Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 20

[p. 218]

Paul Hermans

Paul Hermans werd op 22.8.1898 te Hasselt geboren als enige zoon uit een begoed gezin, waarvan de vader een bloeiende optiekzaak dreef. Een eenvoudige arbeider uit het atelier van zijn vader had hem als knaap leren tekenen, een bezielde leraar leerde hem de kunst liefhebben. Paul volgde lessen aan de stedelijke akademie te Hasselt en in 1919 mocht hij naar de Akademie te Brussel. Hij deed er schitterende studies en dat loste de aanvankelijke weerstand van zijn vader op. Met een studiebeurs reisde Paul Hermans naar Italië. Daarna betrok hij een atelier te Brussel, terwijl ook in het ouderlijk huis te Hasselt een atelier voor hem gereserveerd bleef. Hij heeft zich nooit kunnen vrijmaken van de aantrekkingskracht van deze twee steden. Hij was Brusselaar en Hasselaar terzelfder tijd. Ook nadat hij zich later definitief te Hasselt had gevestigd (gedurende vele jaren heeft hij met alles-gevende opoffering zijn verlamde moeder verzorgd) heeft hij nog lange tijd de huur van zijn Brussels atelier betaald, hoewel hij er nooit meer kwam.

Vanaf 1925 heeft Paul Herman als kunstschilder geleefd en gewerkt. Na zijn schitterende studies kon hij een aanstelling als leraar krijgen. In tegenstelling met verschillende kameraden uit de akademietijd, weigerde hij deze ‘schone positie’. Paul heeft nooit dit besluit betreurd. Hij noemt een hele rij van zijn toenmalige vrienden, die misschien wel gekende professoren zijn geworden, doch kunstenaars met een beperkt oeuvre. - ‘Ik ben kunstenaar gebleven, zegt hij, ik heb mij kunnen uitleven in honderden schilderijen. Waar hangen al die werken? Ik weet het niet. Soms ontdek ik onverwachts schilderijen waar ik ze nooit gezocht zou hebben. Ik ben gelukkig omdat ik zoveel heb kunnen werken.’

De vreugde en de pijn van de schilder

De man, die mij de weg naar dit geluk heeft ontsloten, was een eenvoudig man, klein van gestalte, met een bult, maar met een overborrelende levensrijkdom. Mijn ouders dreven een gekende zaak. Er waren slechts enkele winkels van die faam in Limburg: eentje in Maaseik, eentje in Tongeren, eentje in St.-Truiden en dan de zaak van mijn vader. Vier knechten waren in het bedrijf werkzaam, onder wie een bultenaar. Hij schilderde en tekende, bezocht de akademie. Ik was zijn vriend en hij leerde mij verven, tekenen, schilderen. In de ogen van mijn vader was dat kindertekenen goed als hobby, maar precies geen toekomst voor een enige zoon, die eens de solide familiezaak zou overnemen. Maar die hobby werd harde ernst waarbij leraar Vrancken, later deken te Bilzen, mij steunde. Hij bezorgde mij kleurenreprodukties van beroemde schilderijen en liet me bladeren in het wondermooie boek van de kunsthistorie. Ik werd wild-entoesiast: ik zou schilder worden! Natuurlijk was père niet erg joyeux, toch liet hij me naar Brussel gaan, naar de Akademie. Het moest voor hem zeker een zware dobber zijn toen hij alleen in de winkel stond, terwijl zijn zoon in Brussel met artisten rondzwierf en er met verf leerde omgaan. Maar al was ik een man die van een pretje hield, ik studeerde hard en vlijtig, daarvan mocht vader verzekerd zijn. Ik volgde dag- en avondkursussen, schilderklas en anatomie, kunstgeschiedenis en algemene geschiedenis, speciale kursussen, zoals die over Perzische kunst. Ik koesterde een universele belangstelling en was bezeten door geestelijke honger. Me uitsluitend beperken tot het veroveren van de schildertechniek was me onmogelijk; ik had een dringende behoefte aan intellektuele vorming. Tegen de schijn in van het tegendeel mocht vader in zijn eigen zoon, die hem ontgoocheld had, vertrouwen stellen, al was dat in 't begin niet het geval.

Toen na de studiejaren de reeks telegrammen arriveerden: grootste onderscheiding, speciale prijs anatomie, eremedaille, enz. was vader trots en heeft hij mij nadien niets meer in de weg gelegd bij het volgen van mijn loopbaan als kunstenaar. De nuchtere zakenman ging in de waarde van de kunst geloven! Maar ook voor mij was de teerling geworpen: ik zou nooit meer iets anders kunnen zijn dan een schilder en niet anders kunnen leven dan als een kunstenaar. Zelfs nu nog kan ik 's avonds niet slapen gaan zonder, als was het maar een nietige penseeltoets op

[p. 219]

Paul Hermans: De Jordaan in Amsterdam.

Paul Hermans: Zonhoven.

[p. 220]

Paul Hermans: Land van Laak, 1941.

een schets of schilderij te plaatsen. De dagen waarop ik geen potlood, stift of penseel aanraak, zijn voor mij ongelukkige dagen, dagen van een levende dode. Die zou ik uit mijn leven moeten schrappen, want al die dagen ben ik niet Paul Hermans geweest, maar een ongelukkig iemand met een leven zonder zin of inhoud. Op dat gebied beleef ik de vreugde en de pijn van een maniak, maar vooral de pijn.

Paul Hermans.

Een schoonmenselijk figuur

Hij is een van die kunstenaars die vanwege iedereen een grote sympatie mocht verwerven dank zij zijn hart van goud.

Dat kinderlijke gouden hart van Paul Hermans:

voor zijn medebroeders uit het kunst- en geestesleven, ouderen en jongeren, uit binnen- en buitenland; voor zijn medemensen; bij ieder vindt hij een biezondere reden tot genegenheid: hij is van zijn stad Hasselt, hij is van zijn provincie Limburg, hij is, al woont hij ver van hier, bevriend met een familielid, een Hasselaar of een Limburger;
voor zijn goede oude moeder die hij met eigen handen, jaren lang, heeft verzorgd en vertroeteld. Zij was zo dankbaar fier om haar Paul.

Het leven is hem niet altijd een melopee geweest van oeverloos geluk.

De weemoed om verloren vrienden, om de machteloosheid soms van een grote levensdroom een werkelijkheid te maken, om de ontmoeting van de koude realiteit waar hij zijn eigen gulheid en generositeit niet in terug kon vinden, heeft hem nochtans nooit opstandig gemaakt noch verbitterd.

Paul Hermans is, ondanks zoveel, blij door het leven blijven gaan, met een natuurlijke opgewektheid en een vrolijkheid, aanstekelijk voor wie hem ontmoet.

Zijn werk: soms een kleurfestijn waar lijnen uit worden geweerd, dan een konstruktief opgebouwd geheel, dan een dompeling in wazige somberheid. Thans is het eterisch licht geworden, badend in mildheid. Teken van levensoptimisme en uitstralende goedheid, van innig beleefde vreugde?

Gouverneur Roppe in ‘Tijdspiegel’, 1/1968.

Dichterlijk en kleurrijk

Paul Hermans is stellig de meest soepele en dichterlijke, ja vaak de guitigste onzer oudere landschapschilders. Vooral de streek rond Hasselt beeldt hij graag uit. Het meest banale onderwerp groeit door het soepel spel van zijn kompositie en de rijke koloristische interpretatie, die steeds met enkele witte en vuurrode vlekken opgeluisterd wordt, uit tot een dichterlijk en kleurig tafereel. In zijn werk heeft hij achtereenvolgens impressionistische en ekspressionistische invloeden heel persoonlijk verwerkt, doch evenzeer heeft hij geproefd van de poëzie in groen van Corot, van de ernst van Breitner en de bevalligheid van Saverys.

Zijn stadstaferelen, o.a. van Brussel en Amsterdam, zijn vaak heerlijke kunststukken. De wandversiering in het café Pax te Hasselt, een syntese van de jacht en de visvangst, wijst er op dat hij ook alle eigenschappen van een monumentaal schilder bezit.

Dr. J. Dessers in ‘Limburg’, Brussel, Elsevier, 1953.