West-Vlaanderen. Jaargang 13

[p. 205]

De vooruitstrevende fotografie en de jongeren

De foto's, gepubliceerd op pag. 205-210, zijn een selectie uit de bekroonde beelden van de Nationale Fotowedstrijd voor de Jeugd 1963.
(Gevapan Gevaert-film)

De oude strijdvraag of de fotografie werkelijk kunst is, zal vermoedelijk nooit verdwijnen. En ik weet nu eenmaal niet of ik dit moet betreuren, inachtgenomen de vruchtbare, zelfkritische spanning, die voor de fotografie voortvloeit uit deze vraagstelling.

In de loop van de jaren, tijdens dewelke ik onderwijs gaf, ben ik er noodzakelijkerwijze toe gekomen het onderricht in te delen in ‘toegepaste’ en ‘vrije’ fotografie. In het gebruik van deze begrippen ligt evenwel geen waardemaatstaf besloten, zoals ik trouwens steeds opnieuw benadrukken moet.

Net zoals architectonische werken of industrial design meer scheppend en groter kunnen zijn dan de zogenaamde ‘vrije kunst’ (bv. schilderen, beeldhouwen), zo kunnen ook de resultaten van de toegepaste fotografie - bv. in de illustratie- of modefotografie (en ik denk hierbij aan Irvin Penn) - volmaakter zijn dan veel getuigenissen van de vrije fotografie. Want steeds is de persoonlijkheid van de ideeëndrager doorslaggevend. Een groot schilder blijft een groot kunstenaar, ook wanneer hij zich op het terrein van de toegepaste kunst begeeft.

Bij de keuze van beroepsfotografen, d.w.z. reeds bij het uitkiezen van mijn leerlingen, ben ik verplicht hun begaafdheid als kunstenaar en als technicus voorop te stellen. Of wij nu fotoplakaten ontwerpen, ons bezighouden met collages, portretten of architectuur-opnamen, steeds en in elk geval hebben wij mensen met kunstzin nodig. En vermits het nu eenmaal een ‘machientje’ is, waarmee wij werken, moeten deze mensen ook technisch begaafd zijn.

Naast het lopende, laten wij zeggen reglementaire schoolwerk, bekoort steeds weer het kunstexperiment; de nieuwe aanwending van bekende of zelfgevonden fototechnische en fotochemische precédés oefent op de leerling een fascinerende aantrekkingskracht uit. Op deze wijze worden middelen en wegen gevonden om bepaalde, gloednieuwe fotografische terreinen te ontsluiten. Een leerling vond bij voorbeeld een bijzondere toepassing van het Callier-effect in het vergrotingsapparaat, hetgeen tot kristalheldere, bijna overscherpe afdrukken leidde. Er vallen tal van voorbeelden aan te halen van experimenten, waarbij, door het juiste richten van kunstvaardige en technische begaafdheid, foto's ontstonden met een zeer persoonlijk handschrift.

Het is uiteraard evenwel niet gemakkelijk jonge mensen tot ongedwongen, intuïtieve arbeid te brengen, daar wegens de eenzijdig logische scholing in de opvoeding, die de beroepsstudie voorafgaat, vaak de ‘zien-kracht’ onderontwikkeld is. Men is dus verplicht hen aan te sporen om zonder terughoudendheid alle fotografische registers open te trekken, die ze in atelier en laboratorium aantreffen, want de mogelijkheden van het fotografisch experiment zijn nog lang niet uitgeput. De in deze zin bedoelde vooruitstrevende foto heeft reeds lang haar bestaansrecht bewezen, vermits de veeleisende publiciteitsfotografie - net zoals de gebruiksgrafiek - eveneens aanspraken doet op het magische element uit de moderne schilderkunst.

[p. 206]

In een school moet men, boven het alledaagse uitstijgend, rekening houden met ‘de dag van morgen’. Waar zouden wij nu staan, indien er geen mensen hadden bestaan, zoals een Paul Renner, een Jan Tschichold en een Professor Baumeister, die zich zó intensief inzetten voor de vooruitgang van de gebruiksgrafiek, de typografie en de affichekunst? De neerslag ervan is alom te bemerken in de hedendaagse publiciteitsvoering.

De opvoeder van vandaag zal trachten de traditionele stof voor het beeld te schiften en het overtollige ballast af te gooien, opdat daardoor krachten zouden vrijkomen voor experimenteel werk, dat naast de gewone studiearbeid niet te kort mag schieten. Een organisch geleed en gezamenlijk gegeven onderricht moet losgemaakt en in de plaats gesteld worden van de samenhangloze ‘onderrichtsvakken’.

De natuurlijke vreugde, die het scheppen verschaft, mag niet geremd worden door al te veel theorie noch door het ongeduld en het onbegrip uit de oude ‘meesterschool’. Uit gesprekken met jonge mensen blijkt overduidelijk, welke klare blik zij bezitten voor de échte vooruitgang in de fotografie. Het overwicht van snapshot-foto's in fotoboeken, tentoonstellingen en vaktijdschriften bevreemdt hen, vooral daar slechts een kleine minderheid der leerlingen een beroep als fotojournalist nastreeft.

In de mode- en publiciteitsfotografie daarentegen heeft de jonge fotograaf in hoofdzaak het statische en het dynamische beeld nodig. Vanzelfsprekend worden de jongeren ook geconfronteerd met begrippen zoals formalisme, functionalisme, conformisme, romantisme, zoete en zure kitsch, e.a. En daarenboven is het een voorrecht van de jeugd met nihilistische en macabere gedachten te spelen.

Het vergankelijke speelt in de huidige kunst - een teken van de tijd! - een grote rol, niet alleen wat het onderwerp betreft, maar meer nog wat de vorm aangaat.

De ‘verscheurde’ vorm vinden wij evenzeer terug in het tachisme van de schilderkunst, in het decor van het moderne ballet, als in de microfoto, de fotogram en het abstracte beeld van de huidige, experimentele fotografen. Gelijkaardige samenhang bestaat tussen de klankvervorming in de elektronische muziek en de fototechnische en-chemische vervormingen, die schijnbaar door vergissingen ontstaan, maar die in feite echte kunstgrepen zijn. De vooruitgang in de fotografie is - net zoals in andere kunsten - in wezen afhankelijk van de huidige generatie. Het is de taak van de pedagoog de blik van zijn leerlingen te scherpen en hun te leren het echte van het onechte te onderscheiden. Hij moet waarschuwen wanneer modezucht of holle speculatie jonge mensen zó ver willen brengen, dat zij met het abnormale gaan koketteren.

Marta Hoepffner

Directrice van de Fotoprivatschule Hofheim-Taunus.

[p. 207]