Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 20

Theater, waar en wanneer?

Laten we veronderstellen dat er theaters bestaan en die veronderstelling verder doorschuiven naar het beeld dat er morgen besloten wordt de theaterspeelruimten te sluiten en de toegangsdeuren potdicht blijven.

Mijn besluit is geen hypothese meer maar een geirriteerde vaststelling: het volk geeft er niet om, direkteurs gaan al dan niet op vervroegd pensioen, akteurs zoeken een andere job, dramaturgen en theatercritici zoeken een andere uitlaatklep voor hun ongestilde honger, zo krijgen de kranten meer ruimte, publiciteit, politiek. En dan?

Omdat deze ons de meest afdoende bewijzen leveren om over na te denken, laten we ons oog richten op de officiële toneelensembles door de machthebbers van onze gemeenschap toelaatbare produkten onder de verantwoording van voortzetting en overlevering van kultuurtradities.

Zo'n schouwburggemeenschap is onleefbaar als deze niet tegemoet komt aan de eisen, ritme en gebruiken van die samenleving waarin dit toneel werd ingeënt. Onleefbaar is dit toneel dat zich niet deze normen toeëigent. Hoe is dan het beeld van zo'n gemeenschap, waarin deze theaters een kans krijgen zich zelf leefbaar te noemen, nl. programmering, subsidie, produktie, tasten in het onzekere, opiniepeilingen, grootste gemene deler. Het loopt vlot. Irritaties ten spijt van hen die andere verwachtingen koesteren. Wie? Mensen die buiten de kou van het theater staan.

Er liggen aan onze liberaal-demokratische samenleving enkele normen ten grondslag, die na verloop van tijden (cfr. de geschiedenis) heel deze samenleving van binnenuit hebben leeggehaald en uitgehold van wat we hadden aan menselijkheid en gemeenschapszin, zodat er nog een gigantische toren van babel overblijft, die enkel in stand wordt gehouden door de verzekerde kracht van het hyperindividuele en hebzuchtig zelfbehoud. Dat zelfbehoud, dat misnoegdheid als paddestoelen doet groeien en dat bevestigd wordt door taal, beeld en muziek voor hen, die oren en ogen hebben en die nog maar weinig van hun ontvankelijke gevoeligheid verloren zijn, dat zelfbehoud dus is het natuurlijke gevolg dat sinds tijden het kapitaal, het omgangsgeld als dagelijkse noemer, de grondnorm is, wil een gemeenschap leefbaar zijn in de huidige denkmachienen altans.

[p. 110]

het orkest

de reiën

Zelfbehoud. Kapitaal in de liberale kanalen geleid kweekt konkurrentie, dat als gevolg heeft een verwarrende staat van ruime ongelijkheid, dat in se een gezag opdringt om te ontsnappen aan het recht van de sterkste.

Zelfbehoud om het kleinste veroveringsgebied te verdedigen steigerend met het moreel, de moraal en de macht, die de samenleving al dan niet voorschrijft, opdringt en toelaat. Ik geloof dat theater niet onttrokken kan worden aan dit huidig op gang zijnde proces. Het werd er door opgetrokken en het bestaat er door en is zo ook de toekomst van het theater al dan niet verzekerd?

Is het niet dat ik tijdens het neerschrijven van het huidig beeld van samenleven een begrip heb belicht, dat in elementaire tegenspraak is met de wetten van het theater, nl. zelfbehoud. Vechten, individueel en naast elkaar, om het behoud van en manier van leven en werken, dat door de samenleving toneel wordt genoemd en waarvan deze al dan niet overtuigd van zijn motivering gebruik maakt indien het hun eigen gevecht om zelfbehoud niet verstoort of benadeelt. Ik voel mij naderen tot het spoor naar de eeuwige vicieuze cirkel. Een vraag die ik moet beantwoorden, wie verplicht mij er toe, is, hoe zie je dan een oplossing, je hebt mooi praten omdat je er elke dag niet in zit met haar en huid. Ik geloof dat ik zo verstandig was lange tijd mezelf kritisch te toetsen en te peilen of het zinvol zou zijn die stap te wagen me te engageren in een theaterbestel, waarin ik niet meer geloof. Van die stap is achterom kijkend nu niets van gekomen, wat me nu toelaat na te denken en met eigen middelen me ermee bezig te houden.

Een helder antwoord, dat meteen de problemen en konflikten oplost en algemeen direkt geldend is voor pasklaar onderzoek en gebruik, geeft niemand daarvoor zijn we allen te veel individualist. ‘Maar’ is een afdoend beschermingseffekt. Ontegensprekelijk lijdt ons theater niet meer aan zijn zovele malen opgesomde kinderziekten. Ofwel zijn deze jongelingstrauma's meegegroeid in het ouderdomsproces. De heropsomming van deze ziekten blijft mijn antwoord. Het alternatief moet spijtig genoeg echter individueel onderzocht en overwonnen worden (dit is stof om in gemeenschap aan te werken) en zo ingang verkrijgen als maatstaven van een leven en werken voor theater.

Gebrek, een teken van geestelijke luiheid, aan onderzoek naar zingeving en motivering die dit toneelleven schraagt niet alleen bij jonge mensen

[p. 111]

patiënten

de vrouw draagt overal mede het kapitaal

de diskussie

voor of tijdens hun theateropleiding maar dat gebrek blijft zienderogen hangen doorheen hun bestaan als vakmens.

Tijdens opvoeringen wordt me het volgende duidelijk, dat schimmengevecht tot individuele geroemde prestatie waardoor theater als samenspel onbestaande wordt en dit ten koste van de verhouding onderling in een theatersamenleving.

Het bijna kritiekloos aanvaarden van de wil van het volk. Wie is het volk? Het publiek. Het is waar het publiek krijgt het theater dat het verlangt. Maar een toegeving van zo'n aard is gruwelijk als je inspiratievol de toekomst kunt inkijken.

Theatermensen onderschatten dan hun potentiele kracht, door meer van zichzelf te eisen kunnen ze ook meer van hun publiek eisen en alzo niet hun wil opdringen. Op deze manier kan er alleen maar een wederzijds gefundeerde dialoog ontstaan, die verrijkte kreativiteit kan opbrengen.

Ik schuif geen stellingen naar voor dat het bestaande absoluut moet worden vernietigd. Onzinnigheid spant ook geen kroon van stabiliteit. Maar wel verdedig ik de eis dat nieuwe elementen tot totale bewuste vernieuwing een volledige kans moeten krijgen. Iedereen weet persoonlijk goed waar nu juist het probleem pijn doet.

Er moet deskundig geëxperimenteerd worden, er moeten groepen ontstaan van theaterdenkers geruggesteund door werkgroepen van akteurs en regisseurs.

Er moet een theaterkritiek ontworpen worden die de experimenten toetst, peilt, vergezelt, en onderzoekt samen met uitvoerders.

Ik zie het al, omslachtigheid en wrevel om inspraak zal de kroon wel spannen.

Theater is toch het omschreven beeld van de samenleving waarin het zich beweegt.

Dan ben ik ervan overtuigd dat men eerst die samenleving moet veranderen, wat niet uitsluit dat het theater daar precies een sociale funktie heeft. Begin met je zelf.

Frantz Ariën

lang-levenstr. 10

1050 Brussel