Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 26

[p. 32]

Aalst Sint-Martinuskerk: het Sint-Rochusaltaar

Aalst, St.-Maartenskerk, Madonna.

Beschrijving hoofdpaneel
De Roeping als Patroonheilige

Paneel 399 × 260 cm. P.P. Rubens 1623 Zoals in de meeste altaarstukken van Rubens ontwikkelt het gebeuren zich in de hoogte, met de klassieke indeling in boven- en ondervak.

St.-Rochus als pelgrim gekleed met een paars schoudermanteltje, knielt voor de Zaligmaker die hem de pestlijders aanbeveelt. Links toont een engel in geel gewaad een tafeltje met het opschrift: Eris in Peste Patronus (U zult de Patroon zijn van de Pestlijders), waaruit klaar blijkt dat de benaming van het schilderij De Voorspraak van St.-Rochus onjuist is en moet vervangen worden door De Zending of De Roeping.

Een trap leidt naar deze hemelse tribune, afgesloten door een zware kroonlijst. Daaronder liggen, uitgestrekt op de met stro bedekte vloer, drie pestlijders, die halfnaakt smekend opzien naar hun schutsheilige. Zij worden rechts en links door twee helpers aangemoedigd. Zowel hun gelaat als hun uitgestrekte handen vertolken hun nood en hun vertrouwen.

De zijluiken
Links: St.-Rochus bij mirakel gespijsd

Paneel 100 × 70 cm.

De heilige als pelgrim zit met ontbloot been tegen een boom en ontvangt van een hond zijn dagelijks brood.

Atelier van Rubens, door hem ontworpen (?) en waar de meester de laatste hand heeft aan



gelegd, vooral in de vleespartijen.

Rechts: De dood van St.-Rochus

De stervende heilige wordt door een engel getroost in een kerker met twee halfnaakte gevangenen.

Atelier van Rubens, door hem bijgewerkt.

Boven het altaarstuk:
Madonna met Kind Jezus

Paneel boogvormig; 150 × 70 cm.

O.-L.-Vrouw draagt een rood kleed en blauwe bovenmantel. Het Kind Jezus is naakt.

Atelierwerk door hem bijgewerkt. Dit stuk houdt geen rechtstreeks verband met het altaarstuk.

Het leven van St.-Rochus: historie en legende Hij werd geboren te Montpellier ca. 1350, schonk zijn goederen weg en trok als pelgrim naar Rome waar hij een drietal jaren verbleef. Op terugreis te Acquapendente verblijft hij er om de vele pestlijders der stad te verzorgen en te genezen. Zelf besmet, trekt hij zich in de woestenij terug om te sterven. Een engel bezorgde hem een waterbron en geneest hem. Dagelijks komt een hond uit een naburig kasteel hem een brood brengen. Na vele jaren keert hij terug naar Montpellier, maar wordt er niet erkend en als spion gevangen gezet. Hij sterft in de kerker.

Verering: Ten gevolge van de vele pestepidemieën der 15e eeuw wordt hij overal als genezer aangeroepen. Talloze broederschappen ontstaan, ook in onze gewesten: te Aalst (?), vooral in meerdere parochies van

[p. 33]

Aalst, St.-Maartenskerk, H. Rochus. Detail.

Antwerpen, alsook processies op zijn sterfteverjaring (16 augustus). Sint-Jacobskerk bezat een kapel en altaar met een merkwaardig geschilderd retabel van 1517. Kontich bezit buiten de dorpskom een Leprozenkapel aan de Reepkenslei, waarvan het beeld van Mechelse makelij (ca. 1600) thans in het Museum berust.

Van het begin af komt St.-Rochus in mededinging met oudere pestheiligen, zoals St.-Sebastiaan en andere Noodheiligen, en wordt hij verdrongen door de Milanese St.-Carolus Borromeus. Toch was hij de enigste, met St.-Job, die door de kwaal aan de levende lijve werd aangetast.

Iconografie: Meestal komt hij in de sculpture voor: rechtstaande pelgrim die de wonde van zijn dij toont. Naast hem een engel en een hond met broodje in de bek.

Oordeel: Dezelfde ordonnantie in twee verdiepingen heeft de schilder hernomen in De bekering van St.-Bavo en in De Mirakelen van St.-Ignatius en nog in diezelfde jaren in De Ontscheping te Marseille, een der 21 stukken van Le Triomphe de Marie de Medici te Parijs.

Hij besteedde zijn beste zorg aan de drie pestlijders van de benedenverdieping. Dat Rubens over zijn werk tevreden was, bewijst de prent die hij ervan liet snijden door zijn knapste graveur sedert het vertrek van Vorsterman.

Het altaarstuk werd in 1794 door de Fransen geroofd, maar in 1815 teruggegeven.

Dr. J. Van Herck, Kontich

Aalst, St.-Maartenskerk, H. Rochus.