Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 25

[p. 11]

Hoofdstuk 3: Op zoek naar een nieuwe bedding

Ontsluiting van nieuwe horizonten

In de verdere werking ging de Culturele Dienst mee met de evolutie die in de tweede helft van de jaren vijftig inzette. De glansnummers waren opgevoerd, de grote successen gevierd. De bekoring van de eerste tv's betoverde de massa. De culturele werkers, die na de oorlog onmiddellijk de handen aan het werk geslagen hadden, stonden al tien jaar op de bres en er manifesteerde zich een vermoeidheid. Gelukkig namen andere idealisten het roer over.

Nochtans deed zich ook een geografische verschuiving voor. Speciaal Neerpelt en Bilzen kwamen in de kijker. Het is typisch dat precies in Neerpelt en Bilzen door het verenigingsleven een blijvend iets werd verwezenlijkt dat de ups en downs van vele jaren doorworstelde en van meer dan provinciale betekenis is geworden: het Muziekfestival voor de Jeugd, gegroeid uit het mosterdzaadje van vier jeugdkoren, die in Neerpelt in 1952 in concoursverband optraden en het Jazz-festival te Bilzen dat van meet-af aan tamelijk groot van start ging. De derde supraprovinciale manifestatie, de Basilicaconcerten, is wel gegroeid uit pretentieloze orgelconcerten, maar kreeg gestalte van bovenuit via de toenmalige leiding van het Gallo-Romeins Museum te Tongeren, dat zich als een actief cultureel centrum aanbood. De Basilica-concerten vormen de Limburgse présence in het Festival van Vlaanderen. Binnen Limburg zijn ze van uitzonderlijke betekenis omdat ze sinds de jaren vijftig samen met de Stedelijke Concerten van Hasselt de stuwende promotors waren voor de programmering van klassieke muziek. Ieder jaar brengen de Basilica-concerten een muzikaal seizoen van hoogstaand niveau in een provincie, waar de interesse voor klassieke muziek nog voor een groot deel moet gewekt worden. Op het gebied van de muziek wordt de bovenlokale activiteit in Limburg praktisch volledig door het particulier initiatief gedragen. Gelukkig hebben een viertal verenigingen of instellingen zich zeer harmonieus gedifferentieerd zoals daar zijn: het Muziekfestival te Neerpelt met de volksmuziek (speciaal afgestemd op de jeugd); Jazz-Bilzen met pop, rock en folk; Basilica-concerten met klassieke muziek en het Internationaal Festival van Bree voor fanfares en harmonies.

Er ontstonden niet alleen nieuwe kernen, maar er groeide ook een nieuw klimaat. De aflossing van de wacht gedeeltelijk in mensen, maar vooral op het gebied van ideeën, wees naar andere inzichten. Waar het vroeger op aan kwam te presteren, ging nu meer aandacht besteed worden om de werking te perfectioneren.

De kadervorming deed haar intrede. Cursussen in toneelregie, grime, uitspraak, koorleiding, dirigentencursussen en dies meer werden op verscheidene plaatsen in Limburg georganiseerd evenals studiedagen voor lied en zang, weekeindcursussen voor creatief-zijn en knutselen, lessen in muziekopvoeding; zelfs lessen in gregoriaanse muziek ontbraken niet. Al wat zich nu als kadervorming inzake amateuristische kunstbeoefening aanmeldt, werd toen in primitieve omstandigheden met succes georganiseerd. De cursussen werden ook gespecialiseerd en afgestemd op bepaalde groepen of beroepen, zoals bijvoorbeeld nieuwe methodes van zangonderricht voor de lagere school, nieuwe technieken voor kindertekenen, weekeindbijeenkomsten voor praktijkleraars technisch onderwijs, voor drukkers, een speciale programmering voor de jeugd, samenkomsten voor leraars, ontmoetingen met letterkundigen, enz... De opening van nieuwe wegen inzake kindertekenen was zo ingrijpend dat het enige jaren later een Limburgse prestigezaak werd. De zaak kwam in 1961 spectaculair in het nieuws ter gelegenheid van de eerste wedstrijd voor de beste kindertekeningen. Het werd een hereditie van de Culturele Veertiendaagse van 1951, ditmaal voor kinderen. Een vloedgolf: 12.157 kinderen dongen mee. De prijsuitreiking aan de 315 laureaten was één grote kinderkermis en de expositie trok meer dan 10.000 bezoekers. Het Ministerie van Nationale Opvoeding organiseerde tentoonstellingen van Limburgse kindertekeningen te Brussel, Antwerpen, Mechelen, Leuven, Gent, Boom, Herentals, Turnhout en Lier (1963).

Terwijl het geheel van de culturele en muzische vorming met steun van de overheid blijkbaar floreerde, dreef het cultureel leven stilaan naar een crisis, die in het begin van de jaren zestig een dieptepunt kende.

Men zou kunnen opmerken dat de bedrijvigheid van de Limburgse mijnen heel toevallig in die jaren eenzelfde cyclus volgde. In 1952 had de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal aangedrongen op een flinke expansie en de toekomst scheen rooskleurig. Ook de culturele sector kende een periode van grote bloei. Omstreeks 1955 was er economisch alarm en in 1958 brak de crisis uit die in 1960 een dieptepunt bereikte. De culturele sector volgde hetzelfde ritme. Omstreeks 1956 kwam het keerpunt. Er waren geen glansnummers meer op te voeren en er heerste vooral twijfel of alles wel succes inhield. Maar de culturele crisis werd voorlopig gecamoufleerd omdat het land in de euforie van de Wereldtentoonstelling 1958 werd meegesleurd.

De betovering van Expo 58. Investeringen in Limburg

Een jaar lang zou de voornaamste bezigheid van vele kringen bestaan in het organiseren van uitstappen naar Brussel om er op ontdekking te gaan in de wondere futuristische wereld van de Expo. Ook op het gebied van infrastructuur had diezelfde Expo zijn weerslag, want het cultuurbeleid in Limburg leeft met een baksteen in de maag.

Ten overstaan van de landelijke kritiek dat Brussel alle gelden naar zich toe trok, bedacht de regering de provincies en de grote steden met een Sinterklaasgeschenk van enige miljoenen om hen in de gelegenheid te stellen grote manifestaties te organiseren zodat heel België met Expo Brussel zou kunnen meetafelen. Maar Limburg verkoos het geld te investeren in infrastructuur. Aan het Begijnhof te Hasselt werd een nieuwe vleugel gebouwd met de vage en theoretische motivering dat de lokalen voor een nog op te richten mijnmuseum zouden dienen. Dit is niet gebeurd, de verdieping werd onmiddellijk in gebruik genomen om er wisselende tentoonstellingen te organiseren, wat in 1975 nog het geval is. In het begin werden de gelijkvloerse expositieruimten sporadisch in deze activiteiten betrokken en dienden ze ook als vergaderzalen, tot in 1965 een deel ervan werd aangewend om de nieuwe jeugdbibliotheek onder te brengen; in het

[p. 12]

De nieuwe tentoonstellingsvleugel van het Provinciaal Begijnhof te Hasselt

overige deel werd de discotheek ingericht (1968). Het auditorium werd veelvuldig gebruikt (kamertoneel, film, kamermuziek, voordrachten). Gemeten naar normen van 1958 en in het klimaat van het begin der jaren zestig was het Hasselts Begijnhof een cultureel centrum.

Expo 58 was ook aanleiding om de bouw van het Openluchtmuseum te Bokrijk te versnellen. Limburg wilde absoluut een deel van de stroom toeristen aantrekken, die na hun bezoek aan de ultramoderne Expowereld, in België zouden flaneren en in Bokrijk een andere wereld vinden: de leef- en woonwereld van onze grootvaders. Prins Albert kwam op 26 april 1958 het Openluchtmuseum openen, gevormd door het embryo van het Kempische dorp. Samen met de opening van het Openluchtmuseum werden de speeltuin, het arboretum en de afspanning St.-Gummarus opengesteld. Een jaar later volgde het Dennenhof, want de bestaande restauratiemogelijkheden bleken onmiddellijk te klein.

Het Openluchtmuseum is snel tot verwezenlijking gekomen. De beslissing om zulk museum op te richten is eigenlijk pas in 1952 gevallen na een bezoek van gouverneur Roppe in gezelschap van leden van de Federatie voor Geschiedkundige Kringen aan het Nederlands Openluchtmuseum te Arnhem.

Op 6 oktober 1953 trof de Provincieraad de wettelijke schikkingen. Dr. J. Weyns werd niet alleen de eerste conservator, maar vooral de realisator van het grote opzet. Ongetwijfeld is het te danken aan de doordrijvende belangstelling van gouverneur Roppe en de onvoorwaardelijke inzet van Dr. J. Weyns dat tot stand kon komen wat men het epos van Bokrijk kan noemen met zijn steeds uitdeinende infrastructuur en de altijd toenemende belangstelling: in 1974 waren er 1,2 miljoen bezoekers en het openluchtmuseum omvatte vijfennegentig museumgebouwen met 17.000 museumstukken.

Aanvankelijk werd slechts aan een Kempisch dorp of een Limburgs Openluchtmuseum gedacht, maar het plan werd snel tot heel

[p. 13]

Vlaanderen verruimd. Drie verschillende cultuurlandschappen met eigen nederzettingspatroon werden in Bokrijk ingeplant: Kempen, Haspengouw en Brabant, Oost- en West-Vlaanderen. Bosgedeelten zorgen voor een afscheiding tussen de drie gebieden zodat de sfeer van elk ervan onvermengd blijft. De verwezenlijking van het Kempisch gedeelte rond het driehoekige dorpsplein werd in snel tempo doorgevoerd en nadert nu de afwerking. Evenals het Haspengouws gedeelte, waarvoor de dorpskern van Ulbeek model staat. In 1972-73 werd begonnen met de bouw van een stadsgedeelte, waarover verder meer.

Het overwicht van de jeugd

Buiten de opkomende crisis en de investeringen ten tijde van Expo 58 vonden er in de oulturele sector belangrijke accentverschuivingen plaats, die samenhingen met de demografische explosie en de groei van de scholen. De schooljeugd kreeg veel en nieuwe belangstelling. Begonnen werd met toneelvoorstellingen, die vaak in zalen met slechte accommodatie moesten gebeuren.

De gamma van culturele activiteiten voor en in de scholen werd steeds uitgebreider en frequenter: tentoonstellingen, voordrachten over toneel en muziek; musici werden uitgenodigd om met hun instrument aanschouwelijk

Provinciale Jeugdbibliotheek in het Hasseltse Begijnhof

onderricht te geven; enige toneelspelers brachten aan de hand van toneelfragmenten toneelgeschiedenis van Sophocles tot heden; kunstenaars spraken over kunst, enz. Men trok over de grenzen. Zo werden de Kon. Nederlandse Schouwburg en de Vlaamse Opera te Antwerpen, de Stadsschouwburg te Maastricht gehuurd, exclusief voor Limburgse scholen. Vanuit alle hoeken van de provincie vertrokken telkens ca. 1.000 leerlingen per autocar om er een toneel- of een opera-uitvoering bij te wonen. Het gebeurde zelfs dat er zovele inschrijvingen waren dat een herneming van de operavoorstelling moest voorzien worden.

Andere initiatieven waren: een jaarlijkse Interscolaire Wedstrijd voor de middelbare scholen over een cultureel onderwerp en een soort concours voor zomerspelen, georganiseerd door jeugdverenigingen. De interesse ging onverbloemd naar de jeugd. De cultuurpolitiek is immers nooit een losstaand feit, maar altijd gebonden aan de conjunctuur van de tijd. Inderdaad, omstreeks die periode begon ook de enorme uitbreiding van het schoolwezen in Limburg met als eerste gevolg in de culturele sector de activiteit waarvan hierboven sprake. De vestiging van nieuwe scholen had bijkomende gevolgen. De katholieke culturele machtspositie werd aangetast. Het Rijk stichtte vele officiële scholen en daarop volgden haast vanzelfsprekend de oprichting van Willemsfonds-, Vermeylenfonds- en afdelingen van het Humanistisch Verbond door leraars van dit rijksonderwijs, ook in streken waar tot dan alleen het Davidsfonds als enig denkbare culturele vereniging bestond, vaak geleid door priesters-leraars. De uitbouw van het rijksonderwijs viel daarenboven samen met een diepgaande wijziging in de samenstelling van het lerarenkorps in het katholiek onderwijs in Limburg, waar tot dan voor een groot deel religieuzen en priesters onderwijs verschaften. Nog in 1960-61 hadden zij praktisch de helft (49,1%) van de leraarsambten in handen (36,3% priesters en 11,8% zusters tegenover 51,9% leken).

Van een animositeit in de culturele sector, die men na de schoolexplosie had kunnen verwachten, is echter niets terecht gekomen. Er kwam geen strijdmachine, want de geest van het aggiornamento werkte aanstekelijk; alle culturele afdelingen zonder onderscheid dreven in de stroom van crisis en ettelijke nieuwkomers sneuvelden snel; de drie fondsen werkten op nationaal vlak samen. In het cultureel-homogene katholieke Limburg voltrok zich tamelijk geruisloos een pluralistische opstelling.