Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 25

[p. 271]

De algemene culturele activiteit van Andre Demedts

Als letterkundige en kunstenaar wordt André Demedts, in dit nummer aan hem gewijd, door bevoegde personen belicht en geëerd. Mij valt de eer te beurt deze markante figuur in al haar grootheid te belichten op de vele domeinen van de cultuur waarop hij werkzaam is geweest of nog is.

Deze veelzijdige en intense activiteit werd geinspireerd door wat Westerlinck in zijn huldetoespraak aan André Demedts, gehouden te Brugge op zondag 11 februari 1962, ter gelegenheid van zijn verheffing tot ridder in de orde van Gregorius de Grote, uitdrukte: ‘De trouw aan de landelijkheid, aan de aarde, een rotsvaste gehechtheid aan eigen natuur, aan een natuurgezonde en kloeke levenstraditie, een elementaire zedelijke onverdorvenheid’.

Deze hoge zedelijke waarden samen met zijn aangeboren dichters- en schrijverstalent, aangevuld en ontwikkeld door een grote eruditie - André Demedts is uiteraard van zijn levensomstandigheden voor een groot stuk autodidact - maakten hem geschikt en bekwaam om vanuit het landbouwbedrijf waar hij geboren en opgegroeid was, na het afleggen van een bekwaamheidsproef, benoemd te worden tot leraar Nederlands in de vrijere Handelsschool te Waregem, waar Z.E.H. Deweer toen Directeur was. André Demedts zou niet zijn hele leven lang leraar blijven. Doch wel zou hij er gedurende twaalf schone jaren, vanaf 1937 tot 1949, deze taak met overgave, toewijding en liefde vervullen.

Deze autodidact met zijn grote belezenheid en brede kennis en met de hoge morele waarden waarvan ik zoëven gewaagde, was voor zijn leerlingen veel meer dan een uitstekende leraar. Hij was tevens hun wijze raadsman en geestelijke leider. Hij genoot het vertrouwen van zijn leerlingen die hem hun persoonlijke moeilijkheden en problemen voorlegden en die hij wist te helpen en te leiden. Hij was niet alleen hun onderlegde leraar, hij was tevens de oudere broer bij wie ze steeds welkom waren.

De vruchten van deze leraarstijd kwamen niet alleen zijn leerlingen ten goede. Hij zelf leerde er de jeugd grondig kennen en schreef een reeks jeugdverhalen onder pseudoniem: Koen Lisarde.

Door Jan Boon, de toenmalige directeurgeneraal van de B.R.T., toen nog N.I.R., werd André Demedts aangezocht voor het ambt van diensthoofd van de Gewestelijke Zender West-Vlaanderen met zetel te Kortrijk, functie die hij vanaf 1 december 1949 heeft vervuld tot zijn opruststelling.

Hier zou André Demedts een nieuw werkterrein vinden waar hij zijn rijke gaven van geest en hart zou kunnen aanwenden. De programma's van de Gewestelijke Zender Kortrijk kregen een cultureel en literair aspect. De nieuwe directeur zorgde ervoor dat het lokale en gewestelijke culturele leven er regelmatig aan bod kwam. Speciaal werd hiervoor het programma ‘Rond den Heer’ uitstekend verzorgd.

Op zijn uitnodiging kreeg ik, als gedeputeerde voor kunst en cultuur van de Provincie West-Vlaanderen, de gelegenheid om regelmatig de provinciale activiteiten via de radio aan de bevolking kenbaar te maken.

Op zijn kantoor in de Rijselstraat ontving directeur Demedts ook tal van Vlaamse prominenten en voormannen, die even binnenwipten om hem te groeten en ook met hem soms belangrijke zaken wensten te bespreken. Tot die bezoekers behoorden o.a. Stijn Streuvels, Emiel Van Hemeldonck, Victor Leemans, Michiel Vandekerckhove, Luk Verbeke, Jozef Deleu en tal van anderen. Is André Demedts gekend als dichter, romanschrijver, essayist, criticus, kortom als all-round literator, bij zeer velen, bij allen, is hij gekend als de alomgevierde en graag beluisterde voordrachtgever en causeur. Ik meen niet te overdrijven wanneer ik zeg dat iedereen in Vlaanderen, groot en klein, kind en volwassene, jong en oud, rijk en arm, student en werkjongen, van gewone arbeider tot intellectueel, van ambachtsman en handelaar tot artiest, eens of meer André Demedts heeft horen spreken, met gespannen aandacht de woorden uit zijn mond heeft geproefd en zijn ideeën diep in zijn ziel heeft bewaard om er verder over na te denken.

Ik ken het aantal voordrachten en causeries niet, maar het moet een fenomenaal cijfer dat in de duizenden loopt, zijn die hij gehouden heeft over het gehele Vlaamse land, en ook daarbuiten, tot in de verste uithoeken en voor het meest diverse publiek. Voor het Davidsfonds over tal van culturele onderwerpen, over letterkunde, Vlaamse Beweging, algemene cultuur, levensinzicht, enz. Voor arbeidersorganisaties, A.C.W.-vergaderingen, studiekringen van de Katholieke Werkliedenbonden, voor vrouwenorganisaties: boerinnegilden, Katholieke Arbeidersvrouwen, middenstandsvrouwen; voor jeugdorganisaties van beider kunne en louter religieus-geestelijke voordrachten zoals op de vasten-bezinningsavonden in het Bisdom Brugge en dit steeds voor een talrijk en aandachtig publiek en steeds met hetzelfde rustige geloo in de eeuwige waarden die hij tot richtsnoer voor zijn leven gekozen had.

André Demedts synoniem van wijsheid, synoniem van eerlijkheid en trouw, synoniem van, om wederom het woord van Westerlinck te gebruiken: ‘een elementaire zedelijke onverdorvenheid’.

Ook de Provinciale Overheid was zich bewus van de grote invloed en werkkracht die van zo een man moesten uitgaan en vooral van zijn wijs inzicht in tal van zaken.

Herhaaldelijk dan ook werd door de Provinciale Overheid een beroep gedaan op zijn advies of zijn medewerking. Toen in 1951 de provincie een grootse hulde wilde op touw zetten voor de 80-jarige Streuvels was André Demedts de grote inspirator van het programma en tevens de bemiddelaar tussen de Provinciale Overheid en de gevierde. Op zijn advies kreeg deze hulde een Algemeen Groot-Nederlands karakter met eer woordvoerder namens Vlaanderen door Prof. Frank Baur, namens Noord-Nederland door Antoon Coolen, namens Frans-Vlaanderen door Prof. Berteloot, door Zuid-Afrika door Prof. Vanden Heever.

Herhaalde malen zou de Provinciale Overheic een beroep doen op André Demedts en toen in de jaren vijftig de provincie van wal stak met jaarlijks herhaalde actie ter bevordering van het A.B.N. was André Demedts vanzelfsprekend één van de vele voordrachtgevers die hiervoor over het gehele grondgebied van de provincie ingezet werden.

Toen, in 1959, op initiatief van de Bestendige Deputaties van de Vlaamse provincies, de Kultuurraad van Vlaanderen werd gesticht, werd er overeengekomen door de provincies dat deze zou samengesteld worden o.a. naast twee gedeputeerde per provincie, uit nog vier andere leden per provincie en door iedere provincie zelf aan te duiden.

Het lag voor de hand dat de provincie West-Vlaanderen onder deze vier André Demedts zou aanduiden: directeur van de gewestelijke omroep Kortrijk, vooraanstaand letterkundige, alom gekend voordrachtgever en causeur, voorzitter van het comité voor Frans-Vlaanderen

[p. 272]

Op de inwijding van Streuvels' grafmonument.
Albert De Clerck, André Dequae, Antoon Vander Plaetse.

naast tal van functies in meerdere culturele en Vlaamse verenigingen.

Hier moge tevens vermeld worden dat vanaf de stichting André Demedts verkozen werd tot lid van de Raad van Beheer samen met Prof. Dr. P. De Keyser (Gent), Prof. Dr. H.J. Van de Wijer (Leuven) en Prof. Dr. R. Victor (Antwerpen).

Gedurende jaren reisde ik maandelijks samen met André Demedts naar Antwerpen, naar de vergadering van de Raad van Beheer van de Kultuurraad voor Vlaanderen. André Demedts zat daar, de eenvoudige, de zwijgzame en de aandachtige. Geen woord ontsnapte hem en, waar het nodig of nuttig bleek, was de tussenkomst van deze anders eerder zwijgzame man steeds ad captum.

Natuurlijk werd er in de schoot van de Kultuurraad, naast tal van andere, ook een ‘Commissie voor Letterkunde en Bibliotheken’ opgericht. Het was vanzelfsprekend dat André Demedts aangeduid werd als voorzitter van deze commissie. Zijn gezag werd door iedereen aanvaard.

Zoëven vermeldde ik in een opsomming van titelaturen die Demedts sieren: ‘Voorzitter van het Comité voor Frans-Vlaanderen’.

Hoe zou men over Demedts kunnen schrijven in verband met zijn algemene culturele activiteiten zonder heel in het bijzonder de aandacht te vestigen op zijn actie voor Frans-Vlaanderen.

Indien ooit het devies van Willem van Oranje: ‘Il ne faut pas espérer pour entreprendre, ni réussir pour persévérer’ met vrucht is toegepast geworden, dan wel hier door André Demedts.

Ik gewaagde reeds een paar malen in dit artikel over de culturele Groot-Nederlandse idee van André Demedts: de klavervier: Vlaanderen, Frans-Vlaanderen, Noord-Nederland en Zuid-Afrika.

Dat Frans-Vlaanderen met zijn in de grond gaaf gebleven bevolking, Vlaams grondgebied is, waar op platte land de oudere boerenbevolking nog het Vlaams, het Westvlaams dialect spreekt, etymologisch bij Vlaanderen en bij de Nederlanden behoort, fascineerde deze grote Vlaming en Groot-Nederlander Demedts dusdanig dat hij het niet alleen bij een platonische beschouwing liet, maar contacten zocht met de nog smeulende restantjes van enig, zij het soms slechts folkloristisch en verwaterd, Vlaams bewustzijn aldaar. Denk aan het ‘Comité Flamand de France’. Contacten die uitgroeiden tot een vaste werkgroep voor Frans-Vlaanderen, waarvan André Demedts de grote bezieler, de eerste voorzitter werd en zijn vriend en geestelijke vormeling Luk Verbeke, de onvermoeibare secretaris.

Op 25 juli 1948 had te Waregem de eerste Frans-Vlaamse Cultuurdag plaats, toen nog genoemd Frans-Vlaamse begroetingsdag.

Deze eerste Frans-Vlaamse begroetingsdag was gegroeid in de schoot van het Waregems ‘Kunstverbond’ een culturele vereniging gegroeid uit de sinds 1937 te Waregem bestaande kunstkring van liefhebbers-schilders en die vanaf 1947 uitgebreid werd met o.a. een letterkundige afdeling die - hoe zou het

[p. 273]

anders - onder de leiding stond van André Demedts samen met zijn jonge Waregemse vriend Luk Verbeke.

Nu volgden de jaarlijkse Frans-Vlaamse cultuurdagen elkaar op, bijgewoond door al wat culturele leiding of invloed heeft in Vlaanderen, Frans-Vlaanderen en Nederland.

André Demedts zou met zeer veel ijver, toewijding en bekwaamheid dat voorzitterschap blijven waarnemen tot hij op de jaarvergadering van het comité, op 18 januari 1969, op zijn eigen aandringen zou opgevolgd worden door senator Leo Vanackere.

Zoëven hadden wij het over het Waregems kunstverbond. Uit het verslag van de tweede bijeenkomst van de letterkundige afdeling van het Waregems Kunstverbond citeren wij: ‘De voorzitter (André Demedts), meent dat wij in de toekomst ertoe moeten komen ons verbond over geheel de provincie uit te breiden en zelfs contact moeten zoeken met kunstenaars uit Frans-Vlaanderen. Misschien zouden dan ook conferenties door onze kring in de grootsteden van Frans-Vlaanderen kunnen ingericht worden en zouden wij als bekroning van onze werking en ons streven iets moois kunnen uitgeven, rijk geïllustreerd en met bijdragen over folklore, met verhalen, gedichten en dergelijke dingen meer’.

Toen een paar jaar later pogingen ondernomen werden door de V.Z.W. ‘Kunstenaars voor de Jeugd’ om, vanuit Antwerpen, ook in West-Vlaanderen een afdeling van deze organisatie op te richten en daartoe meerdere besprekingen plaats hadden in het Klein Seminarie te Roeselare bij Kan. Dr. A. Smeets, thans geestelijk adviseur van het C.V.K.V. en toen nog leraar retorika aan het Klein Seminarie, werd van verscheidene zijden, o.a. door Eerw. Heer Smeets zelf, de wens uitgedrukt een ruimere organisatie in leven te roepen dan een afdeling van ‘Kunstenaars voor de Jeugd’ en, die alle Christelijk denkende kunstenaars zou groeperen.

Hieruit is dan het, in de abdij van Loppem, op 20 oktober 1951, gestichte ‘Christelijk Vlaams Kunstenaarsverbond’ gegroeid. Het was vanzelfsprekend dat ook André Demedts hierbij betrokken werd. Op de stichtingsvergadering werd hij dan ook gekozen tot bestuurslid voor de sectie literatuur en op de daaropvolgende bestuursvergadering als voorzitter van deze sectie, functie die hij zou blijven waarnemen tot in 1969, toen hij, na het

Hogere Handelsschool Waregem. Leerlingen en leraars.

overlijden van Streuvels, deze is opgevolgd als eredeken voor de literatuur.

Ik herinner aan het hoger aangehaalde citaat uit het verslag van de tweede bijeenkomst van de letterkundige afdeling van het Waregemse Kunstverbond waar spraak is van de droom van iets moois uit te geven. Dat werd verwezenlijkt door het tijdschrift ‘West-Vlaan-

[p. 274]

deren’ dat vanaf 1966 ‘Vlaanderen’ zou worden.

Doch onder impuls van André Demedts zouden nog andere periodieken verschijnen die meer de idee van verbondenheid, eerst met Frans-Vlaanderen, later met alle Nederlandssprekende gebieden zouden benadrukken: de oude droom van André Demedts, één Groot-Nederlands tijdschrift van algemene cultuur voor de gehele Nederlandssprekende gemeenschap.

Na veel tasten en zoeken, werd op een bijeenkomst in het gebouw van de handelskamer van Tourcoing op 16 december 1958, waar naast leden van het Frans-Vlaanderencomité, met André Demedts als voorzitter, ook vooraanstaande en invloedrijke figuren uit Frans-Vlaanderen zelf, waaronder Dr. Jan Klaas, aanwezig waren, besloten tot de oprichting van het tijdschrift ‘Notre Flandre’ dat later ‘Notre Flandre-Zuid-Vlaamse Heem’ zou worden, om nadien gevolgd te worden door ‘La Nouvelle Flandre’.

Het Frans-Vlaanderencomité hield in deze pionierstijd zijn jaarlijkse algemene bijeenkomst ten huize van voorzitter André Demedts waar mevrouw Demedts al de aanwezigen - het werden er ieder jaar wat meer - vergastte op een geurige en welgevulde koffietafel. Daar werd het plan gesmeed en verder uitgewerkt om te komen tot een vriendenkring van jongeren uit de streek van Moeskroen-Tourcoing-Rijsel, en het uitgeven van een bescheiden jeugdtijdschrift overwogen. De man die zich hiervoor zou inzetten was Jozef Deleu, die zorgde voor de nodige contacten met studenten Nederlands uit Roubaix en Rijsel. Dit leidde tot de stichting van het tijdschrift ‘Ons Erfdeel-Notre Patrimoine’. Later is deze Franse titel weggevallen en is, geleidelijk aan, onder de bezielende leiding en stuwkracht van redactiesecretaris Jozef Deleu, ‘Ons Erfdeel’ uitgegroeid tot het meest markante algemeen culturele tijdschrift voor alle Nederlandssprekenden in alle delen van de wereld.

Dat eerste nummer bevatte een inleidend artikel van André Demedts onder de titel ‘Terug naar de eeuwige waarden’. Het doel van het tijdschrift werd als volgt omschreven: ‘De culturele integratie van het Nederlands taalgebied te bevorderen;

te ijveren voor het behoud en de verbreiding van de Nederlandse cultuur in Frans-Vlaanderen en in de gebieden waar deze vanouds een belangrijke plaats heeft ingenomen;

de uitstraling van de Nederlandse taal en cultuur in het buitenland te bevorderen;

de banden tussen de Nederlandstaligen in de vreemde en hun moederland te versterken;

een samenwerking op cultureel gebied tussen Nederlands- en Afrikaans sprekenden na te streven’.

Dat naderhand Jozef Deleu het op zich zou nemen ‘Ons Erfdeel’ ook voor de Franssprekenden uit Noord-Frankrijk aan te vullen met een Franstalige periodiek ‘Septentrion’ die geheel het noorden omschrijft, en op de Frans-Belgische grens, te Rekkem, met de medewerking van velen uit Noord en Zuid, een algemeen Groot-Nederlands centrum wist uit te bouwen ligt helemaal in de lijn van zijn meester André Demedts.

André Demedts is het symbool geworden van volkse trouw en het symbool van de nagestreefde culturele integratie tussen al de Nederlandssprekende gewesten.

Op initiatief van enige vrienden van André Demedts werd in 1966 besloten, met de financiële bijdragen van talrijke weldoeners, een prijs te stichten en uit te loven aan iemand die zich in de Groot-Nederlandse geest van auteur verdienstelijk had gemaakt.

Dank zij een initiatief van Luk Vercruysse werd dit initiatief bijgetreden door de Marnix-Ring.

De André Demedts-Prijs werd dan officieel gesticht op 11 juli 1970 te Kortrijk tijdens een academische zitting in de feestzaal van het textielpatroonsverbond.

Op de uitnodiging tot deze stichting stond er vermeld:

De André Demedts-Prijs zal een gelegenheid zijn om de vele verdiensten van André Demedts te onderlijnen en tot voorbeeld te stellen. Jaarlijks wordt voorzien in de bekroning van een kandidaat die, in de geest en de idealen van André Demedts bijzondere prestaties heeft geleverd voor:

-	het bevorderen van algemene kunst- en cultuurverspreiding;
-	de integratie in het Nederlands taalgebied heeft nagestreefd;
-	de culturele banden met Zuid-Afrika heeft bevorderd;
-	de Nederlandse cultuur in Frans-Vlaanderen grote verdiensten heeft bijgebracht.

De eerste André Demedts-Prijs werd dan ook met eenparigheid van het adviescomité, toegekend aan de reeds in dit artikel meermalen geciteerde geestelijke vormeling van André Demedts, de jonge dichter en essayist, secretaris van het Frans-Vlaanderencomité Luk Verbeke.

Na hem volgden Flor Grammens 1971, Emmanuel Looten 1972, de ‘Vriendenkring van het Komense’ 1973, Jozef en Annemie Deleu 1974, Sander Szondi 1975.

Ieder jaar wordt deze prijs plechtig uitgereikt op een zondag in december tijdens een grote academische zitting op het stadhuis te Kortrijk.

Ieder jaar ook is het André Demedts die met zijn kalm, rustig en doordringend woord deze plechtigheid afsluit.

Zo wordt ieder jaar hulde gebracht aan een man of instelling die in de geest en de idealen van André Demedts, geleefd en gewerkt heeft.

Zo wordt André Demedts zelf hierdoor gehuldigd en geprezen voor het vele schone, goede en grote dat hij tot stand wist te brengen.

Ik kan dan ook op mijn beurt geen schoner hulde brengen aan André Demedts dan door dit artikel te besluiten met zijn eigen credo, de samenvatting van heel zijn streven vervat in het einde van het slotwoord dat hij schreef voor het boek van Luk Verbeke over ‘Vlaanderen in Frankrijk’:

‘In het verleden hebben wij Vlamingen er altijd onder geleden dat er getrouwen waren zonder macht en machtigen zonder trouw. Op het ogenblik dat wij macht en trouw kunnen verenigen in dezelfde handen, zullen wij het doel van de Vlaamse beweging bereiken. Daar behoort ook de Nederlandse integratie bij, een integratie die vanuit ons standpunt naar het Noorden én het Zuiden gerealiseerd moet worden’.

André Demedts, Gij hebt waar Gij het kondt, macht en trouw verenigd. Door uw talent, uw vele publicaties van diverse aard, uw ontelbare voordrachten, uw trouw aan uw volk en aan uw Christen zijn, hebt Gij een macht geschapen waarmede diegenen die met verantwoordelijkheid bekleed zijn moeten rekening houden.

Wij danken er U voor en wensen U nog veel jaren onder ons te mogen behouden.

Ook al moet Gij eens heengaan ‘naar de overkant’ zoals uw geestelijke vormeling Jozef Deleu het uitgedrukt heeft, uw geest zal blijven leven.

Jozef Storme