Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 20

27
In memoriam
Jos Hendrickx

Op 16 november 1971 overleed onverwacht grafikus-glazenier Jos Hendrickx. Wij hadden zijn huldeartikel reeds persklaar. Wij willen het ongewijzigd laten: door zijn onvervangbaar werk leeft de kunstenaar voort bij en onder ons.

Over Jos Hendrickx werd bitter weinig geschreven. Maar die enkelingen zijn dan ook fijnproevers van het woord: M. Gilliams en J.L. De Belder, geestverwanten van Jos Hendrickx. Als celibatair leeft Jos louter voor zijn kunst en toch tonen weinigen zich zo sociabel als hij. In eigen land is het bijna bladstil rond hem, maar in het buitenland kaapten weinigen zo vaak onderscheidingen weg als hij. Werkt Jos Hendrlckx volgens een matematisch plan en spekuleert hij nooit op een gratuite gevoeligheid, toch zijn er weinig kunstenaars die ons zo ontroeren als hij. Al is Jos dagelijks bezig, toch eksposeert hij zelden in ons land en verkoopt hij haast nooit.

Ook het onderrichten en begeleiden van jonge kunstenaars is een stuk van zijn leven geworden. In hem begroeten we een eminent kunstpedagoog. Gedurende acht jaar was hij leraar aan de gemeentelijke teken- en vakschool te Beveren-Waas. Van 1946 tot 1952 leraarde hij aan de Kon. Akademie voor Schone Kunsten te Antwerpen en van 1952 tot 1971 was hij professor in graveerkunst

[p. 449]

Jos Hendrickx (opname F. Tas, foto A.M.V.C.)

aan het Antwerpse Nat. Hoger Instituut. Niet zonder weemoed beëindigde hij onlangs die taak.

Aan de Falconrui 33, in een stille oase van Antwerpen, betrekt Jos een suite van ateliers, In dit oude godshuis beschikt hij over nagenoeg de helft van de ruimte. De doorlopende mini-woninkjes heeft hij in werk- en bergplaatsen veranderd. In elk van die kluizen beoefent de facetrijke Jos Hendrickx één van zijn talrijke disciplines. Hij ontpopt zich immers als etser, houtsnijder, lithograaf, tekenaar, akwarellist, kunstschilder en glazenier. Tussen papier, karton, glas en persen vind je hem.

Sterk beïnvloed door de muziek en de architektuur, is Jos Hendrickx een beeldend kunstenaar geworden die onverpoosd peilt naar een evenwichtig verbond of een evasieve syntese tussen kennen en kunnen, tussen weten en willen, tussen vrijheid en gebondenheid, tussen het zichtbare en het verborgene, tussen het cerebrale en het emotionele. Binnen zijn koncept van de ruimte werkt hij haast disciplinair. Jos ontwikkelde - en volgt nog altijd - een wetenschappelijke metode om zich artistiek te uiten. Hij is een rigorist, een kunstenaar van de onwrikbare tucht. Het miniemste vakje van zelfs een reuzegroot werk kan grondig gemotiveerd worden. Alleen bevroedt de toeschouwer die regelrechte en volgehouden discipline veelal niet.

Alles in het oeuvre van Jos Hendrickx getuigt van een diepgaande geestkracht. Zijn werken leggen getuigenis af van een pure geestesrijkdom, van een nobel raffinement, van een overwogen monumentaliteit. Figuren, architekturen, natuurbeelden, religieusgeïnspireerde motieven en stillevens vóór vensterruiten vormen het stramien waarop Jos zijn indrukken en stemmen onzeglijk penetrant weet tot uiting te brengen. Vooral in de tekeningen die de natuur als vertrekpunt hebben, drijft hij het abstraheringsproces ver door; ze tonen de kristallizatie van zijn gedirigeerde mijmerij. Hendrickx' kastelen en bomen doen ons denken aan ‘le domaine mystérieux’ uit ‘Le Grand Meaulnes’... maar ze wachten nog op het wonder.

Over de glasramen van Jos getuigde J.L. De Belder dat ze voor hem ‘telkens opnieuw een rijk-beheerste fuga van J.S. Bach’ zijn. Glasramen van hem zijn te zien te Achel, Hoogboom, Antwerpen, Tongeren, Torhout en Sint-Niklaas. Voor de parochiekerk St.-Remigius te Baarle-Hertog ontwierp Jos Hendrickx een rits heerlijke ramen.

In de tekenkunst en de grafiek bekleedt de in zichzelf gekeerde Jos Hendrickx zowat de plaats als in onze letteren de vereenzaamde Maurice Gilliams. In het Vlaanderen van de zeug, de vele aarde en het zotte geweld, waar de instinktieve kunst troef blijft, zal deze meester van de sublieme tucht en het understatement wel nooit een populaire artiest worden. Iedere oogverblinding weigert hij immers. Alléén de ingewijden kennen de onvolprezen Jos Hendrickx. Zij waarderen hem als één van de grootste tekenaars en grafici van deze tijd.

René Turkry