Toegepaste fotografie voor de grafiek
Wanneer wij even nagaan welke ontwikkeling de fotografie voornamelijk in de laatste twintig jaar heeft gekend, dan komen wij vlug tot de vaststelling dat deze ontwikkeling gewoon fantastisch is. Als zakelijk verschijnsel bekeken zullen wij het waarschijnlijk dadelijk eens zijn, dat fotografie een belangrijk iets is geworden. Denken wij aan de reusachtige omzet van fotografisch materiaal, camera's, films, enz.; roepen wij even in onze herinnering de ontelbare toeristen die gedurende de verlofperiode op fotojacht gaan en die bij hun thuiskomst de fotografen bergen werk en... grijze haren bezorgen. Denken wij aan het leger van foto-amateurs, die zich niet meer tevreden stellen met het maken van opnamen, maar die daarbij hun films zelf ontwikkelen, afdrukken en vergroten. De fotografie is in de wereld ‘big business’ geworden. En niet alleen als zakelijk verschijnsel, maar ook als uitdrukkingsmiddel heeft de fotografie heel wat te betekenen. Sinds Niepce en Daguerre is er heel wat veranderd en wie eenmaal de huidige fotomagazines ter inzage heeft genomen of een degelijke fototentoonstelling heeft bezocht, zal spoedig kunnen vaststellen dat er, sinds de romantische en realistische periode een enorme vooruitgang is geboekt. Vooruitgang niet alleen op technisch gebied (denk maar even aan de kleurenfoto's die men heden ten dage feilloos op papier kan brengen) maar ook op gebied van de inhoud. Hetgeen Moholy-Nagy en Man Ray jaren geleden als innovatie wisten te brengen - namelijk het zich bewust worden van de andere dan traditionele mogelijkheden van de fotografie - heeft Dr. Steinert met zijn subjektieve fotografie ten stelligste beklemtoond. De fotografie is, als uitdrukkingsmiddel, een eigen taal gaan spreken.
Wanneer wij, benevens de foto's en de fotomagazines, de ontelbare tijdschriften en publikaties even onder de loupe nemen, dan rest er geen twijfel meer over de machtige taal die de fotografie heden ten dage spreekt. De tijdschriften zijn eenvoudig prentenboeken geworden. Het publiek kijkt... het leest niet meer. Voeg daarbij de hoge perfektie die bereikt kan worden in de reproduktie, zowel in boekdruk, offset als diepdruk, en wij kunnen zeggen dat wij werkelijk leven in de eeuw van de foto.
Wanneer wij nu spreken over de reproduktie van de foto, dan komen wij automatisch op het domein van de grafiek. Strikt genomen wordt onder grafiek (of prentkunst) verstaan, ieder kunstwerk dat zodanig is vervaardigd dat het door de kunstenaar door middel van een drukpers kan vermenigvuldigd worden (ets, lino, litho, houtsnede enz.). In deze zin spreekt men van vrije grafiek. Van meer belang voor ons is nu, in verband met de fotografie, de toegepaste grafiek (gelegenheidsgrafiek en vooral de publicitaire grafiek). In plaats van te spreken over ‘toegepaste fotografie voor de grafiek’ zouden wij het evengoed kunnen hebben over ‘fotografie in dienst van de toegepaste grafiek’. Kwantitatief gezien is de fotografie ook op het domein van de publicitaire grafiek er met reuzensprongen op vooruit gegaan. Wanneer wij bv. Graphis Annual van 1955 ter hand nemen (het Zwitserse tijdschrift dat de beste grafische publikaties van het jaar verzamelt) dan zien wij dat er op de 107 affiches die gereproduceerd zijn, er slechts 3, en op de 139 advertenties slechts 26 met behulp van foto tot stand kwamen. In hetzelfde Graphis Annual van 1963 zien wij dat die verhouding helemaal anders ligt. Op 165 affiches zijn er 45 fotografisch samengesteld en op de 155 advertenties zijn er niet minder dan 88, waar foto aan te pas kwam. U ziet dat de fotografie een reusachtige hap in de publicitaire koek heeft gezet. Duidt dit nu op een volledig teloor gaan van de teken- en illustratietechnieken, die tot op heden gebruikt werden? Wij geloven het niet. Wel is echter duidelijk geworden dat de fotografie haar definitieve plaats heeft ingenomen in de publicitaire en gelegenheidsgrafiek, een plaats die niet zo gemakkelijk zal heroverd worden, en dit niet alleen kwantitatief, zoals wij daareven vermeldden, maar ook kwalitatief. Sinds het op de voorgrond treden van de creatieve fotografie, gebeurt dit niet louter meer in fotoboeken en op
tentoonstellingen, maar ook in affiches, advertenties, folders en andere publikaties, waar het creatieve element niet alleen tot uiting komt in de visie van de fotograaf, maar ook in de techniek, waar allerlei procédés worden gebruikt die een verrassend grafisch effekt tot gevolg hebben. Denken wij hier even aan de solarisatie waardoor men, mits wat behendigheid, een foto kan herleiden tot een pentekening en dit met louter chemische middelen. Denken wij aan de negatiefdruk, waardoor een onwerkelijke wereld wordt opgeroepen, aan de sterk gekorrelde vergrotingen met hun eigen charme, aan de gerasterde opnamen, de dubbeldruk, enz. Dit geheel van doorgedreven technische vaardigheid, gekoppeld aan een eigen visie van de fotograaf, heeft het mogelijk gemaakt aan de fotografie een plaats te verlenen in de grafische wereld die zij ruimschoots verdiende.
Bestaat er nu, fotografisch gezien, vrije grafiek? Persoonlijk zijn wij ervan overtuigd dat enkel de kombinatie van tekening op film die verder chemisch behandeld wordt (gekopieerd op duplo, gesolariseerd of hoe dan ook bewerkt) als vrije grafiek kan bestempeld worden, omdat hier werkelijk een totale creatie aan de grondslag ligt. Alle overige fotografie behoort eerder tot het domein van de toegepaste grafiek en is in die zin ‘toegepaste fotografie voor de grafiek’.
Alles samen genomen mogen wij zeggen dat de fotografie, onder al haar aspekten, een zeer belangrijke rol speelt in de grafische wereld en dat die rol vrijwel nooit meer zal eindigen. Fotografie en tekening zullen zusterlijk naast elkaar leven; de ene zal de andere niet meer verdringen omdat zij zo wonderwel met mekaar opschieten.
Roger Vansevenant
Auteursrechtelijk beschermd
