Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 18

[p. 387]

Psychedelisme

Antwoorden van 1950 op vragen van 1925

Harmonie en begrip.

Sympathie en vertrouwen bij de vleet. Geen leugen en geen spot.

Levende gouden dromen vol visioenen. Doorzichtige en mystieke openbaring.

En tenslotte echte bevrijding van de geest.

Zo kondigen de hippies in hun opera ‘Hair’ de ‘Tijd van de Waterman’ aan, het nieuwe tijdperk van vrede, liefde, vrijheid en eenheid, dat zij geboren zien worden uit de psychedelische beweging.

De vraag of deze ‘Tijd van de Waterman’ thans inderdaad aan het doorbreken is, kunnen wij terzijde laten, ook al beweren cynici, dat ze de tijd van de Leeuw zien aanbreken.

Ik wil hier vooral het heden bekijken, liever dan de toekomst en de werkelijke afmetingen trachten te onderkennen van de in feite bestaande populaire cultuur die wij achter de benaming ‘psychedelisch’ kunnen vermoeden.

Ik zou willen aantonen dat de psychedelische beweging, ten dele althans, de heropleving vertegenwoordigt van de behoefte aan het sacrale, die de mens in een geseculariseerde wereld voelt.

Onder het ‘psychedelische’ versta ik heel die reeks verschijnselen die samenhangen met de hallucinogene middelen, met de ‘rock and roll’-muziek, met de beatgroepen en met de dissociërende kunst zowel in literatuur, schilderkunst als muziek, en met de vernieuwde belangstelling voor de esoterische Oosterse godsdiensten. Strikt genomen is het psychedelisme slechts het fenomeen van een betrekkelijk beperkte groep Amerikanen, jongeren of minder jongeren. Doch al wat er omheendraait: tieners die ‘Jefferson Airplane’ beluisteren, jonge volwassenen die naar ‘electric circuses’ gaan of leraren met rolkraag, die bloemen op hun Volkswagen plakken en hippietaal spreken; dat alles vormt een verschijnsel dat de kern van de beweging ruim overstijgt.

Waar het psychedelische begint, houden aardse wetenschap, democratie en rationalisme op: het psychedelisme betekent een terugkeer naar het primair irrationele, dat instinctief en extatisch is en dat in alle voor-industriële maatschappijen gezag en zelfs aanmoediging kreeg. De cultuur en de sociale organisatie die mogelijk gemaakt werden door onze economische overvloed, waren oorspronkelijk bedoeld om te voorzien in de emotionele en spirituele behoeften van de ‘homo economicus’ van Adam Smith. Volgens aanhangers van het psychedelisme, werd dit doel bereikt, maar werden belangrijke andere behoeften vergeten. De rationele stadsmens, die optimistisch is en individualistisch, is vanuit psychedelisch gezichtspunt slechts een onvolledige mens: een mens die gevangen zit in de kringloop ‘work-war-wed’, arbeid-oorloghuwelijk.

Het psychedelisme ontrukt de mens aan de gemeenschap om hem naar de ‘werkelijke werkelijkheid’ te leiden. Mircea Eliade beweerde reeds dat dit juist het doel van elke godsdienst is geweest: de grenzen doorbreken, weg uit de dagelijkse banaliteit en verwarring, om de mens de fundamentele werkelijkheden van het universum te laten ontdekken. Het psychedelisme is een religieuze beweging welke bepalingen men er ook van geeft. Want onder al die lagen van hebzucht, krankzinnigheid, psychoanalyse en homosexualiteit, bestaat er in de psychedelische evenementen toch iets fundamenteel religieus, dat in zekere zin de onmacht van de westerse christelijke godsdiensten afstraft.

Het psychedelisme is allereerst bewust en opzettelijk een ‘zoeken van de extase’, of dat nu door drugs, of door muziek, of door beide gebeurt.

De roeszoeker of de rock-fan wenst te ontsnappen aan de prozaïsche, dwaze, ‘afgesloten’ wereld van de bourgeoismaatschappij; hij wil die maatschappij vernietigen en zich eruit terugtrekken om zich te verenigen met de hogere machten, die hij onderkent in de trillingen van de ‘rock’ en in de buitengewone helderheid van de hallucinogene uitstapjes. Het psychedelisme maakt dat de mens uit de rationalistische en geïndustrialiseerde wereld aan zichzelf kan ontstijgen, kan ontsnappen aan de gemeenschappelijke ervaring en deze kan beoordelen in het licht van een nieuwe intuïtie of in het perspectief van een nieuwe eenheid. Dat was eeuwenlang het doel van de mystici, die de extase echter op minder bewuste en vaak minder kunstmatige wijze gezocht hebben. Kenners leggen ons uit dat ‘rock and roll’-muziek voortkomt uit een huwelijk van de ‘blues’ en de traditie van

[p. 388]

de zwarte Amerikaanse ‘gospelsong’. Het komt ons voor dat deze ontmoeting niet toevallig is. De muziek van de ‘blues’ is een prachtige veruiterlijking van de zwarte ziel, dat wil zeggen van die causale, primordiale en sensuele stijl die sommige zwarten bezitten (en die andere zwarten en vele blanken ook zouden willen bezitten); een stijl die afkeer toont voor de industriële middenstand, die zelf de eerste was om de zwarten uit te stoten. De ‘gospel music’ aan de andere kant vertoont een enthousiasme, een lyriek in de religieuze vroomheid, die eveneens tot de zwarte traditie behoren. Het samenbrengen van beide elementen verwekt een combinatie van sensualiteit en haast hysterische exaltatie, die de blanke met zijn complexen twee nieuwe dimensies geeft, sensualiteit en enthousiasme, die de gietvorm van zijn bureaucratische, geconditioneerde en gecomputerde wereld uiteen doen spatten.

Het psychedelisme is of wil ‘contemplatief’ zijn. Ik beweer niet dat het vredig is - dat is gewoonlijk niet het geval - maar ik bedoel dat het klaarblijkelijk wil doorbreken om ‘de waarheid zoals zij is’ te bereiken.

Men moet toegeven dat deze vreemde mystieke visie niet zo heel oorspronkelijk is en zelfs niet veel verder gaat dan de mystieke ervaring van een Sint-Jan-van-het-Kruis of Meester Eckhart.

De beoefenaars van het psychedelisme zullen daarop antwoorden dat, als hun visie niet nieuw is, zij niettemin de waarheid benaderen voorbij de grens van de eenvoudige kennis en in het diepste van hun persoonlijkheid. Deze diepte werd feitelijk nog nooit gemeten, doch het meest betekenisvolle van deze contemplatieve dimensie in het psychedelisme is niet dat het nieuw is, zelfs niet dat het een zin heeft, maar eenvoudigweg dat het bestaat. Mysticisme is trouwens te San Francisco zeer levendig.

Niemand is er over verwonderd dat het psychedelisme, evenals de meeste religieuze verschijnselen, diep seksueel is. Seks en godsdienst zijn de twee grootste irrationele krachten van de menselijke persoonlijkheid. Dat zij hier verbonden worden in hun strijd om de tirannie van de rede omver te werpen, kan alleen streng-jansenistische mensen verwonderen, met name mensen die de seksuele voorstellingen van het eigen geloof uit het oog verliezen: het symbool van de vereniging van vuur en water op Paaszaterdag bijvoorbeeld of de vergelijking van de Kerk met het huwelijk zowel in het Oude als in het Nieuwe Testament. Ik ben graag bereid theorieën van musicologen te aanvaarden, die beweren dat de Beatles opmerkelijke vernieuwers zijn en dat hun muziek verwant is met die van Bach. Maar ik hoor toch liever Bach.

Het psychedelisme is de scherpe criticus van de moderne wereld, maar het is mijns inziens door zijn eigen voorwendsels aangevreten en biedt geen geldig alternatief voor de hedendaagse maatschappij. Het is allereerst een vlucht, een wijken, een wanhoop ten aanzien van de westerse culturele traditie. De aanhangers van het psychedelisme hebben de strijd opgegeven; ze zijn in de echte zin van het woord ‘vervreemd’. Als die vervreemding slechts van voorbijgaande aard is, kan zij toch nuttig zijn als element van rijping. Doch, bewust als levenswijze gekozen is vervreemding in werkelijkheid het vastleggen van een psychologische neurose die eigen is aan de adolescentie.

Drugs, muziek, het verwerpen van de meest verstikkende conventies kunnen troeven zijn voor de mens, voor dat denkende dier, in zijn strijd voor de kennis van zichzelf, voor zijn volmaking, doch zij maken het gebruik

Vervorming door LSD
Deze tekening uit een Zwitserse wetenschappelijke publicatie is gemaakt door iemand onder invloed van LSD en illustreert hoe hij toen dacht over zijn lichaam.
Anderen hebben verklaard dat zij hun handen en voeten abnormaal lang, kort, zwaar of licht voelden, of van hun lichaam verwijderd.

van zijn macht tot begripsvorming daarom niet minder noodzakelijk. Tenslotte nog een woord over de aanbreng van de katholieke kerk voor de oplossing van problemen waarop ook het psychedelisme een antwoord wil geven.

Op het ogenblik dat het psychedelisme een nieuwe, rijke en vreugdevol lijkende liturgie aan het inhuldigen is, stellen wij alles in het werk om onze eigen liturgie te hervormen zodat zij meer en meer op de protestantse gaat lijken, die nog meer aan de bourgeoismaatschappij aangepast lijkt. Noch de plechtige byzantijnse hoogmis, noch de stille mis van de ondergrondse kerken, brengen een definitief antwoord op de behoeften, die door het extreme rationalisme gewekt werden. De hippies trekken rituele gewaden aan op het ogenblik dat wij ze afleggen. De aanhangers van het psychedelisme verlangen naar de extase, terwijl wij nu aan groepshomilie beginnen te doen. LSD wordt gretig gezocht als middel om mystieke vereniging te bereiken, terwijl een deel van onze jongere theologen zich afvraagt of het gebed als zodanig eigenlijk nog wel zin heeft. Het psychedelisme zoekt blijkbaar het sacrale en van onze kant brengen wij hulde aan de aardse stad. Eens te meer zijn wij een kwarteeuw achterop geraakt: wij antwoorden op de vragen van 1925 met antwoorden van 1950.

Andrew Greeley
(The Critic, Chicago)

[p. 389]

Wat nu met de zogenaamde bewustzijnsverruimende eigenschappen van marihuana?

Als wetenschapsmens hoeven we misschien niet te geloven in de hogere betekenis van dergelijke strikt individuele ervaringen als mystieke extase en bewustzijnsverruiming, maar persoonlijk houden we het voor mogelijk dat introspektie met behulp van chemische produkten, evenals authentieke mystieke extase, een bron kunnen zijn van een dieper begrijpen en van een grote psychische en morele kracht. Wetenschappelijke studies omtrent het gebruik van marihuana in dit perspektief bestaan voorlopig niet, doch dat marihuana, evenals LSD, waardevol zou kunnen zijn als psychedelisch produkt willen we niet betwijfelen. De weg naar deze waarheid loopt echter niet over legalizatie en ongekontroleerde massaexperimentatie, maar over noest wetenschappelijk werk, waaruit ons inziens zal blijken dat marihuana, zoals LSD, alleen onder streng gekontroleerde omstandigheden, een waardevol instrument kan zijn van geestverruiming. Doch niet het enige instrument.

Want we kunnen niet geloven dat de normale mens in het eigen bewustzijn en nadenken ook niet de morele kracht kan vinden om zijn innerlijke vrijheid en inzicht te verruimen, om de gangbare maatschappelijke orde zonodig te veranderen, om deze materialistisch ingestelde wereld in nieuwe banen van spiritualistische evolutie te zenden, om een unie van de ziel met het bovennatuurlijke te verwezenlijken.

Marihuana is een zeer interessant produkt waarvan de wetenschappelijke



studie nog in de kinderschoenen staat. Het marihuanaprobleem is fundamenteel een medisch en psychosociaal probleem. Indien er ons inziens geen reden is om marihuana te legalizeren, is er anderzijds ook geen reden om extreem autoritair en met zware vervolgingen op te treden tegen het okkasioneel gebruik van marihuana dat, alles samen, waarschijnlijk het minst gevaarlijke is van alle hallucinogene produkten.

En het is misschien niet utopisch te verwachten dat we ooit, naast medische, ook sociale en religieuze centra hebben waar ernstige mensen een psychedelisch experiment zouden kunnen ondergaan.

Uit ‘Verdovende en stimulerende middelen’ Paul J. De Schepper (Davidsfonds-Leuven)

Cursivering van de redactie.

N.v.d.R. - Het voorstel van de heer De Schepper - centra voor gecontroleerd gebruik - lijkt ons nogal utopisch. Alle experimenten in die richting gaven steeds aanleiding tot een steeds groter gebruik van verdovende middelen. Wie ermee begint, verlangt steeds meer en steeds zwaardere produkten. Het is een proces dat, eenmaal ingezet, niet is tegen te houden en waarvan de uitkomst de zelfvernietiging is. Wie dit heeft aanschouwd, kan niet anders dan de verkoop van en de initiatie tot de drugs als uiterst zware misdaden beschouwen.

Ja, ik heb het geprobeerd met LSD, daarna met marihuana. De wereld ontplofte in kleuren, in vuur. Ik schilderde als bezeten, maar daarna overviel mij de grootste angst, die ik ooit kende. Meteen zette de aftakeling in. Toen ik het besefte, was het te laat: de verslaving was een feit. Het ontgiftingsproces was één gruwelijke marteling.

[p. 390]

Gelukkig had ik dokter D., die er mij doorheen sleurde. Ik zou het willen uitschreeuwen nu: mensen, al die drugs zijn duivelsuitvindingen! En welk artist is er ooit mee groot geworden? Geen enkele!

(Getuigenis van een jong schilder)

Het marihuana-roken vindt vooral ingang bij de jeugd van de rijke bourgeoisie. Zij zoekt er de sensatie en de opwinding, die ze in de realiteit niet meer vindt.

Voor vele jongeren heeft het marihuana roken echter een dubbel karakter. Het maakt hen los uit hun traditionele burgerlijke wereld - het leert hen verstikkende banden en belemmeringen te doorbreken.

In die zin kan marihuana een positief aspekt vertonen. Wanneer men marihuana blijft roken, gaat men echter de oplossing voor z'n eigen problemen en voor die van de maatschappij zoeken in een irreële wereld. Men gaat niet uit van de reële problemen van de konkrete werkende mensen. Men spekuleert, filosofeert... en weigert z'n poten uit te steken. In die zin vertoont marihuana na een zekere tijd een totaal negatief karakter.

Een hippy is bv. een van die knapen die in New York zijn opgegroeid - de ergste jungle ter wereld - en die terecht of ten onrechte, is blijven leven, niet door te slaan maar door zich te laten doen, steeds in goede en kwade dagen goedhartig. Een hippy kan met de overheid onderhandelen, maar steeds zonder kniebuigen. Men kan geen hippy en tevens zakenman zijn; men moet steeds kiezen.

Ons doel is de mensen samen te brengen en te helpen, die door de maatschappij verworpen zijn. Wij willen ons toespitsen op die domeinen, waar we met de maatschappij kunnen akkoord gaan, want tot nog toe heeft elke tweespalt en onmin verdere onmin meegebracht.

Vermits het gedrag van de mensen onderling beïnvloed wordt, willen wij het goede voorbeeld geven in de wijze, waarop wij onze zaken beredderen en de wijze van omgaan met het publiek.

Je moet alle tegenstrijdigheden aanvaarden. Maak plezier en spot met de wereld, terwijl je hem uit de angst redt.

De revolutie is in ons lichaam.

Het versieren van het menselijk lichaam is de meest recente kunsttechniek. Het lichaam en het hoofd van de mens zullen thans als eerste grondstof voor de kunstenaars dienen. Het is levende kunst. Elk individu zal thans zijn eigen schilderij en zijn eigen skulptuur kunnen maken.

(Uit ‘Le livre rose du Hippy’)

Het geld is diefstal. Stelen bij de rijken is een heilige handeling. Kinderen moeten het geld van hun ouders stelen, daar het voor hen het enige middel is om zich te bevrijden van het familiaal leven. Het geld is een drug, en Amerika is een drug-cultuur. Het geld moet gebruikt worden als sigarettenpapier voor marihuana. Rook het!

Jerry Pubin (Uit ‘Le livre rose du Hippy’)

Dit is het groeiproces van een geestesziekte bij een schilder. Het uiteindelijke resultaat gelijkt treffend op psychedelische aberraties.