Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 25

Philippine Vande Putte en de volkscultuur

Het begon bij een bloeiende geranium

‘De volkscultuur begint bij de bloeiende geranium op de vensterbank’. Het was een van de originele beelden, die Philippine Vande Putte graag gebruikte: de bloeiende geranium, dat stukje levensvreugde en schoonheid in de keuken van de eenvoudige vrouw. Het was het symbool van de betrachting van haar leven: volksverheffing langs de vrouw, langs het gezin. Philippine Vande Putte was wellicht de meest typische ‘sterke’ vrouw, die van 1929 tot 1959 een stempel drukte op de nog jonge K.A.V.-beweging. Zij was de zus van de dichteres Jeanne Vande Putte, met wie ze de kinderjaren doorbracht in Blankenberge. Zij hield van dit stadje aan zee en, als halve kwajongen die zij naar eigen getuigenis was, zwierf zij er urenlang tussen de vissersboten in de haven en op het strand. Zij vertelde graag over haar kinderjaren: ‘De Westvlaamse volksmensen zijn goede mensen, weet je. Zij hebben een hart van koekebrood, maar zij kunnen soms zo plat zijn’.

Philippine studeerde voor letterkundige regentes in het Instituut van het H. Graf te Turnhout, dat toen een bolwerk was van Vlaams cultureel leven en waar een generatie van bewuste vrouwen gevormd werden. Zij vond echter geen voldoening in het onderwijs. Ze zocht een dieper engagement en in 1929 werd ze propagandiste van K.A.V. in de streek van Brugge en Roeselare.

Dit was de start. Philippine dook in deze grote sociale activiteit met een passionele, totale inzet. Slechts dertig jaar later zou zij afstand doen, noodgedwongen rusten, en zich met scherpe zelfkritiek afvragen: ‘Heb ik niet alle tijd, alle krachten gegeven aan het éne werk van volksopvoeding? Te veel activiteit, te weinig bezinning? Had ik niets anders en méér kunnen doen? Is het leven niet aan mij voorbij gegaan?’

Brugge was toen een bloeiend gewest met o.m. sociale cursussen, talrijke studiekringen, beroepslessen, huishoudlessen, een mutualiteit, syndicaat en pensioenkas. Philippine werd ingeschakeld in de werking naar de volle maat van haar krachten. Zij was propagandist, dit wil in de toenmalige beweging zeggen, de persoon die per fiets van dorp tot dorp rijdt voor ontelbare vergaderingen, lessen, raad en leiding.

Daar leerde zij de volksvrouw kennen. En hoe! Zij aanvaardde haar zoals zij was: dikwijls afgestompt door het leven, banaal, zonder algemene ontwikkeling, ruw, maar met oerinstinkten van moederlijkheid, een fatale gehechtheid aan haar man en een onverwoestbare vroomheid. De crisisjaren van 1930 vergemakkelijkten het leven van deze vrouwen niet.

Philippine hield een ware kruistocht. Zij wilde hun helpen ontdekken dat hun alledaagse leven waarde heeft, als zij er zelf maar ‘zin’ in steken: geloven dat de vrouw ‘iemand’ is, die ervoor verantwoordelijk is dat haar man en kinderen als blije, goede mensen door het leven gaan.

Zij vond persoonlijk een Bruegeliaans genot in het vormen van de half-woeste vissersvrouwen van Blankenberge. Deze mochten wel ruw doen, maar hadden voor haar geen gebreken.

Hoe deed Philippine het? Zij die intellectueel en ‘hooggestemd’ gevormd was. Zij zegde na enkele jaren ervaring: ‘Wie spreekt van het dwaze, domme volk, is in de grond mis. Ook voor de volksvrouw is dat niet waar. Natuurlijk moeten wij boren door een dikke laag materialisme. Maar zijn zij meer materialist dan veel begoede en zelfs ontwikkelde mensen? Eerst en vooral moeten de Vlaamse volksvrouwen leren verlangen bij te leren, leren verlangen zich te ontwikkelen. Men moet weten onder welke vorm hun belangstelling schuilt, en dan die belangstelling wakker schudden. Eens dat zij geproefd hebben, verlangen zij haar méér. Hoe dikwijls zegden zij zelf niet: Daar wisten wij niets van. - Wat is dat schoon! - Waarom heeft men ons dat niet vroeger gezegd? - Waarom heeft men ons zo dom gehouden? Wanneer zij dan aan het vragen en spreken gaan, is men telkens verrast door hun gezond verstand’.

Toen in 1935 Juffrouw Baers op zoek ging naar een nieuwe medewerkster voor de nationale leiding van de Vrouwengilde, viel zij bijna onvermijdelijk op de dynamische Philippine Vande Putte. Deze aanvaardde niettegenstaande haar zwak gestel. Het verbaasde niemand dat zij in 1943 benoemd werd tot algemene secretaresse van de K.A.V. Het zal ook niemand verwonderen dat de beweging zeer sterk haar stempel droeg en zich ontwikkelde in de lijn van haar gedachten. Zij had een rotsvast vertrouwen in de volksvrouw, vertrouwen in haar mogelijkheden, in haar

[p. 140]

Philippine Vande Putte in 1959 samen met Maria Verlackt-Gevaert, de latere staatssecretaris van het Gezin, in de tuin van de gekende Poststraat.

waardigheid als mens. De volksvrouw is in staat om haar eigen vorming in handen te nemen, zelf haar beweging te leiden, zelf het eigen geluk en dat van haar gezin te bevorderen.

Het was een revolutionaire opvatting, die de methodiek van de beweging beïnvloedde. Elk lid kreeg een deel verantwoordelijkheid, elke beslissing werd getroffen in dialoog met de leden en de leiding, de plaatselijke leiding werd toevertrouwd aan echte arbeidersvrouwen.

Deze ideeën werden langs aangepaste propagandamiddelen verspreid.

De volksvrouw was zelf het meest verbaasd over dit vertrouwen dat men in haar stelde, en beantwoordde het met een groeiende openheid. Met haar artistiek temperament en Vlaams bewust-zijn was het aangewezen dat Philippine Vande Putte de K.A.V. richtte op het herontdekken van de Vlaamse cultuur. Het Vlaams culturele erfgoed kan in het bereik gebracht worden ook van vrouwen zonder intellectuele vorming. Men hoeft maar de aangepaste wegen te zoeken, zoals: de groepjes van ‘Zingende Moeders’, uitgeven van wandkalenders met kunstplaten en van Vlaamse vertelboeken voor kinderen, het vernieuwen van het ledenblad ‘Vrouwenbeweging’, verkoop van kunstvoorwerpen, voorlichting

Philippine Vande Putte, algemeen secretaresse K.A.V. van 1943 tot 1959. Zij haalde de Vlaamse vrouw uit haar geestelijk isolement.

inzake ontspanning en feestvieren, vakantiehuizen, filmforum, inrichten van zeer opgemerkte tentoonstellingen van wooninrichting, enz. De levendige geest van Philippine Vande Putte vond overal nieuwe, aangepaste beïnvloedingsmiddelen. Zij deed voor deze culturele actie beroep op een ploeg flinke medewerksters, o.m. Elisabeth Moelants. Zij werkte op het vrouwelijk gemoed, op de opvoeding van het hart, op de ontvoogding naar meer levensadel. Dit alles bracht zij in het bereik van de eenvoudige mens.

Toen de ‘Zingende Moeders’ optraden voor de radio en in het Koninklijk Circus van Brussel, stonden de radiomensen met open mond te luisteren. Dat was kunst én hart, het resultaat van jaren oefenen! En het tastbaar bewijs van wat cultuur vermag, ook bij volksvrouwen. Nog een feitje om de verregaande invloed van deze culturele actie in 200.000 arbeidersgezinnen te illustreren. Tijdens een reportage over de dienst Familiehulp merkte één van de journalisten op: ‘Is het niet opvallend dat men bij het binnenkomen van een huis dadelijk merkt of de vrouw lid is van K.A.V. of niet? Kijk maar naar de meubels, de wandkalender, de prettige binnenhuisversiering, de verzorgde kleding van de vrouw, de gerechten die zij op tafel brengt... hier ging de K.A.V. voorbij’.

Natuurlijk was Philippine Vande Putte een feministe. Maar dan op humanistische wijze. Voor de politieke weg, door mannen uitgevonden en begrensd, voelde zij minder dan Juffrouw Baers. Zij verdedigde de innerlijke vrijheid van de vrouw, die de hand moet krijgen om in eigen keuze haar leven op te bouwen. Philippine steigerde tegen de voortdurende aanranding van de vrouw door een eenzijdig mannelijke en geïndustrialiseerde wereld. Wij weten allen b.v. hoe zij de almacht van de proost in de plaatselijke afdelingen handig overschakelde op een meer democratisch bewind, waarin de vrouwen zelf het bestuur in handen mochten en konden nemen. Een echte lekenemancipatie, die nu jaren later bevestigd wordt door de nieuwe inzichten van het Concilie. Philippine Vande Putte was zoals altijd, minstens tien jaar haar tijd vooruit. Het is opvallend hoe Philippines opvatting en oordeel eveneens door de mannen binnen en buiten de arbeidersorganisaties, op prijs werden gesteld. Zij was geen vrouw met oogkleppen. Zij durfde ook buiten haar werkkring kijken en deelnemen aan het waardevolle van andere standen en organisaties. Zo zetelde zij als enige vrouw en niet-universitair in de redactie van het exclusieve tijd-

[p. 141]

Een hoogtepunt uit de culturele werking van K.A.V.: het nationaal zangfeest van 1968 te Antwerpen, waarop 2.000 ‘zingende moeders’ een keuze van Vlaamse liederen vertolkten. Een jaar voorbereiding door lokale zangleiders in 150 afdelingen ging hieraan vooraf.

schrift: ‘De Maand’ en had er waarachtige vrienden. De intellectuele openheid van Philippine Vande Putte vinden wij terug in haar talrijke studies. Welke problemen heeft zij niet onder de loupe genomen, verwerkt, beleefd en langs artikels en voordrachten verspreid om ‘stroming te verwekken’, zoals zij het graag uitdrukte.

Het waren stuk voor stuk weloverwogen, originele studies, die door tijdschriften met naam graag opgenomen werden. Ik herinner mij hoe rusteloos, hoe enthousiast Philippine werkte aan het opstellen van dergelijke teksten. Zij gloeide dan van deugd en gooide regelmatig de deur van haar bureau open om ons een idee, een vondst, een woord toe te roepen die haar getroffen hadden en waarover zij van gedachten wilde wisselen. Soms konden wij de vlucht van haar sprankelende geest niet volgen. Dit was minder belangrijk. Want vooraleer wij geantwoord hadden, werd Philippine reeds ver weg meegesleept in nieuwe gedachten.

Zij beperkte zich niet tot ‘volksopvoeding, vrouwen-emancipatie e.d.’. In haar bibliotheek staken boeken van Emmanuel Mounier, Bernanos, Karl Rahner, Michel Mourre, naast de psalmen van Job, boeken over Griekenland, muziek, Romaanse kerken en Aziatische levenskunst. Filosofie en kunst waren haar hobbies. Zij schilderde en verraste haar vrienden graag met geslaagde schetsen.

De veelzijdige persoonlijkheid van Philippine Vande Putte kan men moeilijk volledig tekenen. Zij was fijngevoelig, zeer gevat in discussies, een flitsende geest vol originele vondsten, niet bijster nuchter in het beoordelen van mensen, vooringenomen voor wie zij sympathiek vond. Zij had een typisch gelaat met vinnige ogen, koppige kin en een monkelende lach om de lippen. De laatste vier jaren van haar leven heeft zij lichamelijk zeer geleden. In 1959 nam zij wegens gezondheidsredenen ontslag als algemeen secretaresse van K.A.V.

Bij de dood van Juffrouw Vande Putte in 1963, op 59-jarige leeftijd, verschenen talrijke bijdragen in de pers. Het is opvallend hoe daarin telkens een ander facet belicht werd van de boeiende persoonlijkheid van de overledene. ‘Philippine Vande Putte haalde de Vlaamse vrouw uit haar geestelijk isolement’, schreef Maria Rosseels, letterkundige. ‘Philippine Vande Putte was een briljante geest met precies genoeg non-conformisme om haar aanvaardbaar en aangenaam te maken’, was het oordeel van A. Vanistendael, algemeen secretaris van het I.C.V.

Senator Victor Leemans, zag haar als ‘een persoon die met een onvergetelijke overgave gezocht heeft naar de kern der dingen, naar het wezenlijke voor de mens, het specifieke voor de vrouw’.

Z.E. Pater S. Scholl, geschiedkundige, raakte de spil van haar wezen toen hij schreef:

‘Philippine Vande Putte was geen beroepsfilosofe, doch zij had een eigen filosofie, die een levende werkelijkheid was in haar leven. Dit schijnt ons overigens een kenmerk van alle werkelijk originele mensen. Aan de basis van haar levensfilosofie lagen o.a. de oprechtheid en de twijfel’. Deze moderne levenshouding van oprechtheid en twijfel heeft haar steeds verder gedreven in de verwezenlijking van de drie hoofdwaarden van haar leven: waarheid, goedheid, schoonheid. Ik hoor het haar nog zeggen, tientallen malen, en zie haar de woorden proeven met haar beweeglijke mond: ‘Indien wij op zoek zijn naar waarheid, goedheid en schoonheid, zullen wij die voorzeker in oneindige mate vinden bij God. Maar ook in het hart van de eenvoudige vrouw uit het volk. Dat geloof ik. Ook daar’.

Maria Jacques

Hoofdredactrice ‘Vrouw en Wereld’