West-Vlaanderen. Jaargang 11

[Het Caligari-signaal, vervolg]

Boven: Fritz Lang bij de opnamen van zijn futuristische film ‘Metropolis’.
Midden: Mefistoteles en Faust in de Faustverfilming door Murnau.
Onder: Het signaal ‘Das Kabinett des Dr. Caligari’ van Robert Wiene (1919).

[p. 436]

dus in deze eerste ekspressionistische perikelen van het bewegende beeld, hun uiting door extra-filmische middelen, en dat bleef ook zo in een verdere reeks, die omwille van hun duidelijke verwantschap tot een ‘isme’ méér aanleiding gaven, het caligarisme. De Hoffmaneske smaak voor een fantastische atmosfeer en sterke dramatiek zou evenwel - niet veel later - de filmkunstenaars (met name Murnau, Dupont, Lang, Pabst naast de avantgarde-figuren ais Walter Ruttmann, Hans Richter en Lotte Reiniger) tot een ekspressionisme brengen, door de vele kunstcritici niet meer als dusdanig erkend (daar zij hun ‘isme’ bij de film herkennen via de niet-filmische elementen), dat duidelijk door het bewegende beeld zou ontstaan. Een van de grote innovaties was een kamera die niet eenvoudig zou registreren of enkele neutrale bewegingen uitvoeren, maar wel intensief zou deelnemen aan het drama, en wat meer is, het drama zelf zou scheppen. Zelfs indien wat vóór de kamera gebeurde tot wat genoemd werd het Duitse realisme zou uitlopen, was de bedoeling van de auteur-regisseur via de kamera - en later ook nog veel meer door de montage, onder invloed van de Russische teoriën en voorbeelden - de inhoud én de stijl van het werk te bepalen, door soms ver-doorgedreven stilering en uitgesproken filmgevoel.

Het is in die orde van gedachten, dat het ekspressionisme de film is blijven beinvloeden: onmiddellijk herkenbaar in de verdere Duitse produktie, ook tijdens de Hitlerperiode, in de barokke richting van de Amerikaanse film (Orson Welles) of in de jonge Poolse school, maar tevens in de gehele estetische evolutie van de filmkunst over het algemeen; zo heeft de ekspressionistische ‘uitvinding’, naast de epische eigenschappen der amerikanen, de montagekunst der russen, de surreële inspiratie der fransen, destijds mee de volwassenheid van de film beslissend gevormd.

Het expressionistisch decor in de Caligari-film.