Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 18

[p. 316]

Ernest Claes voor het militair gerechtshof

Het begon op Sinterklaas
Brussel, 6 december 1949.

‘Sinter Ernest Claes’: zo betitelde LODS een ‘UIL’ in het dagblad De Standaard, toen verleden jaar op 7 december de volksgeliefde schrijver door de Krijgsraad was vrijgesproken.

Tegen dat vonnis was de auditeur-generaal in beroep gegaan. De hoge heren van het Krijgsgerecht blijken nu zin voor humor te hebben: het proces Claes laten ze beginnen op Sinterklaas...

Onder de gegeven omstandigheden is het eerder een misplaatste grap, noch min noch meer.

‘De Nest’ is nu 64 jaar, pas hersteld van een zware ziekte, en nog steeds lijdend onder het morele leed dat een ongenadige repressie hem heeft aangedaan. De gevangenis bleef deze schone grijze man niet gespaard.

En daarbij komen de spanning vóór het begin van het proces, de onzekerheid, de ellende van het wachten en het twijfelen... Zei Ernest Claes: ‘Ik heb me tijdens die slapeloze nachten afgevraagd, wat ze me nog kunnen ten laste leggen, en ik vind waarlijk niets, waarvoor ze mij zouden kunnen veroordelen.’

Dat vragen duizenden mensen in het land zich af, door wie Ernest Claes op de handen wordt gedragen. Niemand is het woord van Mgr. Van Waeyenbergh vergeten: ‘Er zijn veel ongerechtigheden gebeurd in dit land’...

Het Militair Gerechtshof wordt voorgezeten door raadsheer Bertels, de auditeurgeneraal wordt vertegenwoordigd door substituut Ducamps. Deze eerste zitting wordt besteed aan het verslag over het proces voor de Krijgsraad. Uit de akte van beschuldiging uit dat proces in eerste aanleg vernemen we wat Ernest Claes wordt ten laste gelegd. Hij heeft - aldus die akte - met opzet de plannen van de vijand gediend.

De ‘verschijnende’ (sic) zou lid geweest zijn van het V.N.V. Hij ondertekende het manifest van het V.N.V. in Augustus 1940 (oproep tot een grote volkspartij). Hij stond een interview toe aan Het Laatste Nieuws en aan de Brüsseler Zeitung. Hij las voor uit eigen werk op een Vlaamse cultuuravond te Brussel. Hij was cultureel adviseur van de N.V. Duchenne. Hij maakte een reis naar Duitsland. Hij zou aanwezig geweest zijn op de begrafenis van Staf De Clercq. Hij was lid van de C.O.O. van Groot-Brussel, van het beschermingscomité van de volksschouwburg Alhambra, en nam verder deel aan ettelijke manifestaties, zoals het Zesde Kempisch Landjuweel te Herentals, de uitreiking van de Rembrandtprijs te Lier,

[p. 317]

de opening van de volksschouwburg Alhambra, de première van De Vlaschaard (een Duitse film naar het werk van Stijn Streuvels), enz...

In de periode van augustus 1943 af, tijdens welke om te zondigen tegen artikel 118bis het kwade opzet niet meer nodig was, zou Ernest Claes lid gebleven zijn van het V.N.V. Hij schreef verder een reportage over een ‘velokoers’ in Volk en Staat, liet vervolgens een interview verschijnen in Volk en Staat, evenals in de Brüsseler Zeitung. Hij was lid van de kunstenaarsvereniging De Meivis, en tevens zou hij lid geweest zijn van het erecomité van de Bormshulde.

Tenslotte wordt Ernest Claes zijn activiteit verweten na de oorlog, en namelijk wat hij in ‘Rommelpot’ heeft geschreven, evenals de vier novellen die de N.V. Ontspanningslectuur van hem heeft gepubliceerd, o.m. De oude Moeder (alle onder het pseudoniem G. Van Hasselt).

Vervolgens neemt de assessor de kaften ter hand, die vóór hem liggen opgestapeld. En hij pluist ze een voor een uit. Hij leest de ellenlange verslagen van de ondervragingen. Hij leest de tekst voor van de verklaringen van de getuigen. Hij plooit oude nummers van Het Laatste Nieuws open. Hij leest en vertelt - vriendelijk, en soms een beetje te stil naar de zin van Claes, die niet alles verstaan kan, en met inspanning het verslag zit te volgen.

Soms wil de ‘verschijnende’ ook zijn woordeke in het midden brengen om iets recht te zetten, of om een vergissing van de raadsheer te verbeteren, maar de voorzitter belet het hem.

‘Niet onderbreken, zegt hij, schrijf het maar op uw boekske, straks kunt ge zoveel praten als ge wilt...’

En Nest, gehoorzaam en gewillig, schrijft het op zijn boekske.

Onrechtstreeks komt hij echter toch aan het woord, want ook zijn verklaringen voor de Krijgsraad worden voorgelezen, en aldus wordt schier het hele proces in eerste aanleg weergegeven en heeft men een overzicht van de aldaar gevoerde debatten. En weer vraagt men zich af: Wat blijft er over van al die beschuldigingen? De kaften zijn grotendeels leeg. Als dan de reeks van indrukwekkende verklaringen van de belangrijkste getuigen ten gunste worden voorgelezen, worden de leden van het Hof zeer stil en bekijken de ‘verschijnende’ reeds op een heel andere manier dan in het begin. De vermelding op de dagorder van het leger gedurende de eerste dagen van de oorlog 1914-18 waarin het heldhaftig gedrag van Claes als soldaat wordt beschreven maakt zeer veel indruk, niet in het minst op de Nest zelf...

[p. 318]

De ondervraging
Brussel, 7 december 1949.

Honderden hadden graag dit proces bijgewoond. Maar stille wachtwoorden waren doorgegeven om te beletten dat een te grote toeloop van sympathisanten het serene verloop van de debatten zou kunnen schaden. Toch was het publiek op de tweede dag talrijker opgekomen dan op de eerste dag. Van hogerhand had men zich daar trouwens aan verwacht, want de wacht in het Paleis van Justitie te Brussel was meer dan verdubbeld, alsof er manifestaties werden gevreesd.

Nadat de assessor zijn verslag had beëindigd met de voorlezing van het vonnis dat door de Krijgsraad was geveld, en waarbij Ernest Claes in eerste aanleg werd vrijgesproken, ging voorzitter Bertels over tot de ondervraging van de beklaagde.

V. Claes, sta recht.

‘De Nest’ gehoorzaamt hem gewillig. V. Claes, het Hof weet wie ge zijt, welke verdiensten ge hebt gehad tijdens de eerste wereldoorlog, en in welke belangrijke mate ge ook diensten hebt bewezen aan uw landgenoten tijdens de jongste oorlog. Maar toch zou het nadere inlichtingen willen vernemen over bepaalde punten uit de akte van beschuldiging.

Er is daar eerst en vooral het lidmaatschap van het V.N.V.

CLAES. Ik ben nooit lid geweest, meneer de Voorzitter. Mag ik eraan toevoegen dat... V. Straks, straks... Hoe verklaart ge het feit, dat ge op de lijst van de afdeling Ukkel staat met het stamnummer 82?

CLAES. Dat was mijn nummer in de oude frontpartij, die ik in 1919 verlaten heb. Ik zou het bekennen indien ik V.N.V.-er was geweest, geloof me.

V. Waarom hebt gij het manifest ten voordele van een eenheidsbeweging ondertekend?

CLAES. Mijn bedoeling en wens was honderdduizenden Vlamingen van alle gezindheid bijeen te brengen. Dat opzet is helaas mislukt...

V. Maar het initiatief ging toch uit van het V.N.V., en ge hadt er niets mee te magen?...

CLAES. In 1940 was de stemming in het V.N.V. niet zo anti-Belgisch als velen nu menen. Nog maar pas immers werd een V.N.V.-senator openlijk in het parlement gelukgewenst, omdat zijn zoon als leerling van de militaire school de eed had afgelegd met de Belgische vlag in de hand. Neen, het V.N.V. was toen niet zo onvaderlands.

V. Claes, ge zijt soms opgewonden?...

CLAES. Ja, onder andere nu...

V. Waart ge het niet, toen ge het interview aan de Brüsseler Zeitung en aan het Laatste Nieuws hebt toegestaan?

CLAES. Dat is mogelijk. Maar zelfs dan niet zou ik dergelijke woorden in de mond hebben genomen, die een aanval waren tegen mijn eigen opvattingen en tegen de instellingen (het parlement) waar ik mijn broodwinning had.

V. En uw aanvallen dan op 's lands instellingen in uw novellen, die ge onder de deknaam G. Van Hasselt hebt gepubiceerd? CLAES. De door u gelaakte uitdrukkingen heb ik daar in de mond gelegd van een schurk. Het gaat hier vooral om De Oude Moeder, nietwaar? Tussen haakjes gezegd, het is de schoonste novelle die ik ooit geschreven heb...

Ik weet niet of u ooit geschreven heeft, meneer de Voorzitter?

V. Ik ben maar een eenvoudig rechter... CLAES. Een kunstenaar schrijft als in een koorts.

V. Dat is een ziekte dus?

CLAES. Ja, een ziekte, een bezetenheid. De artist wordt door zijn stof overmeesterd, en hij kan niet anders dan zich uiten, of hij wordt zot.

V. Dat is mogelijk. Maar om over die interviews verder te gaan. Hebt ge niet geprotesteerd toen ge vernaamt dat uw woorden in bewuste artikels verdraaid werden?

CLAES. Ik heb tegenover verscheidene personen mijn verontwaardiging geuit. V. Was dat wel doelmatig?

In verband met uw reis naar Duitsland weten we, dat ge gegaan zijt voor filmaangelegenheden, en ge hebt ginder uit uw werk voorgelezen. Wat was dat Fichte-Gesellschaft, dat u uitnodigde?

[p. 319]

CLAES. Ik ken dat niet. Ik heb er ook nooit over gehoord. Ik heb slechts een paar bladzijden voorgelezen. Het was uit het hoofdstuk: God schept de dag en de Witte vliegt erdoor...

V. Ja, ja, ik ken dat.

Op verzoek van de voorzitter zet Ernest Claes dan breedvoerig uiteen, hoe hij in de uitgeverij Dechenne is geraakt, waarvan hij lange tijd niet wist dat ze onder Duitse Verwaltung stond. Zijn taak was daar van culturele aard. Hij moest zorg dragen voor de goedkope volksuitgaven van Vlaamse werken. Het eerste boek was De Witte, verspreid op 50.000 exemplaren. Hij ontving een maandelijks honorarium, dat hem via het postcheckambt werd uitbetaald.

In verband met de voorlezing uit eigen werk op de tweede Vlaamse cultuuravond te Brussel, welke door De Vlag zou zijn ingericht geweest, zegt Ernest Claes, dat hij nooit het woord De Vlag heeft horen uitspreken.

V. Wij moeten toch constateren, Claes, dat ge ettelijke malen onvoorzichtig zijt geweest. Onder meer is dat het geval met verscheidene betogingen, waarop ge aanwezig waart. Te Lier bijv., waar men ook de aanwezigheid opmerkte van Borms en Cie.

CLAES. Ik ben daar maar even binnen geweest en heb met die lieden geen contact gehad.

V. Te Herentals dan?

CLAES. Ik heb daar de jonge studenten aangezet, zich te onthouden van alle activisme, en zeker niet de dwaasheid te begaan naar het oostfront te trekken. V. Te Mechelen?

CLAES. Aan de eigenlijke cultuurdagen heb ik daar niet deelgenomen. Ik heb slechts een vergadering bijgewoond van letterkundigen, waar een voordracht gehouden werd over auteursrechten.

V. De begrafenis van Staf De Clercq?

CLAES. Ik kwam daar toevallig voorbij, heb daar wat staan gapen naar die honderdduizenden mensen, en ben dan teruggekeerd. Nooit ben ik het lijk gaan groeten en zeker niet ben ik, zoals in Volk en Staat vermeld staat, aanwezig geweest op het hoofdkwartier van het V.N.V.

V. Waarom hebt ge in Rommelpot geschreven?

CLAES. Om iets te verdienen. Het was het enige tijdschrift dat iets van mij wilde opnemen, en dat trouwens toen nog niet aan politiek deed, en slechts een humoristisch blaadje mocht genoemd worden.

V. De politiek is echter een onuitputtelijke bron voor humor...

Dat was het einde van deze lange ondervraging.

CLAES. Meneer de Voorzitter, kunt u er vandaag niet mee ophouden? Ik zie er toch zo van af.

V. Dat gaat niet. Het is in uw voordeel dat de verdediging ruim de tijd krijgt om haar argumenten uiteen te zetten.

[p. 320]

Burgerlijke Partij en Requisitoir

De voozitter verleende vervolgens het woord aan Mr. Nauwelaerts, die de Belgische Staat als Burgerlijke Partij vertegenwoordigde.

Hij zei, dat hij niet begreep, dat de Katholieke Universiteit Ernest Claes heeft willen huldigen. Waarschijnlijk hebben ze daar het vonnis van de Krijgsraad niet voorgelezen.

Talent bezit Claes ongetwijfeld. Hij is een fijne humorist, een goed mens en een volmaakt artist. Voor mijn part lees ik liefst De Fanfare van de Sint Jansvrienden.

Maar ik vraag me af, waarom Ernest Claes, met al zijn morele invloed, niet aan het hoofd van het Verzet heeft gestaan?

Om zijn houding moet ik, tot mijn groot spijt, evenals tegen Filip de Pillecijn, een schadevergoeding vragen. Het volstaat immers niet Claes te bewonderen voor zijn moedig gedrag onder de eerste wereldoorlog of voor de diensten bewezen aan landgenoten tijdens de tweede. Wij moeten ook durven erkennen, dat hij door zijn dubbelzinnige houding in zekere mate een verrader is geweest.

Ik vraag geen doodstraf tegen hem. Geen miljoenen, zoals de Staat dat gewoonlijk doet. In naam van de ‘onnatuurlijke’ (sic) Belgische Staat vraag ik een schadevergoeding van 200.000 frank.

Evenals Mr. Nauwelaerts is ook substituut Ducamps, bij het uitspreken van zijn requisitoir, zeer kort.

Hij begint met toe te geven, dat de medewerking aan Rommelpot eigenlijk niet onder toepassing van artikel 118bis valt. Zij getuigt eerder van een onverantwoorde lichtzinnigheid.

Van al de andere punten van de beschuldiging wil de substituut er slechts drie handhaven, namelijk: het lidmaatschap van het V.N.V., de interviews, en de medewerking aan Dechenne.

Een zeer vast bewijs van dat lidmaatschap bestaat niet. Maar indien hij werkelijk geen lid was (wat we wel kunnen aannemen, want in het andere geval zou de V.N.V.-pers niet nagelaten hebben het uit te bazuinen), dan had Claes ten minste toch warme sympathieën voor die partij en voor de Nieuwe Orde.

Wat de interviews betreft, is dat wat in het Laatste Nieuws verscheen strikt genomen niet van politieke aard. Er kan trouwens niet bewezen worden dat de tekst van de krant de getrouwe weergave is van Claes' bewoordingen, of dat er sprake zou zijn van kwaad opzet. Het artikel in de Brüsseler Zeitung gaat reeds verder. Het is, ten minste in bedekte vorm, een steun aan 's vijands politiek. Maar ook hier moet worden toegegeven, dat het niet zeker is, dat de journalist de gedachten van Claes juist heeft weergegeven.

Over de rol gespeeld door Claes in het agentschap Dechenne, zegt de substituut dat hij aanvaardt dat Claes zijn collega's hulp heeft verleend, door het uitgeven van hun werk. Maar toch, zo zegt hij, had het geld dat hij daar ontving een reukje. Hij ontving het immers van een Duitse ‘Verwalter’. Over de andere punten wil de subsituut niet spreken. Hij is van oordeel dat ze niet strafbaar zijn. De vraag is echter: zijn de daden die Claes tijdens de bezetting verricht heeft laakbaar en onvoorzichtig, ofwel zijn ze strafbaar? Het Hof zal daarover oordelen. Ik laat het aan de wijsheid van het Hof over de straf te bepalen. Indien u echter Claes vrijspreekt, mijne heren, zou ik u de raad willen geven, Claes aan te sporen in het vervolg zijn talent te gebruiken om te bewijzen dat hij nog steeds de Claes van 1914-1918 is gebleven, de Claes die zijn landgenoten helpt en die naar zijn beweringen een 100% goede Belg is geweest...

[p. 321]

Het Pleidool
Brussel, 8 december 1949

De verdediger van Ernest Claes heet Mr. Van Leynsele. Bij het begin van zijn pleidooi geeft hij toe, dat zijn cliënt in Rommelpot en in de vier gelaakte novellen betreurenswaardige dingen geschreven heeft. Maar toen die teksten ontstonden was de oorlog gedaan, en dus kon de politiek van de vijand daardoor niet meer gediend worden, - en daar gaat het toch om, wanneer de toepassing van een eventuele straf in overweging wordt genomen.

Mr. Leynsele gaat dan onmiddellijk over tot de kern van het debat. De vraag waarover het gaat luidt: Heeft Ernest Claes de politiek van de vijand gediend? Mr. Nauwelaerts, pleitend in de naam van de Staat, heeft dat ook ingezien, en daarom Claes een verrader genoemd. Nochtans - aldus Mr. Leynsele - kan in deze zaak van verraad geen sprake zijn.

In de akte van beschuldiging worden 19 feiten weerhouden voor een periode van vier jaar. Van die feiten worden er slechts drie weerhouden door de krijgsauditeur. Toch wil pleiter ook van de andere feiten spreken.

In 1940 las Claes voor op de tweede Vlaamse cultuuravond te Brussel. In 1941: de reis naar Duitsland. Het enige feit in dat jaar. Dat is van belang. Want dat bewijst dat we hier met geen verrader te doen hebben. In 1942 wordt Claes benoemd tot lid van de C.O.O. van Groot-Brussel, buiten zijn wil om, maar hij aanvaardt uit liefde voor de nederige en arme mensen. Hij werd lid van het beschermcomité van de Vlaamse Schouwburg, wat in de lijn lag van zijn belangstelling voor het Vlaamse Toneel te Brussel.

Indien Caes werkelijk de verrader en V.N.V.-er was, die men van hem wil maken, dan zou hij op een heel andere wijze de begrafenis van Staf De Clercq hebben bijgewoond. Op het zesde Kempisch Congres te Herentals speelt hij de rol van verdediger van het gezond verstand en de gematigdheid. In 1943 komen dan ettelijke feiten die waarlijk van geen betekenis zijn: reportage over een ‘velokoers’, een interview over de film De Witte, aanwezigheid op een vergadering van de Meivis, aanwezigheid op de Cultuurdagen te Mechelen, op de uitreiking van de Rembrandtprijs te Lier, en op de première van De Vlaschaard. Geen enkel feit valt onder de bepalingen van het Strafwetboek.

En het lidmaatschap van het erecomlié voor de Bormshulde? Er werd geen bewijs gevonden dat Claes erin toestemde lid te worden (zoals dat voor andere personen het geval is geweest). Trouwens, nooit heeft Claes betrekkingen met Borms onderhouden. Tenslotte komt de pleiter tot de feiten die door de auditeur weerhouden zijn. Ten eerste het lidmaatschap van het V.N.V., dat steeds onbewezen blijft, - en tevens onwaarschijnlijk, wat door de auditeur zelf werd toegegeven.

In verband met de ondertekening van het Manifest voor de Eenheidspartij verwijst pleiter naar de verklaringen van de beschuldigde zelf. Hij wijst er tevens op dat hier geen sprake is van een aansporing tot aansluiting bij het V.N.V., maar wel bij een ‘grote volksbeweging’.

Ook niet de interviews toegestaan aan het Laatste Nieuws en de Brüsseler Zeitung zijn van strafbare aard. Zij bewijzen zelfs de anti-nazische gezindheid van de beschuldigde.

In de uitgeverij Dechenne heeft Ernest Claes goed werk verricht. Zou hij dat gedaan hebben, indien hij een verrader was? Geen enkel Duits boek, noch een werk in de geest van de Nieuwe Orde zagen door zijn toedoen het licht

Mr. Van Leynsele besluit zijn pleidooi met



enkele overwegingen. Hij legt vooral de nadruk op de rol van Ernest Claes, die in 1940 August Vermeylen en C. Huysmans verdedigde. Dat feit tekent zijn ware geestesgesteldheid.

Claes was de vriend van zovele vooraanstaande persoonlijkheden, die trouwens te zijnen gunste zijn komen getuigen.

Mr. Van Leynsele vraagt voor Ernest Claes de vrijspraak, een vrijspraak die door het gehele volk in Vlaanderen met vreugde zal worden begroet.

ERNEST CLAES krijgt dan zelf nog het woord. Hij dankt het Hof voor de voorkomendheid waarmee hij is behandeld en zegt: ‘Als ik stommiteiten heb begaan tijdens de oorlog, dan heb ik er spijt over. Nooit of nooit echter heb ik het voornemen gehad de politiek van de vijand te dienen’...

[p. 322]

Het Vonnis: Vrijspraak
Brussel, 20 december 1949.

‘Geen manifestaties alstublieft...’

Aldus opende raadsheer Bertels, voorzitter van het Militair Gerechtshof te Brussel, de laatste terechtzitting gewijd aan de zaak Ernest Claes. Het langverwachte arrest zou worden voorgelezen.

Er waren schier geen belangstellenden in de zaal: enkele familieleden (Mevrouw Claes-Vetter, Kiki, enz...), vrienden en kennissen, en verder een publiek dat voor een andere zaak was gekomen en waarschijnlijk niet eens wist dat de Vlaamse schrijver Ernest Claes daar tussen hen zat, wachtend op de intrede van het Hof.

Als de leden van het Hof verschijnen treedt Claes naar voren om plaats te nemen op het bankje van de beschuldigden... Voor de laatste maal.

Uiterlijk is hij zeer kalm. Hij staat daar met de armen gekruist en luistert naar de eentonige stem van de rechter die het arrest voorleest...

In dat vonnis wordt geen bezwaar gevonden in verscheidene feiten die Ernest Claes worden ten laste gelegd: de reis naar Duitsland, het bijwonen van de première in de volksschouwburg Alhambra, de aanwezigheid bij de uitreiking van de Rembrandt-prijs, het lidmaatschap van de C.O.O. van Groot-Brussel, het bijwonen van de première van de Vlaschaard, het lidmaatschap van de Meivis, het verslag over de wielerwedstrijd in Volk en Staat, en de interviews over De Witte. Al die feiten bevatten immers geen bestanddelen, die een straf zouden rechtvaardigen.

De feiten: het lidmaatschap van het V.N.V., dat niet bewezen is, het interview in het Laatste Nieuws en dat wat in de Brüsseler Zeitung werd gepubliceerd, de deelneming aan het zesde Kempisch Congres te Herentals, de aanwezigheid op de cultuurdagen te Mechelen - zijn evenmin strafbaar, omdat het kwaad opzet niet bewezen is - aldus wordt in het vonnis gezegd. Daarna gaat het vonnis verder over de medewerking aan de uitgeverij Dechenne, waar Claes litterair adviseur was, en daarbij zeker met geen slechte bedoelingen was bezield, en slechts wou redden wat er te redden was, zoals hij zelf verklaarde - welke uitleg aanvaardbaar is. Zodat het niet bewezen is dat hij in deze aangelegenheid met kwaad opzet zou hebben gehandeld.

Inzake de beschuldiging dat hij lid zou zijn geweest van het erecomité voor de Bormshulde is het feit, dat zijn naam voorkomt op de lijst van dat comité, nog geen bewijs, omdat het ook voor andere mensen is gebleken dat hun naam erop voorkwam zonder dat zij lid waren.

Voor de aanwezigheid op de cultuurdagen te Mechelen is het bewezen, dat Claes slechts de vergadering heeft bijgewoond, waar uitsluitend spraak was van de stoffelijke belangen van de letterkundigen. Daarom valt geen enkel van die feiten onder de toepassing van het Strafwetboek.

Dat is evenmin het geval met de medewerking aan het tijdschrift Rommelpot, en de uitgave van de vier novellen, daar hier immers geen sprake kan zijn van steun aan de politiek van de vijand, vermits die vijand niet meer bestond.

Het beroep van de auditeur-generaal wordt verworpen, en de burgerlijke partij wordt veroordeeld tot de kosten van het geding. ‘Claes - aldus richt de rechter zich tot de Nest - het Hof spreekt u dus vrij om dezelfde redenen als de Krijgsraad dat heeft gedaan. De Krijgsraad echter heeft u gewezen op uw lichtzinnig en onvoorzichtig gedrag, uw karakterloosheid, en uw gebrek aan standvastigheid.

Het Hof sluit zich daarbij aan. Het is echter evenzeer de mening toegedaan, dat in geen enkel geval bij u van kwaad opzet sprake kan zijn. Tevens heeft het Hof rekening gehouden met de gevoelens die u geuit hebt op het einde van de debatten, en waarbij u uw spijt hebt geuit en uw voornemen hebt bekend gemaakt om u in het vervolg steeds als een goed vaderlander te gedragen’...

Dit verslag verscheen in bijna dezelfde vorm in de STANDAARD van 7, 8, 9 en 21 december 1949, boven de handtekening van Z(eger) V(an) G(rasdonck).