiderspers.

Verzamelde gedichten:

P. Kemp. Verzameld werk. 3 delen, Amsterdam, Van Oorschot.

E. Van Der Steen. Gemengde Berichten. Gedichten 1932-1958. Amsterdam, Querido.

J. Elburg. Gedichten. 1960-1975. Amsterdam, De bezige bij.

R. Campert. Alle bundels, Amsterdam, De bezige bij.

J. Vercammen. Verzamelde gedichten, Brugge, Orion.

B. Breytenbach. Het huis van de dove, Amsterdam, Meulenhoff. Skryt, Ibidem.

[p. 77]

De dichter.
Monotype van Albert Setola.