Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 18

[p. 24]

Bruegel en het stoffelijke kultuurgoed van zijn tijd

De kinderen op de voorgrond imiteren de ouden in hun dans. Axel L. Romdahl herinnert aan de spreuk die Jordaens en Steen na Bruegel menig keer hebben uitgebeeld: ‘Soo de ouden songen, soo pypen de jongen’.

Wie wat wil leren betreffende het dagelijkse leven en de dagelijkse dingen uit vroegere tijden, kan daartoe drie belangrijke bronnen gebruiken. Ten eerste de stoffelijke relikten uit die eeuwen, de grote en de kleine, d.w.z. de gebouwen en de voorwerpen. Ten tweede komen allerlei geschreven of gedrukte bronnen in aanmerking. Maar niets is zo sprekend als de derde bron: de oude afbeeldingen, in de vorm van schilderij of prent.

[p. 25]

Nu zijn echter, op dit stuk, alle Oude Meesters niet op één rij te zetten. Er zijn er die een forse schrede vooruit mogen komen: een Joachim Beuckelaer (± 1530-1573), een Pieter Aertsen (1508-1575), een Adriaan Brouwer (1606-1638), een David Teniers de Jonge (1610-1690). Geen enkele, evenwel, is zo belangrijk voor de kennis van het oudtijdse volksleven als Pieter Bruegel de Oude. Bij die uitspraak moet ik echter een paar kanttekeningen plaatsen.

Allereerst: er blijven bij hem nog heel wat ikonografische feiten onverklaard. Ettelijke raadsels en raadseltjes blijven bestaan. Wat de spreekwoorden betreft, heeft de grote en gemoedelijke taalgeleerde, wijlen dr. Jan Grauls wel definitief en afdoende werk geleverd met zijn boek Volkstaal en volksleven in het werk van Pieter Bruegel (Antwerpen 1957). Datzelfde onderzoek nog eens overdoen ter zake het alledaagse stoffelijke kultuurgoed, zou eveneens vele jaren vergen. Ik ben nog maar een eind die weg opgewandeld. Wat hier volgt, is een kleine proeve in die richting. Het is slechts een greep uit het feitenmateriaal, hetwelk, wetenschappelijk bewerkt, toch reeds een heel boek zou kunnen uitmaken.

Er dient begonnen met een waarschuwing: het zou fout zijn, elke voorstelling bij Bruegel ‘letterlijk’ te verstaan. M.a.w., niet alles wat hij afbeeldt, dient als een waarheidsgetrouw dokument te worden opgevat. In tweeërlei opzicht is dat te bewijzen. Ten eerste ontkomt ook Bruegel niet aan de strekking van de oudere Meesters en van die uit zijn tijd, de zaken rijker voor te stellen dan ze in der waarheid zijn. Het is een soort ongeschreven stelregel, dat bij het volk iets maar ‘schoon’ is, dat ‘rijk’ is. Zie alle ‘Boodschappen aan Maria’ van de Oude Meesters! Die opvatting vinden we ook bij Bruegel. Laten we een prent nemen als bijv. de ‘Pagus Nemorosus’. Het is een dorpsgezicht.

Vier huizen zijn er afgebeeld: alle vier van steen. Nochtans is het zeker, dat leembouw, ‘vakwerk’, in die tijd op het platteland nog zogoed als algemeen was. Eén huis vertoont een trapgevel: weerom een steedse, te rijke vorm. We herkennen twee pannendaken, wat allemaal te rijk is voor een dorp in die dagen. En bij twee huizen zijn er schoorsteenpijpen zichtbaar, daar waar we uit dokumenten weten, dat bijv. in 1529 ter



dorpskom van Vorselaar, Kempen, slechts 1 huis op 5 een schouwpijp bezat. De bovenste openingen van de vensters bij Bruegel zijn alreeds met glas-in-lood gedicht: dat dichtmaken gebeurde te plattelande toen nog zogoed als uitsluitend met een vlies, of geolied linnen, of geolied papier. En laten we nu, ten tweede, de vormen op zichzelf even kritisch bekijken. Het huis op het spreekwoordenschilderij bovenaan links heeft, in de zijgevel, twee zoldervensters boven elkander. Dat is bouwkundig onmogelijk. Betreffende de vlaaien (vladen, taarten) op het dak van dat huis moet ik hier nog een aantekening inlassen. Het uitgebeelde spreekwoord is: ‘Daar zijn de daken met vladen gedekt’, d.i. daar is alles in overvloed. Vlaaien werden in Bruegels tijd dus dermate als een lekkernij beschouwd, dat ze spreekwoordelijk werden gebruikt. Maar wat de aard dier taarten op Bruegels schilderij betreft, heb ik reeds elders (Bakhuis en broodbakken in Vlaanderen, 1963, blz. 62) dr. Grauls moeten tegenspreken. Dr. Grauls ziet er ‘klaarblijkelijk rijst- en pruimevlaaien’ in. Mijn overtuiging is, dat het appel- en perentaarten zijn, want die zijn oud en traditioneel in de Kempen.

De zaagstelling achteraan op de plaat ‘Prudentia’ is veel te zwak gebouwd; die moet neerstorten. De haal of ketelhaak op de prent ‘De magere Keuken’ bevat maar 5 tanden: dat moeten er, normaal, viermaal zoveel zijn. Op de ‘Volkstelling te Betlehem heeft het wiel van de voorste kar 13 spaken. Ook dàt kan niet: het moet in elk geval een even getal zijn. Op het spreekwoordenpaneel, bij de uitbeelding van ‘Een stok in het wiel steken’, is een rad weergegeven, dat 11 spaken telt in plaats van 12 of 14. Nogmaals: dat is onmogelijk, dat moet ‘spaak lopen’, - ten ware Bruegel op zijn spreekwoordenpaneel dàt spreekwoord heeft willen uitbeelden! Dr. Grauls vermeldt het niet; onze kanttekening zou dus een aanvulling kunnen zijn op zijn reeks opgegeven spreuken. En laat ik hiermee mijn voorafgaande waarschuwing dan maar besluiten, en overstappen naar enkele leerrijke ‘dokumenten’, zo overvloedig aanwezig in het werk van onze beroemde Meester.

Geen schilder heeft een schonere verzameling bierkannen afgebeeld dan Bruegel. Op zijn ‘Boerenbruiloft’, in de linkerbenedenhoek, staat er een ganse mand, en op zijn ‘Boerendans’, eveneens aan de linkerkant, lopen er ook enkele goede voorbeelden in het oog. Waar zijn die potten gebakken?

Het is ‘steenwerk’. Als herkomst dient vooral aan Raeren bij Eupen gedacht. Nochtans kunnen een paar bierkannen, uit hoofde van hun roodachtige vlekken, afkomstig zijn van Siegburg, in het Rijnland. De lichtkleurige, omgekeerde, koepelvormige beker op de tafel van de ‘Boerendans’ zal wel uit Siegburg stammen; het is een ‘drinkuit’, of ‘stortebeker’, dat is een drinkschaal die, zoals de drinkhoren, geen voet heeft, en diende te worden leeggedronken aleer, omgekeerd, te worden neergezet. De gezel van de doedelzakspeler heeft een drieorige kan, ook wel eens ‘Keizer Karel-kan’ genoemd (Denk aan de pot met drie oren te Olen!), in de hand. Het konische kruikje vooraan op de tafel herinnert, wegens zijn reeks profielringen onder- en bovenaan, aan het drinkvaatwerk van kuiperswerk, gebonden met (houten) banden. De hele bierkannengeschiedenis herinnert ons er aan, dat bier toenmaals de drank was, bij elke maaltijd en elke gelegenhied; koffie, tee, chocolade, komen slechts omstreeks 1700 in zwang. De mand met bierkannen heeft des te meer dokumentair belang, daar we in de boedellijsten uit Bruegels tijd inderdaad wel eens een mand met drinkpotten vinden vermeld.

De grote kruik naast de mand met kannen

[p. 26]

op de ‘Boerenbruiloft’ is een waterkruik.

Dat was geen hard aardewerk ofte steenwerk, doch zacht en poreus goed, geheten ‘gebakken aarde’. Er zijn niet vele van die kruiken bewaard gebleven. We vinden ze meer dan ééns bij Bruegel. Bij Teniers vinden we ze terug. Op de heemkundige tentoonstelling te De Pinte, 6-7 okt. 1968, was er een te zien, die was gevonden in een waterput, welke omstandigheid een bewijs is voor de juiste identificatie. De groengeklede man links op de ‘Boerenbruiloft’ schenkt bier uit een grote koperen kan. Die afbeelding is een dokument: het is één der allereerste konterfeitsels van de koperen melkstoop, die later, bij Rubens bijv., ook te zien is, en die tot heden zijn vorm heeft behouden. Ook dat is opmerkenswaard, hoe we uit Bruegels werk leren, dat bepaalde vormen onveranderd tot onze tijd zijn overgeleverd. Bijv. de vrouw van de ‘Twaalf Spreekwoorden’ te Antwerpen die ‘in de ene hand water en in de andere vuur draagt’, houdt een halfsferische ketel en een vuurtang vast, die helemaal dezelfde zijn als die uit het begin der 20^e eeuw. De lemen huizen op de ‘Boerendans’ hebben de sfeer en het silhouet der oude Kempische boerderijen en ze zijn niet gewit. Niet hun vorm en geleding beschouw ik als een dokument, want fotografisch nauwkeurig zijn ze niet, doch wèl het feit, dat ze toen, althans aan de buitenzijde, nog niet met witkalk waren bewerkt. De ploeg op ‘De Val van Icarus’ is een dokument. Hij heeft alreeds een keerberd of rister; dat kan geen fantasie zijn. Het is nog een recht rister, geen hol gebogen zoals bij de ploegen thans. Ook het kleine wieltje vooraan moet op de werkelijkheid steunen. Dat doet ook de goede afbeelding van de rommelpot, vóór de figuur op de ton, op het schilderij ‘De Strijd van de Vasten tegen Vastenavond’. De Vasten zit er op een driekantige stoel of driestal, met ruggesteun. ‘Tussen twee stoelen in de as zitten’ (een der ‘Twaalf Spreekwoorden’ te Antwerpen en ook op het spreekwoordenschilderij) wordt eveneens met driehoekige stoelen uitgebeeld. Die driehoeksvorm heeft veel te beduiden: zulke stoelen zijn steviger dan vierkantige; ze zijn beterkoop, wegens besparing van hout en van werk; ge kunt er niet op achteruitleunen, wat noodlottig is voor alle stoelen, én ze staan steeds stevig, wat van groot belang is wanneer de vloer oneffen is, zoals de lemen vloeren waren. Nogmaals terugkerend tot de figuur van de Vasten: op de ovenpaal, bij wijze van lans gehanteerd, liggen twee haringen; aan de voeten van die figuur ligt een vijgenmat en staat er een ketel mosselen; er zijn in haar buurt ook ettelijke krakelingen te zien: haring, vijgen, mosselen waren typische vastenspijzen, en dat de krakelingen omstreeks die tijd van het jaar er ook aan te pas komen, bewijzen thans nog de krakelingen van Geraardsbergen op de eerste zondag van de vasten. Aan de kant van de Vastenavond zien we de wafel op de voorgrond treden: zij was een feestgebak. Een vrouw is ze aan 't bakken. Met het tangvormig opengaande wafelijzer van toen moet het een zeer moeilijk werk zijn geweest.

Willen we ook het schoeisel van de Bruegelfiguren eens bekijken? Ook daar is wat zeer leerrijks te ontdekken. De reeds herhaaldelijk vermelde figuur van de Vasten draagt de middeleeuwse patijnen, d.i. een houten zool met leren riem. Patijnen staan ook in het bovenste zoldervenster van het huis, links op het spreekwoordenschilderij, zonder dat het verklaard is, wat ze daar wel doen. Voorts dragen de figuren leren schoeisel. Bij een ‘Boeren-Bruegel’ zouden we boeren-op-klompen hebben verwacht. Maar neen, de klomp of houten schoen is een jong kultuurelement. En juist ook Bruegels werk is belangrijk voor de geschiedenis ervan. Bij goed toekijken zijn er inderdaad een paar personages te vinden, die holleblokken of echte houten schoenen dragen. Het duidelijkste voorbeeld is te vinden op het schilderij der ‘Kinderspelen’. Precies het ventje met de ‘vollaard’ - welk feestgebak te Blankenberge nog thans wordt gebakken op Sinterklaasdag - draagt klompen. Op het schilderij ‘De Strijd tussen Vasten en Vastenavond’ loopt er ergens ook een met hout geschoeid figuurtje. De ‘Kinderspelen’ jaartekenen van 1560. Omstreeks die tijd zullen de klompen of kloefen dus stilaan in gebruik zijn genomen. Als een autochtoon kultuurelement? Zeer waarschijnlijk niet. Vanwaar dan overgenomen? Denkelijk van Frankrijk. De klomp heeft trouwens maar een betrekkelijk klein deel van Europa kunnen veroveren.

De twee vormen van Kempische schuren:



de oudste met dwars gerichte en de jongste met langs gerichte den of dorsvloer, zijn bij Bruegel te vinden. Voor de opkomst van het tweede, grote schuurmodel hebben we dan toch al enig houvast: die schuur was er ten minste reeds omstreeks 1500. En nu ik de schuur heb vermeld, kunnen we hier ook nog de graanoogst te pas brengen. Bruegel liet ons daarvan een paar goede dokumenten na, een prent en een schilderij die de korenoogst voorstellen. De merkwaardigheid bij het oogsten is, dat het graan niet met de korte zeis, te weten pik of zicht, wordt geveld, doch met de grote graszeis. Het graan wordt bij Bruegel ‘gemaaid’, niet ‘gepikt’. Merkwaardig is nu, dat precies in het hart van de Limburgse Kempen, in de streek van Neeroeteren tot Grote- en Kleine-Brogel, ook thans nog het graan op de ‘Bruegeliaanse wijze’ wordt gemaaid. Het ligt voor de hand, dat dit feit een argument is ter verdediging van Bruegels herkomst uit een der Limburgse Brogeldorpen. We hebben nu al links en rechts gegrasduind in Bruegels werk. Laten we nu nog drie van zijn prenten een beetje stelselmatiger bekijken. Ze zijn voor ons onderwerp - de dagelijkse dingen - van bijzonder belang. Die prenten zijn ‘Prudentia’, ‘De magere Keuken’ en ‘De vette Keuken’.

Vooraan links op de prent ‘Prudentia’ liggen 8 emmers. Dat zijn lederen brandemmers. In sommige gemeenten waren de ingezetenen verplicht een brandemmer te bezitten en uit elk huis moest er iemand de helpende hand verlenen bij de brandbestrijding. Elke stadsgeschiedenis bevat het relaas van rampzalige branden. Te Veurne zijn er zulke brandemmers bewaard. De naamletters van de bezitter staan op de emmers geschilderd. Achter de emmers ligt een haak. Dat is een brandhaak. Weerom verplichtten de dorpskeuren - althans in de Kempen - dat ten minste elk gehucht een dergelijke haak moest bezitten. Hij werd opgehangen ergens onder een laag schuurdak, bij de hand in geval van alarm. Anno 1955 heb ik er nog ergens een op zijn oorspronkelijke plaats kunnen fotograferen. Aan de mij bekende brandhaken is er een lansvormige punt als uiteinde. Met zulk een haak-met-stootpunt konden de brandende partijen worden neergetrokken óf omvergestoten. Bruegels brandhaak ontbeert die ijzeren stootlans.

[p. 27]

De alchimist

[p. 28]

Maar zijn werktuig vertoont wat anders! Aan het huis of de huls van de haak zijn twee treksparren aangekramd. Zo wordt Bruegels brandbestrijdingsgereedschap veel machtiger: nu kan er met behulp van drie sparren worden getrokken aan bijv. brandende dakgedeelten, om die, eens neergelegd, op de grond te blussen. Bruegel heeft ons een bijzondere brandhaak getekend. Geen enkel museum bezit er zo een, bij mijn weten. De besproken afbeelding is derhalve een zeer fraai dokument.

Rechts, op dezelfde prent, wordt het slachtbeest ingezouten. Het zoutbakje, het weze nogmaals aangestipt, heeft zijn vorm bewaard tot in de 20^e eeuw. De tafel is rond. In Bruegels tijd werd ze rondeel genoemd. Een rond blad en drie poten bezorgen weerom een reeks voordelen (Vgl. de driestalstoel!). Ook zulke tafel staat stevig op oneffen bodem. Het ronde blad biedt, in verhouding, het meeste plaats voor de aanzittenden èn hindert het minste in de huisruimte; want een tafel, op het ogenblik dat ze niet wordt gebruikt, is een hinderlijk meubel. Uit Bruegels werk blijkt, dat de ronde driepotige tafel een volksmeubel was in de 16^e eeuw. Zij is dat in Vlaanderen niet gebleven. Wèl in sommige streken van Nederland; er zij hier verwezen naar bijv. de Friese ‘flap aan de wand’. De vleeskuip of het pekelvat heeft de vorm van een afgeknotte kegel. Dat is weerom de rationele vorm. Dank zij dat model kan het vlees niet zo gemakkelijk naar omhoog dringen in het pekelwater. In 1963 heeft het Bokrijkse Openluchtmuseum zulk konisch pekelvat of vleesstande geschonken gekregen van Daniel Verbruggen, te Stavele, W.-Vl. De banden om Bruegels vat zijn - vanzelfsprekend voor die tijd - van hout. Het gebruikte hout waren kastanjeroeden. Nergens te onzent zijn dergelijke hoepels zo lang gemaakt geweest als in de Westvlaamse Westhoek. Die laatste houten hoepels dienden voor de haringtonnen, - om dezelfde redenen als ze bij Bruegel worden aangewend: ze waren bestkoop èn bestand tegen het zout.

Op de prent ‘De magere Keuken’ keert de ronde tafel weer. Ook de mosselen; maar er ligt eveneens een raap ter tafel. Dat brengt ons weerom op het kapittel van de volksvoeding. Rapen waren daarin zeer belangrijk. Kentekenend in dat verband is de raap in het blazoen van het Waasland. De aardappel, die, zoals Luciaan Van Acker, Ardooie, zo overtuigend heeft aangetoond, van West-Vlaanderen uit als teelt op ruimere schaal zich heeft verbreid in ons land, zijn we maar voorgoed gaan eten sedert de hongersnood van 1740. Een jongetje likt de ketel uit. Die pot is een ‘driebeen’ of ‘grape, een uiterst volks gereedschap. Er hangt er nog eentje boven het vuur. Die potvorm is in de zeer vroege middeleeuwen ontstaan, misschien reeds in de zevende eeuw. Met zijn - weerom - drie pootjes stond hij even stevig in de haardas als op de vloer.

Belangrijk op de prent is zeker eveneens de bakermat, het bijna wanvormige voorwerp, waarin de vrouw zit om haar kind te laten drinken. Op de drinkhoren zelf - een vorm van ‘drinkuit’ zei ik alreeds - mag vooraf even de aandacht worden gevestigd. Gebruiksvoorwerpen rechtstreeks uit de natuur nemen, is een overal op de wereld aangewende primitieve wijze van doen. De drinkhorens van de Germanen, voor bier en honigmede, zijn voldoende bekend.

Maar laat ik het hier vooral over de bakermat hebben! Zij is gemaakt van stro en gekloofde bramen. Ietwat hogere, fraaie eksemplaren, uit de 17^e en 18^e eeuw, zijn meestal van tenenwerk. Zij heten dan best bakermand, naam die de oude boedellijsten ons inderdaad verklappen. De Bruegeliaanse bakermat is de eenvoudigste, en, bij mijn weten, de enige afbeelding van haar soort. Zou het dan weerom niet een fraai dokument zijn? Laat ik er nog - allicht ten overvloede - aan toevoegen, dat het volk in Bruegels tijd nog geloofde dat, indien een kind te dicht bij het vuur was gebakerd, de hitte van de vlam oversloeg in het karakter van het kind, welk volksgeloof ten grondslag ligt van onze uitdrukking ‘te heet gebakerd zijn’. Ik ben Bruegel zeer dankbaar voor zijn bakermat. Laten we ook letten op het aarden olielampje tegen de linker-schoorsteensteun (schoorsteenfrijt, standvink, standfijk, enz...). Het Museum van de Bijloke, te Gent, bezit letterlijk dezelfde, zeldzame aarden olielamp. Dat een schoorsteen van deze vorm toen nog niet thuishoorde in de arme volkswoning - het gaat hier om ‘de arme keuken’! - heb ik al aangestipt.

Op ‘De vette Keuken’ is de tafel rechthoekig geworden. Dat zal dan de rijkemanstafel

[p. 29]

geweest zijn. Gebraden ganzen, speenvarkens, varkenskop, ham, varkenspootjes en - natuurlijk! - worst zijn de vette feestspijzen. Over het vuur zijn drie ketels - andermaal ‘driebenen’ - opgehangen aan de haken van een nu drievoudige haal. Die laatste is een merkwaardig voorwerp. Dat was iets voor rijke keukens. Bruegel tekent ons hier het voorwerp dat in de boellijsten van zijn tijd cruyshael wordt genoemd. Het Gruuthuse-Museum te Brugge bezit daarvan een drietal zeer goede voorbeelden. Het mag terecht trots zijn op dat bezit. Vóór het vuur steekt een speenvarkentje aan het spit. Onder het braadstuk staat een druippan. Met een druiplepel wordt het besausd: ‘bedropen’. Een goed braadstuk moet ‘zichzelve kunnen bedruipen’: het moet vet genoeg zijn. Die uitdrukking nemen wij wel eens in de mond voor ‘een zaak die gezond is’. Misschien wist nog niet elke lezer waar vandaan dat gezegde in onze taalschat is gekomen. Een tweede druippan staat in de hoek onderaan links. Twee knaapjes smullen er uit. Hun aangename bezigheid herinnert ons aan het feit, dat vet, ‘smout’, in die tijden een lekkernij was, want in menig huis was de smoutpot of vetpot, aan het eind van de winter, te spoedig leeg. Zich dik en rond eten konden alleen de welgestelde lieden, en dus gold in die tijd ‘dik zijn’ voor schoon. Die opvatting leefde in de mening van de mindere man nog voort omstreeks 1900! Maar laten we de druippan in het linkerhoekje nog even van naderbij bekijken. Ze heeft, aan de voorkant, een huls of huis voor het bevatten van een steel. Dat is wel een eigenaardig model van druippan, maar ik ben het eveneens bij tijdgenoten van Bruegel tegengekomen. De gietgeul ligt op een rasp. Daarnaast staat een stenen mortier. De initialen staan er toevallig op en hebben met het voorwerp niets uitstaans. Zo we Dodoens' Cruydeboeck opslaan, dan vinden we binnen het bestek van de eerste 60 bladzijden alreeds ten minste een dozijn kruiden, die konden ‘gestoten’ worden, hetzij voor keukengebruik, hetzij voor medicijn. M.a.w., oudtijds kende de mortier een veel ruimer gebruik dan nu. De kat, vóór de haard, likt uit de druippan. Ditmaal ‘likt zijn niet, om 't smeer, de kandeleer’. Maar wat doet de hond? Die smult aan een voorwerp dat we kunnen thuiswijzen als de vetkaars of roetkaars, wel meest van schapevet gemaakt in die tijd. In het eigenaardige mandje steekt nog voorraad. Welnu, dan heeft Bruegel in dit hoekje getekend wat in oude boedellijsten heet caerscorf of ceersecorf: een kaarsenkorf. Een mes ligt wel ter tafel, en op ‘De magere Keuken’ dragen twee mannen er een in de schede - wat gebruikelijk was in die dagen -, maar een lepel zien we toevallig niet. Die was, nochtans, toen alreeds eeuwen in zwang. Hij was, zoals het mes, een zeer persoonlijk gerief. Een boer van ‘De Boerendans’ heeft hem parmantig op de muts steken. Die zonderlinge lepelplaats is niet zomaar een eigenaardigheid ‘op z'n Bruegels’, want andere Meesters hebben dat motief, ‘lepel op de muts’, ook weergegeven. Eetvorken, echter, zien we bij Bruegel nog nergens. In Italië werd er toen al mee gegeten. Voor de Zuidelijke Nederlanden, daarentegen, moet er nog een halve eeuw worden gewacht aleer er een eetvork opdaagt in de boedellijsten.

Dat dit verhaal nog veel langer kon worden uitgesponnen - want over het spinnen bijv. is er nog geen woord gerept! - zal mijn goedwillige lezer alreeds hebben overwogen. Ergens moet ik een eind er aan maken. Dat kan nu wel. Ik meen, dat mijn doel is bereikt, want er is aangetoond, zo dunkt mij, wat hier moest worden gezegd: Bruegel is een onovertroffen bron voor de kennis van het dagelijkse volksleven in zijn tijd.

Genk-Bokrijk, 25 slachtmaand 1968.

Dr. Jozef Weyns