Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 20

[p. 229]

Victor Servranckx

Geboren in 1897 te Diegem, overleden in 1965.

Studies aan het kollege te Hoogstraten, daarna Akademie te Brussel, waar hij in 1917 eindigt als laureaat van de ‘prix spécial’. Hij wordt tekenaar in een bedrijf te Haren, waar in 1921 ook René Magritte wordt tewerkgesteld. In 1925 neemt hij ontslag en vestigt zich als architekt. In 1932 wordt hij benoemd tot leraar aan de Akademie van Elsene. In 1937 reist hij gedurende drie maanden doorheen Italië, in gezelschap van de kriticus Rosenberg en F. Léger. In 1939 onderneemt hij langdurige reizen doorheen Cuba, Mexico, U.S.A. en Engeland. In 1948 richt hij een tweede verblijf in te Parijs en in 1962 wordt hij gehuldigd op de Biënnale te Venetië.

Vanaf 1917 heeft Servranckx geregeld geëksposeerd en nam hij deel aan talrijke vooruitstrevende tentoonstellingen overal in Europa en ook in de U.S.A.

Servranckx is niet weg te denken uit de avant-garde van de twintiger jaren. Hij was bevriend met vele vooraanstaande kunstenaars, bezat een mooie kollektie hedendaagse kunstwerken en onderhield internationale kontakten met galeries, groepen, verenigingen enz. die de kunst van de tijd propageerden.

De bibliografie over Servranckx is tamelijk uitgebreid en neemt in de laatste jaren steeds toe. Thans schijnt men pas ten volle de waarde van Servranckx te beseffen en weten velen dat veel werk, wat de jongere moderne generatie brengt en soms voorstelt als een nieuwigheid, vijftig jaar geleden door Servranckx veel beter werd gedaan.

De grootheid van Servranckx

Wat hieronder over de periode waarin Servranckx leefde en werkte wordt geschreven, kan bijna gelden als de motivatie van de tentoonstelling, die door het C.V.K.V. werd ingericht. Wij hebben teveel de waarde van vele kunstenaars uit de twintiger en dertiger jaren over het hoofd gezien. Een van de grote meesters en wiens oeuvre nog niet de waardering krijgt, die het verdient, is ongetwijfeld Victor Servranckx.

De artistieke ontwikkeling van de laatste jaren met haar aktuele stromingen van minimal-art, hard-edge, cool-art en new construction painting vestigde opnieuw onze aandacht op het werk van enkele totnogtoe te miskende kunstenaars uit de eerste konstruktivistische beweging, de heroïsche tijd van 1915 tot 1930, waarin gans het Europa van toen zijn aandeel had. Ook in Vlaanderen, en voornamelijk in de centra Antwerpen, Mechelen en Brussel, traden enkele intellektueel en cerebraal geaarde stedelingen deze nieuwe richtingen bij met de volle inzet van hun mogelijkheden.

Zij wilden, ook in ons land, een nieuwe orde, een totale mentaliteitsverandering. Hun ongehoord entoesiasme en hun sterk dynamisch gevoel zouden er echter niet in slagen de belangstelling en de bewondering af te dwingen van de kunstliefhebber. Hun sukses was slechts gering, vergeleken met de bijval die het ekspressionisme mocht oogsten. Nochtans verdient hun werk een meer dan geïsoleerde positie in de evolutie van onze schilderkunst.

Eén van hen noemde Victor Servranckx. Zeker, hij was wel niet de enige, doch speelt in de historische kontekst van onze kunst de hoofdrol.

De evolutie in de kunst van Servranckx

Jan Hoet heeft met veel kennis van zaken de evolutie van het werk van Servranckx geschetst zodat we niet aarzelen dit lang en toch gekondenseerd uittreksel aan te halen. Totnogtoe heeft men, met uitzondering van enkele kritici en kunstminnaars, steeds al te eenzijdig de nadruk gelegd op de wel zeer opvallende gelijkenis van het werk van Servranckx met equivalente buitenlandse strekkingen, zodat de aandacht van de beschouwer al te zeer afgeleid werd van de eigen vormentaal, de ‘lokale kleur’, de persoonlijke karakteristieken, die in zijn werken schuilgaan.

[p. 230]

Victor Servranckx Opus 2, 1923.

Binnen een universele stijl is Servranckx erin geslaagd zichzelf te bevestigen en zijn schilderkunstige betrachtingen in een onmiddellijk herkenbare taal om te zetten.

Het oeuvre van Servranckx vindt immers aan de ene kant zijn oorsprong in een kritische analyse van de toenmalige kunstproblematiek, aan de andere kant blijft hij steeds elementen verwerken uit zijn onmiddellijk leefmilieu. Zo combineert hij bijvoorbeeld in zijn vroegere periode (1921-1926), tegelijk met kubistische, futuristische en konstruktivistische stijlelementen, altijd visuele beelden uit zijn direkte omgeving. Samen met geabstraheerde vormen ontdekken wij immers zeer duidelijk reminiscenties van het Brabantse landschap, het ritme van de glooiiingen en de heuvelruggen, het perspektivistisch effekt van de spoorwegen en de vele kleine tunnels tussen Diegem, zijn geboortedorp, en Haren, het getande silhouet van de eerste fabrieksgebouwen in deze streek en de in die tijd aangewende styleringen en siermotieven in de behangselpapierfabriek U.P.L. te Haren, waar hijzelf als tekenaar werkzaam was tot in 1925. In deze periode verrijkte hij onze kunst met enkele mooie hoogtepunten.

[p. 231]

Victor Servranckx: Opus 9, 1927.

Naar de vorm zijn het streng opgebouwde komposities. Ze getuigen van een sterk beheerst evenwicht en van een door en door gedisciplineerde stijl. Het ingetogen en sonoor koloriet, de scherpe tekening en de grote harmonie, hullen deze werken in een vormvast ascetisme, waarin de menselijke figuur, meestal centraal geplaatst, als een abstrakte beelding in zachte en verglijdende rondingen is uitgewerkt, in schril kontrast met de hoekige vormen, die wijzen op mekanische konstrukties.

In de daaropvolgende periode (1927-1940) treft onmiskenbaar een gelijkaardige vermenging van internationale stijl-bewegingen met ervaringen en gebeurtenissen uit zijn persoonlijk leven. Aan de ene kant ontleent hij aan de abstrakte kunst en meer bepaald aan Kandinsky, Miró en Paul Klee een nieuwe kosmische ruimte, bevolkt met geometrische en organische tekens; aan het surrealisme van Max Ernst, Arp, Yves Tanguy e.a., het eksperimenteren met nieuwe materies en technieken en het onwezenlijk aliënerend, poëtisch klimaat. Aan de andere kant weet hij op deze uiterlijke stijlinvloeden een eigen stempel te drukken door ze te verenigen met zijn uitgesproken zin voor stofdiversiteit en dingwaarde, met een eigen ritmisch vervloeien, gedeeltelijk geïnspireerd op de in ons land toen gebruikelijke materiaal-nabootsende binnenhuisdekoratie en op de kolkende draaibewegingen van kleurmassa's in de reusachtige verfkuipen in de Harense U.P.L. fabriek. Bovendien treft ons, vanaf 1930, ook een zekere psychologische getormenteerdheid, die als de onrechtstreekse uitdrukking van de dramatische toestanden in zijn privé-leven kan beschouwd worden.

Tijdens de tweede wereldoorlog - om tot nogtoe onverklaarbare redenen - gaat hij over tot het maken van figuratieve, zeer konventionele landschapschilderijen, die in bepaalde gevallen de bewogenheid hebben van de voorafgaande periode, doch minder belangrijk zijn in het kader van de schilderkundige ontwikkeling. Dit fenomeen kan wellicht enigszins uitgelegd worden door de geïsoleerde toestand, die het gehele kunstleven in de bezette gebieden omzeggens totaal lam legde.

In de laatste periode (1948-1965), tenslotte, kent Servranckx' werk een nieuwe bloei en neemt hij terug een eigen plaats in in het internationaal kunstgebeuren. In deze periode vertoont zijn werk - mede door de vele kontakten - opvallende parallellismen met het werk van Max Bill, Del Marie, Vasarely en vooral met Herbin, Kandinsky, Magnelli en Valensi.