Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 25

[p. 18]

Veelzijdige letterkundige activiteit

Op het specifieke vlak van de Letteren in Limburg kan m.i. het werk van Albert Dusar als volgt samengevat worden: als scheppend auteur, als promotor van het literaire en als mederealisator van letterkundige manifestaties en van steun, vooral aan de jongeren. Voor de literator mogen we zeker niet voorbijgaan aan zijn tientallen kunstpublicaties: boeken en brochures. Niet enkel werd vaak door de kritiek aandacht gevraagd voor het zuiver literaire qua taal en vorm, het juiste inzicht in deze essays m.b.t. de oorspronkelijke benadering van het uitgekozen, dikwijls vrij nieuw studie-object en de gepaste zin voor het detail.

De zuiver letterkundige activiteit, om tegemoet te komen aan de strenge formulering voor de opsplitsing van de verschillende genres, kunnen we voor Albert Dusar situeren tussen de in 1945 uitgegeven roman ‘Tussen twee Winters’ en zijn wellicht laatste in druk verschenen novelle ‘Het huwelijk van Agnes’, in het verzamelwerk ‘55 Limburgers aan het woord’ anno 1973.

Vergeten we niet dat, naast het door de kritiek geloofde debuut, qua constructie en verloop van het verhaal, in tempore suspecto dertig jaar geleden, in Limburg deze roman onthaald werd als een eerste aanloop, een poging althans, tot het behandelen van eigentijdse, hoewel nog streekgebonden toekomstvisies. Meer dan één recensent prees de taal, de stijl, het niet alledaags onderwerp van de novelle ‘Het huwelijk van Agnes’.

En dan gewagen we niet van de overtalrijke, eveneens louter literaire of literair getinte bijdragen in tijdschriften, in dag- en weekbladen. Zijn bibliografie in dit herdenkingsnummer toont dit overzichtelijk aan. En hoeveel artikels in zijn archief wachten nog op publicatie... Wie zijn vele in ‘De Tijdspiegel’ opgenomen (ook door hem geïnspireerde) korte essays overloopt, is onwetend van het werk dat hij gedurende jaren verzet heeft in de redactieraad van dit, als 't ware sedert 1970 ‘zijn’ tijdschrift.

Benevens zijn stimulans bij de stichting in 1952 van de jaarlijkse culturele prijs van de provincie Limburg, citeren we slechts één voorbeeld voor het vele dat Albert Dusar als promotor van het literaire mede verwezenlijkte: zijn gestadig ijveren voor en in het naoorlogs privé Cultureel Verbond ter coordinering van de vele activiteiten in federaal verband - met als spreekbuis ‘De Tijdspiegel’ - later in de officiële Raad voor Cultuur van Limburg. Hij slaagde er o.m. in hierin een zelfstandige Commissie voor Letterkunde en Bibliotheekwezen in te schakelen, want hij had tevens een open oog voor de verspreiding van de literatuur via de openbare bibliotheken, waarvoor hij nauw samenwerkte met de Staf van de Provinciale Bibliotheek.

Wat Albert Dusar, ten derde, in overleg met de Vereniging van Limburgse Schrijvers, waarvan hij eveneens lid was, en met de Provinciale Bibliotheek gedurende jaren door zijn diepdoordachte en op prijs gestelde adviezen bij de Bestendige Deputatie verwezenlijkt heeft, zowel voor morele steun speciaal voor jonge schrijvers, als voor aankoop van hun boeken en voor jaarlijkse subsidiëring van de activiteiten der Vereniging van Limburgse Schrijvers en haar Oostland-bulletin, blijft dit genootschap dankbaar indachtig. Dit geldt niet minder voor zijn aandeel in het slagen van talrijke literaire hoogdagen. Vermelden

Jozef Droogmans, Voorzitter van de Vereniging van Limburgse Schrijvers

we terloops de succesvolle 4 Limburgvaarten van Vlaamse Letterkundigen van 1954 tot 1971. Herhaaldelijk beklemtoont hij in zijn studie ‘De Culturele Ontplooiing’, de uitstraling hiervan in en buiten Limburg.

Evenmin vergeet de Vereniging wat hij, vaak in minder gunstige omstandigheden, tijdens de moeilijke beginperiode, voor de Maastrichtse Mathias Kemp-Prijs-Stichting ten bate van de schrijvers uit de beide Limburgen gedaan heeft. Dit kan evenzeer onderstreept worden m.b.t. ‘Limburg Vandaag’. Eenzelfde enthousiast en efficiënt aandeel mag voorzeker niet onverlet blijven, nl. in verband met de uitgave door de Vereniging in eigen beheer, van ‘55 Limburgers aan het woord’, verzamelwerk dat eenzelfde uitstraling beoogde als de Limburgvaarten. Voor deze gewaagde publicatie was zijn inspanning niet gering.

Wij mogen deze onvolledige bijdrage besluiten: afgezien van zijn posthuum verschenen en van zijn onuitgegeven verhandelingen en van zijn aangekondigde omvangrijke monografie over Felix De Boeck, die hij nog vermocht te voltooien, werd, terecht, enerzijds in 1973 de Provinciale Prijs voor Letterkunde aan Albert Dusar toegekend ‘voor zijn gezamenlijk literair oeuvre’, en, aan de andere kant, posthuum de ere-penning van de provincie Limburg ‘als hoogste onderscheiding ter erkenning van zijn uitzonderlijke verdiensten voor de Cultuur in Limburg’.

Jozef Droogmans Voorzitter Vereniging van Limburgse Schrijvers, Bibliothecaris van de Koning.

[p. 19]

V. Van Den Meersch, J. Withofs) zochten gewild naar vernieuwing en wilden zich bewegen in het eigentijds artistiek klimaat. De Research Group wilde de nadruk leggen op de creativiteit en een kritische houding. Hij stuitte in Limburg in sommige kunstmilieus op weerstanden. Als groep werd geëxposeerd o.a. te Hasselt, Antwerpen, Roeselare, Harelbeke, Kortrijk, Zonhoven (in een fabriek). In 1972 ging de groep met instemming van alle leden uit elkaar; ieder ging zijn eigen weg. Wat behalve de gisting van nieuwe ideeën overbleef, was de gewekte belangstelling voor zeefdrukken.

Dat de levende kunst uit Limburg meer en meer waardering vond bleek duidelijk uit de tentoonstelling bekroonde en geselecteerde Limburgers 1961-71. Vooral sinds 1969 deden de Limburgse kunstenaars zich opmerken in alle belangrijke wedstrijden. De Prijs van de Jonge Belgische Schilderkunst 1972 was bijna een Limburg-festival: drie laureaten, waarvan één Limburger en achttien vermeldingen waarvan zes Limburgers.

In 1973 ontstond de z.g. Limburgse School. (De serendipety-Group uit 1969-70 was van weinig betekenis geweest!). De Limburgse School was geen groepering, alleen een samenbrengen van een aantal Limburgers door een Hasseltse galerij, die aan de expositie de titel van Limburgse School meegaf.

Onder deze titel werd dan in het lopend jaar op enige plaatsen in België geëxposeerd. Tegen dit los verband brak echter in de wereld van de Limburgse beeldende kunst een revolte los, maar de tijd die de revolte nodig had om georganiseerd te geraken in dezelfde heterogene samenstelling als deze van de kunstkringen duurde langer dan het korte bestaan van de Limburgse School. Toen de heibel officieel losbarstte, was de Limburgse School al opgedoekt. Dit had tot gevolg dat zich op organisatorisch gebied een intredende inertie aan alle kanten manifesteerde. Maar inmiddels affirmeerden enige Limburgse kunstenaars zich meer en meer, ze stoten nu definitief door naar nationale en internationale erkenning. Nadat twintig jaar activiteit de vroegere afzondering helemaal heeft opgedoekt, gaan de beeldende kunstenaars nu op de individuele toer.

Een nieuw geluid: culturele centra

In de jaren zestig drong een nieuwe vorm van cultuurbeleid door. In de roep van de welvaartstaat om een betere infrastructuur dan de traditionele dorps- en parochiezalen parelden het begrip en de concrete vorm van cultureel centrum op. Een Koninklijk Besluit van 13 mei 1965 regelde de subsidiëring. Nog voordat men elders op dreef kwam, hadden het Provinciebestuur en ettelijke gemeenten reeds plannen klaar. Was dat onmiddellijk inhaken van Limburg op de mogelijkheden van de nieuwe reglementering toe te schrijven aan de invloed van Nederland (zie tv)? Of lag het in de lijn van de lopende zaken? In Limburg was immers een hele beweging in gang voor de oprichting van nieuwe bibliotheekgebouwen. Van 1965 af tot aan de indiening van het globaal plan Mens en Ruimte over de planning van culturele centra (april 1973) waren dertig nieuwe bibliotheekgebouwen opgericht en veertien waren in aanbouw.

Even indrukwekkend als deze bibliotheekexpansie is de balans betreffende de bouw van culturele centra. In het eerste subsidiejaar (1966) had Limburg 71,3% van het totaal beschikbaar krediet naar zich toegehaald.

Daar nadien enige dure verwezenlijkingen elders in het Vlaamse land werden aangevat (stadsschouwburg Kortrijk, Dilbeek, Strombeek, Turnhout, Waregem), moest dit enorm hoog percentage natuurlijk zakken. Maar einde 1971 bleek dat Limburg met 12,2% van de Vlaamse bevolking ruim 29,7% van het totale krediet voor de bouw van culturele centra had bekomen (latere cijfergegevens zijn op dit ogenblik niet verkrijgbaar).

De Limburgse activiteit was geen strovuur, dat oplaaide en meteen uitdoofde. De plannen voor culturele centra bleven en blijven toekomen. De vergelijking met Vlaanderen wat de in werking zijnde culturele centra betreft, is merkwaardig. In 1970 waren er drie culturele centra in Limburg in bedrijf en drie in de rest van Vlaanderen; in 1973 vijf in Limburg tegenover acht elders en begin 1975 tien in Limburg tegenover elf elders. In Limburg zijn momenteel dus (praktisch) zoveel culturele centra in werking als in alle andere Vlaamse provincies samen (10/11).

Deze Limburgse tien zijn Dilsen (1970), Hasselt (1972), Kortessem 1ste fase (1970), Maasmechelen 1ste fase (1971), Neeroeteren (1973), Neerpelt (1968), St.-Truiden 1ste fase (1973), St.-Martensvoeren (1972), Zolder (1973), Zonhoven-Termolen buurthuis (1974). In de onmiddellijke toekomst wordt deze unieke positie iets afgezwakt, omdat in de fase van afwerking en ruwbouw slechts twee Limburgse projecten thuishoren tegenover acht in de rest van Vlaanderen. In de fase van goedgekeurd definitief ontwerp zitten vier Limburgse projecten tegenover twaalf voor de Vlaamse provincies; in de fase van goedgekeurd voorontwerp zeven Limburgse tegenover dertien, maar in de fase van concrete voorbereiding (socio-cultureel onderzoek klaar of gebouw aangekocht) zitten weer tien Limburgse tegenover twaalf uit de andere provincies samen.

Bij zulke drang naar infrastructuur en bouwdrift is het gevaar van wildgroei natuurlijk niet denkbeeldig. Daarom gaf het Provinciebestuur in 1971 opdracht aan het Studiebureau Mens en Ruimte, om, in samenwerking met L.I.S.O., een socio-oultureel onderzoek in te stellen in verband met de planning van de culturele centra in Limburg. Het rapport, dat in 1973 klaar kwam, beval de nieuwbouw aan van volgende centra (hierbij werd rekening gehouden met de bestaande infrastructuur): vier gewestelijke culturele centra, vijf culturele centra, dertien ontmoetingscentra, dertien dorpshuizen, twintig buurthuizen en vierenveertig onderkomens.

De totale kostprijs van de nieuwbouw werd geraamd op 1,625 miljard (waarde begin 1973). Opvallend was de achterstand van Zuid- en West-Limburg. Van de 1,625 miljard zou resp. 24,6% en 24,8% naar deze gebieden moeten gaan. Absolute prioriteit werd gevraagd voor vier projecten: Borgloon, Bilzen (voor het verzorgingsgebied Bilzen moet onderzocht worden welke functie Alde-Biezen kan vervullen), Voerstreek (Veltmanshuis) en een gewestelijk centrum voor de Westelijke mijnstreek. Daarenboven werden 34 projecten weerhouden in eerste prioriteit. Rekening houdend dat voor deze 38 projecten op enige plaatsen kan gebruik gemaakt worden van bestaande gebouwen, zou toch in het totaal 878 miljoen (waarde 1973) moeten geïnvesteerd worden. Indien het voorziene krediet van 200 miljoen dat het Ministerie van Nederlandse Cultuur per jaar in de begroting voorziet, gelijkmatig onder de Vlaamse provincies zou verdeeld worden en de betrokken gemeentebesturen akkoord gaan om ± 25% van de kosten bij te passen, zijn 25 jaar nodig om alleen de projecten van absolute en eerste prioriteit in Limburg te verwezenlijken. Men begrijpt meteen dat de ontworpen planning wegens financiële redenen in de verdrukking zit.

In 1970 richtte de Provincie een Fonds voor Culturele Infrastructuur op, waarvan het reglement in 1971 werd gewijzigd. De gemeenten gerangschikt in het net van vierde orde, kunnen een subsidie van 20% krijgen met een maximum van 5 miljoen voor de bouw of aankoop van een cultureel centrum; de overige gemeenten kunnen 15% subsidie bekomen met een maximum van 1,5 miljoen. De toelage wordt in tien jaarlijkse schijven uitbetaald (vervroegde uitbetaling is mogelijk naar gelang van de liquiditeiten). Indien het Ministerie de oprichting van het cultureel centrum goedkeurt en subsidieert, dan volgt de provinciale betoelaging automatisch.

In de reeks culturele centra komen er twee

[p. 20]

op het voorplan: Hasselt en Neerpelt. Dit van Hasselt vervult een bredere rol dan zijn etiket van gewestelijk centrum van eerste orde (geopend 4.11.1972) laat vermoeden.

Onmiddellijk na de Tweede Wereldoorlog waren in 1945 al wensen geuit om in Hasselt een cultureel centrum te bouwen. Van zijn ontstaan af heeft het Cultureel Verbond steeds ijverig gepleit voor zulke verwezenlijking. Al in het eerste nummer van Tijdspiegel (april 1946) werd een antwoordbrief van het gemeentebestuur van Hasselt afgedrukt waarin te lezen stond dat de bouw van een cultureel centrum alle aandacht van het College had. Het Cultureel Verbond zag niet alleen de noodzaak van een cultureel centrum voor de bevolking van Hasselt en omgeving, maar men plaatste zulk initiatief in een provinciale dimensie. Men klaagde over de Belgische centralisatiepolitiek en men constateerde dat Brussel als kristallisatiecentrum voor het land optrad zonder gewestelijke tegenpolen. Het Cultureel Verbond was van oordeel dat Limburg niet tot waarachtige culturele ontplooiing kon komen zonder een groot centrum. Die uitstralingskern moest Hasselt zijn en het enige middel om dit te bereiken was de bouw van een cultureel centrum. Toen twintig jaar later de plannen voor een grootscheeps centrum gestalte kregen, twijfelde de zuinige redactie van Tijdspiegel een ogenblik aan de goede besteding van zoveel geld. Zolang het gebouw er niet stond en niet functioneerde, deelden velen die mening, maar de plannen gingen door en het succes, de programmering en de invloed van het Hasselts centrum bewijzen dat de initiale visie van het Cultureel Verbond de juiste was.

Gewijzigd beleid

De werking van culturele centra heeft het culturele klimaat gewijzigd en zal dit in de toekomst voorzeker nog beïnvloeden. Vooreerst is er de wettelijk geëiste pluralistische beheersvorm. (De pluralistische instelling wordt stilaan een verworvenheid in de culturele sector). Daarenboven komt de cultuurspreiding thans in handen van directeurs, wier beroep het is culturele activiteiten te programmeren. Hierdoor wordt het aanbod van manifestaties meer gevarieerd, meer modern en afgestemd op wat in de wereld van de cultuur actueel is. Wat dit aan wijziging inhoudt, wordt duidelijk aan de hand van een voorbeeld. Op de lijst van aangeboden manifestaties door de Nationale Dienst voor Volksopleiding stonden steeds verscheidene toneelgroepen; welnu, ondanks belangrijke financiële voordelen bleef in Limburg in de periode vijftig-zestig het aantal opvoeringen van al deze groepen samen altijd lager dan het aantal opvoeringen van het Reizend Volkstheater, dat toenmaals niet op de lijst stond. Maar het Reizend Volkstheater was in Limburg ingeburgerd; de Davidsfondsafdelingen en hun publiek kenden de mensen van het R.V. De inrichters betaalden liever een volledig honorarium dan een verlaagde prijs voor in Limburg minder gekende groepen. Dit is thans niet meer het geval, de directeurs van de culturele centra reizen rond en volgen de markt.

Daarmee komen we aan een ander aspect van de gewijzigde toestand. De cultuurspreiding wordt kopen van cultuur. Bij het begin der jaren vijftig was het aanbod aan cultuur in Limburg grotendeels produktie van eigen bodem, van eigen groepen, al of niet versterkt met vreemde solisten, beroepsregisseurs of dirigenten. Thans is dit haast niet meer mogelijk omdat het publiek niet meer tevreden is met exclusief amateuristische groepen en een grote variatie eist, omdat de communicatiemedia zo ruimomvattend zijn dat behoefte ontstaat naar groepen die ‘in’ zijn en vaak beter gekend zijn dan de eigen lokale verenigingen. De culturele centra werken deze tendens in de hand; de directeurs brengen interessante en uitgebreide programma's, waarvan men vroeger in Limburg niet dromen kon: het Golden Gatekwartet, het zwarte theater van Praag, ballet Béjart, Nana Mouskouri, het reizend theatergezelschap Detmold, enz. enz. Men vraagt zich af waar het publiek van Neerpelt en Hasselt bleef voordat er culturele centra bestonden. Toen werd er minder geprogrammeerd en thans lokken verscheidene voorstellingen per week volle zalen. Ongetwijfeld is er dus een aanzienlijke uitbreiding van het schouwburgpubliek, maar er is ook een mentaliteitsverandering bij het publiek. Voor de eerste maal is de gewone Limburger bereid geld uit te geven voor cultuur. Vroeger moesten de toegangsprijzen altijd zo laag mogelijk zijn. Nog tijdens de inloopperiode van het cultureel centrum te Hasselt werd er in bepaalde milieus geprotesteerd tegen de entreegelden van iets meer dan honderd frank. Een jaar later werden door dezelfde kringen, die de protesten hadden op gang gebracht, al voorstellingen ingericht met heel wat hogere toegangsprijzen. De vroegere gelddrempel is door de culturele centra opgeruimd.

Gemeentelijke culturele raden

Indien Limburg vooruitstrevend was en is op het gebied van de bouw van culturele centra, dan bleef er de inrichting van gemeentelijke culturele raden, waarop het Ministerie van 1968 af aandrong, ten achter. Elders in het land schijnt de vorming van gemeentelijke culturele raden vlotter te verlopen.

In 1970 bestonden slechts twee erkende gemeentelijke raden in Limburg. Om de stichting ervan te bevorderen, vaardigde de Provincieraad toen een reglement uit dat de subsidies voor het inrichten van culturele weken voortaan slechts aan gemeentelijke culturele raden konden toegekend worden. Een overgangsperiode van twee jaar werd voorzien, maar na twee jaar moest het reglement aangepast worden in de zin dat verenigingen, die reeds tijdens vijf achtereenvolgende jaren culturele weken hadden ingericht, het voordeel van de subsidie behielden.

Er waren te weinig gemeentelijke culturele raden tot stand gekomen om het reglement in zijn oorspronkelijke versie te handhaven. Het gebrek aan enthousiasme van de Limburgers voor de oprichting van erkende gemeentelijke culturele raden blijft bestaan.

Einde 1975 waren er dertien raden erkend door het Ministerie, maar er bestonden wel achttien raden min of meer conform de voorschriften, die echter geen erkenning aanvroegen. Inmiddels verscheen begin 1975 een nieuw besluit over de erkenning van de culturele raden en moeten alle erkenningen herzien worden.

Groei van de provinciale instellingen

Neerpelt was het eerste cultureel centrum van het land en tot op dit ogenblik is het ook het enige provinciale; daarmee komen we dus terecht bij de uitgebreide reeks provinciale overheidsinstellingen, verwezenlijkt in de jaren zestig. Hierbij mogen we vooraf verwijzen naar de oprichting van een Instituut voor Schone Kunsten en Architectuur.

De Federatie voor Beeldende Kunsten en het Cultureel Verbond hadden reeds onmiddellijk na de Tweede Wereldoorlog voor de oprichting van zulk instituut gepleit omdat het in hun ogen onmisbaar voor de artistieke ontplooiing van de provincie leek. Toch gaf waarschijnlijk het tweejaarlijkse congres van het A.C.W. in 1954 de doorslag, want met zijn grote politieke invloed stelde deze organisatie zich achter de eis. In 1955 startte de school in lokalen van de Provinciale Handelsschool. In 1958 kwam een hogere afdeling tot stand en nog een uitbreiding, zodat herhaaldelijk de benaming werd gewijzigd. Van de nieuwe, ruime gebouwen, speciaal ontworpen voor deze school, kwam het eerste gedeelte klaar in 1960, het laatste gedeelte in 1962.

Tot oprichting van een automuseum te Houthalen werd in 1963 besloten. Met een particuliere verzamelaar kon een overeenkomst bereikt worden. Het museum werd in 1970 geopend. Het herbergt een uitgebreide collectie,

[p. 21]

Gerestaureerde toren St.-Lambrechts-Hern (14e E.) (cf. artikel van A. Dusar in ‘Vlaanderen’ 1966)

circa honderd auto's, gedateerd tussen 1899 en 1939. Het museum bezit de belangrijkste Europese en de derde belangrijkste collectie in de wereld. Geen enkel beroemd merk uit de pioniersperiode ontbreekt. Er is ook een afdeling auto-onderdelen uit de tijd, evenals een verzameling affiches. Het gebouw biedt infrastructuur voor samenkomsten en vergaderingen.

Het kasteel te Rijkel werd in 1965 voor een symbolische frank aangekocht. Het was helaas erg vervallen en eenmaal in het bezit van de provincie liep het nog grote schade op. Een volledige restauratie vordert nu.

Het Begijnhofcomplex met de provinciale bibliotheek kende een gestadige uitbreiding. Het bibliotheekwezen is in Limburg op voorbeeldige wijze uitgebouwd en de Provincie levert hiervoor zware financiële inspanningen. Het tijdschrift Open Deur, uitgegeven door het Ministerie van Nederlandse Cultuur, bracht in het eerste nummer van 1974 interessante beschouwingen en relevante cijfers. Hieruit blijkt dat Limburg de enige provincie is met een eigen provinciale bibliotheek.

Per inwoner besteedt Limburg 16,5 fr. tegenover 0 fr. in de andere Vlaamse provincies; aan toelagen geeft de provinciale overheid 2,2 fr., hetgeen het Vlaamse gemiddelde (2,3 fr.) benadert. De twee posten samen vormen dus een merkwaardige inspanning.

De positie van het bibliotheekwezen is dan

Provinciaal Auto-museum te Houthalen

ook dominerend in het geheel van de provinciale begroting (gewone dienst). In 1950 slorpte het krediet voor het bibliotheekwezen 60% van alle kredieten voor culturele doeleinden op (1.777.500 fr. op 2.923.000 fr.; ter vergelijking: de Provincie keerde in 1950 voor een totaal bedrag van 265.000 fr. aan toelagen uit). Door het feit dat de Provincie Limburg een expansieve subsidiepolitiek voerde en er nieuwe instellingen werden opgericht, kon natuurlijk het percentage van 60% niet gehandhaafd blijven. In 1960 ging nog 43% van de begroting naar de bibliotheken. In de jaren zeventig stabiliseerde zich het aandeel van de bibliotheek op 35%. Het boekenbezit bedroeg einde 1974 325.000 exemplaren, het platenbezit 22.500. Voor de gehele instelling waren er 19.500 ontleners met 535.000 uitleningen, waarvan 60.000 voor de discotheek, 69.000 voor de jeugdbibliotheek, 276.000 voor de volwassenenbibliotheek en 130.000 voor leeszaal en tijdschriften. In de jaren zeventig werd het duidelijk dat de bibliotheek geprangd zat in een te beperkte ruimte om de natuurlijke groei veilig te stellen. Plannen voor een nieuw gebouw werden opgesteld die rekening houden met de evolutie van bibliotheek naar mediatheek. Deze plannen werden inmiddels goedgekeurd en met de aanvang van de werken hoopt men eerstdaags te beginnen.

Het Gallo-Romeins Museum te Tongeren werd in 1970 vergroot met een auditorium, bruikbaar voor film, kamertoneel, voordrachten en kamermuziek. In hetzelfde jaar werd ook het Natuurwetenschappelijk Museum te Bokrijk geopend, dat een volkslaboratorium met geprogrammeerde experimenten toont naast het streekmuseum met biotopen in de vorm van diarama's, verspreidingskaarten van dieren en planten in Limburg, evenals een collectie weekdieren, gesteenten, mineralen en fossielen.

Het Openluchtmuseum, waarover reeds sprake, kende een gestadige groei evenals de hele exploitatie van het domein (speelpleinen, sportterreinen en restauratiemogelijkheden). De bouw van de Oude Stad vordert thans snel zodat einde 1976 een gedeelte zal opengesteld worden voor het publiek.

Indien Bokrijk een enorm succes kent, dan is dat ook grotendeels toe te schrijven aan een enorme financiële inspanning van de Provincie. Het domein had in 1974 een globaal exploitatietekort van bijna 31 miljoen, wat door de Provincie moest bijgepast worden. Het Rijk subsidieerde slechts met mondjesmaat: 200.000 fr. in 1973.

In 1962 werd tot de oprichting van een cultureel centrum te Neerpelt beslist en dat was een belangrijke beslissing. Nergens elders in België dacht een Provinciebestuur aan de oprichting van een cultureel centrum. Dit