Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 21

[p. 99]

Gustave van de Woestijne
door Karel van de Woestijne

Gustave van de Woestijne: Zelfportret, 1912, verz. V. De Zutter, Waregem. (Copyright A.C.L., Brussel)

Geen valsche, of eenvoudig ongepaste bescheidenheid zal mij weêrhouden of beletten, te schrijven over den schilder Gustave van de Woestijne. Deze is, men weet het, mijn broeder: geen reden dat men mij verdenken zou van eenige partijdigheid. Ik kan getuigen dat ik nooit een literair gegeven, en kritisch nooit het werk van een kunstenaar heb behandeld, dan onder den aandrang van eene sympathie: ben ik er in geslaagd, aan die behandeling, aan dien eigen arbeid de beteekenis van eene, zij het betrekkelijke of schijnrijke, waarheid te verleenen, dan dank ik dit juist aan die genegenheid voor mijn onderwerp, waaruit gij nu niet afleiden moet: hoe grooter de liefde, hoe grooter de vermoedelijke waarheids-mogelijkheid; maar: hoe ontvankelijker het mede-gevoel, hoe meer betrouwbaar het benaderend begrip.

Er komt bij dat ik ruim vier jaar ouder ben dan mijn broeder. Ik herinner mij zeer goed zijne geboorte, en draag nog steeds in mij den indruk die deze gebeurtenis bij mij had teweeg gebracht. (Ik was enkele dagen tevoren uitbesteed geworden bij eene oude, zwarte, statige tante, in een groot burgershuis met een tuintje waar eene schildpad kroop die voorzichtig om een knopje febbe sla kuiërde. Er was een groote zaal die peperdroog geurde naar de kruiden die als bezems aan den blauw-witten muur hingen. Er was eene andere kamer die mij aanhoudend pikdonker scheen, doordat men er eens eene vertooning hield met een stinkenden tooverlantaren. Er was nog eene andere, leelijke, korte gezwollene tante die ik slechts een paar maal heb gezien, en waar men van sprak met geheimzinnige meêwarigheid. In eene zeer klare kamer, die op het schildpad-tuintje zag, lag altijd heel zwaar tafelzilver op het ovaal van een wit doek, juist op hoogte van mijne oogen... Op een middag nu van Augustus, kwam men heftig bellen in de warmte. De groote tante kwam mij zeggen: ‘Gij hebt nu al een twééde broertje!’ Met eene vragende, haast angstige ijlte in mij, werd ik langs de gele, breede, vlakke en ledige straat naar huis gebracht door eene heel hooge meid. Achter ons aan liep rinkelend een bleek hazewindje, dat anders nooit het mandje verliet, waarin het lag te geuren, naast het woelige werktafeltje van de zichtbare tante).

Ik heb mijn broeder Gustave weten geboren worden. Tusschen onzen Vader en onze Moeder, heb ik hem, met zijn drie broêrs (want, hij derde kind, was na hem nog een zoontje geboren), heb ik hem zien groeiën in de twee opvolgenlijke huizen van onzen gezinskring. Ik ken hem beter dan hij zich-zelf, zeer zeker tot op zijn tiende jaar. Ik ging toen mijn vijftiende jaar tegemoet. Onze vader was sedert twee jaar dood: het had mij deels vervreemd van mijne broertjes, wat op dien leeftijd voor het overige onvermijdelijk was, want normaal. Om dien tijd werd mijne verhouding tot Gustave dan ook van lievelede anders: de kwelling van me-zelf, om me-zelf, veranderde natuurlijk den aard van mijne genegenheid. Toen mijn broeder zelf het vijftiende jaar zou bereiken, was ik mijn ziekelijk egoïsme te boven, en weêr ten volle met hem begaan. Dit wil, noch mag, eene dubbele biographie worden, weze het ook ter immers onnoodige, verontschuldiging, dat ik schrijf over Gustave van de Woestijne. Spreek ik dan ook van zijn vroegste jeugd, dan is het omdat ik er wel een en ander door te verklaren vermag. Mijn broeder is een zeer gewoon kind geweest, waar mijn waanwijsheid zich wel eens om ergerde. Hij was levendig van geest, aanhankelijk, speelziek, soms grillig (of moet ik spreken van eene zeer vroeg ontwikkelde fantazie?), en alles behalve leergierig. Zijne zorgeloosheid ontwapende elke poging om hem eenige tucht op te leggen. Zoodat hij

[p. 100]

Gustave van de Woestijne: Illustratie bij ‘Reinaert de Vos’, 1908.

[p. 101]

van mij zeer verschillend was: zijn karakter was het tegendeel van het mijne. Mijn bewustzijn van ouderen broeder moest het dan ook wel eenigszins verdrieten, te meer dat ik tegenover zijne argeloosheid, zijne innemendste eigenschap, volkomen machteloos stond. Onze betrekkingen zouden gansch anders van aard worden en zich weldra in volkomen evenwicht bestendigen, vooral toen ik mij in mijn één-en-twintigste jaar ging vestigen te Sinte Martens-Laethem aan de Leie, waar hij, enkele maanden nadien, met mij wonen kwam.

Gustave van de Woestijne was om zijn twaalfde of dertiende jaar beginnen te teekenen, met gretigheid en vaardigheid. Veel onoplettendheid in de klas, veel verwaarloosd huiswerk werden hem vergeven om het scherpgelijkend portret van onderwijzer of athenaeum-leeraar, eveneens onmachtig bij zijne onschuldige schalksheid.

Op de Academie van Schone Kunsten te Gent, die hij van zijn veertiende jaar af bezocht, was hij een vrij-onafhankelijk leerling, en ook zijne toenmalige professoren vergaven het hem graag, ditmaal echter niet alleen om de beminnelijkheid van zijn aard, doch omdat zij achter eene zekere wispelturigheid bijzondere gaven ontdekten, die echter slechts enkele jaren later tot echte uiting zouden komen.

Mijn broeder had zich dus, om zijn zeventiende jaar ongeveer, bij mij te Sint Martens-Laethem vervoegd. Wij woonden er aanvankelijk samen met den schilder, sierkunstenaar en drukker Jules de Praetere. Onze vrienden waren er George Minne en Valerius de Saedeleer, de beste althans.

Enkele maanden later betrokken wij ons eigen huisje, onder de hoede van eene strenge dienstmeid die onze zorgzame moeder ons had opgelegd om ons te redden uit eene gemakkelijke, tot luiheid verleidende, en trouwens dreigende bohême. Het zag er bij ons zindelijk uit als bij een oude kwezel. Wij aten op geregelde uren goede, burgerlijke schotels. De lange reep gronds, die achter ons huisje lag, werd een welvoeglijk-onderhouden moestuin. Wij leidden een zeer egaal, zeer kalm leven, - voor zover men zich dit althans van nog zulke zoo heel jonge menschen voorstellen kan. Ik zal niet zeggen dat onze werkzaamheid zeer groot was; zij was echter zoo goed als aanhoudend, en, durf ik wel zeggen, ongewoon-nauwgezet, niet-tegenstaande de

Gustave van de Woestijne: Portret van Mevr. de Graaff, 1919. Brussel, Museum voor Schone Kunsten.

onontkomelijke aanvangsaarzelingen. Het is hetgeen mijn broeder en mij nauwer verbond. Anders was er wel veel dat ons scheidde, deels vanwege den aard van onze arbeid. Over dag ging Gustave teekenen bij Georges Minne, die nooit zijn eigenlijke meester is geweest, maar hem schaarsche doch nuttige wenken gaf en hem liefde deed krijgen voor ambachtelijke tucht. Ik-zelf ging veel wandelen, vooral in het schemeruur, ofwel las ik. Wij vonden elkander bij het avondmaal terug. Waarna hij weêr de vrienden ging opzoeken, terwijl ik mij aan het schrijven zette, tot soms laat in den nacht.

Dit leven zonder opwinding, zonder artistieke uitgelatenheid, hebben wij samen ruim vijf jaren geleid: zij zijn mij eene dankbare herinnering. Al dien tijd heb ik den geest en het talent van mijn broeder tastender onpersoonlijkheid zien ontgroeien. Ik moet zeggen dat het mijne genegenheid voor hem haast dag aan dag rijker en inniger heeft gemaakt. Het geeft een tweede rechtmatige reden aan, waarom ik het waag hier over hem te schrijven; want, ken ik goed den mensch Gustave van de Woestijne, ik ken even-goed, en in zijne geleidelijke ontwikkeling, den kunstenaar die hij is.

uit: De Schroeflijn I