West-Vlaanderen. Jaargang 11

[p. 247]

Prof. dr. B.F. Nel
Onderwijs in de Republiek Zuid-Afrika

Onderwijs aan blanken

1. Historisch overzicht

Wegens de beperktheid van het artikel zullen slechts grepen uit de geschiedenis van het onderwijs in Zuid-Afrika, vanaf 1910, gegeven worden. Wat de voorafgaande jaren betreft, kan gezegd worden dat de regeringen van de afzonderlijke gebieden voor de onderwijsbehoeften van de blanken hebben gezorgd, terwijl de zendelinglichamen het initiatief namen voor de voorziening in de onderwijsbehoeften van de kleurlingen (degenen van gemengde, alsook dezen van Maleise afkomst) en van de Bantoes of naturellen. Onder de regeringen van de afzonderlijke gebieden wordt verstaan de vroegere Nederlandse en latere Engelse koloniale regering in Natal en de latere Republikeinse regering van Oranje Vrijstaat en van de Zuidafrikaanse Republiek (later Transvaal genoemd).

Tegen 1910 was, voor zo ver het blanke kinderen betreft, ruim voorzien in algemeen vormend, nijverheidsen technisch onderwijs, alsmede huishoudkundig en landbouwonderwijs.

Met de tot standkoming van de Unie van Suid-Afrika in 1910 werden de hierboven genoemde gebieden - die sinds 1902 onder Engels regime kwamen - in provincies veranderd, die elk hun eigen onderwijsstelsel bezaten. Het grote probleem was al deze stelsels onder de nieuwe Unie-wetgeving te coördineren of desnoods onder een gezag te plaatsen. Volgens artikel 85 van de Suid-Afrikawet hebben de verschillende provincies (Natal, Transvaal, Oranje-Vrijstaat en de Kaapprovincie) volle beheer over heel het lager en middelbaar onderwijs gekregen. Alle hoger onderwijs werd onder het beheer van het toenmalige Departement van Onderwijs van de Unie-regering geplaatst.

Wat precies onder hoger onderwijs verstaan wordt, bleef jarenlang een twistpunt tussen de Uniale Regering en de verschillende provincies. Er was bijvoorbeeld de aangelegenheid van de opleiding van onderwijzers voor de primaire of lagere school, die als post-middelbare schoolopleiding toch onder hoger onderwijs moest ressorteren. De verschillende provincies hebben echter volgehouden dat de opleiding en diplomering van deze onderwijzers door de previncies moet geschieden. Spijt talrijke conferenties hierover gingen de provincies voort met de opleiding van lagere onderwijzers, zodat, in de Republiek Zuid-Afrika, heden elke provincie haar eigen lagere onderwijzers opleidt.

Een tweede aangelegenheid, die strijd teweegbracht, is, of het technisch onderwijs onder de bevoegdheid moest vallen van de centrale regering, dan wel van de provincie. Het departement van Unie-onderwys, later genoemd het Departement van Onderwys, Kuns en Wetenskap, heeft echter in dit opzicht de strijd gewonnen, zodat alle scholen van praktische beroepsaard, zoals technische scholen, scholen voor huishoudkunde, kunst-, handelsscholen en zo meer, heden onder het Departement van Onderwys en Wetenskap ressorteren. Deze toestand kreeg zijn uiteindelijk beslag met de wet op het Beroepsonderwijs, nl. wet nr. 70 van 1955.

Het universitair onderwijs hing doorgaans af van het toenmalige Unieonderwysdepartement en het latere (en huidige) Departement van Onderwys, Kuns en Wetenskap. In tegenstelling met de scholen, zijn de universiteiten in de Republiek autonome lichamen, die aanzienlijke geldelijke steun van de staat ontvangen. Vroeg in de 19^de eeuw werden in de oude Kaap-Kolonie pogingen aangewend om hoger onderwijs te bevorderen. In 1829 werd bv. in Kaapstad het South African College gesticht. Ettelijke andere Colleges kwamen daarna tot stand en iedereen trachtte het post-middelbare onderwijs te bevorderen, hoewel hun werk op middelbaar peil stond. Het Victoria College te Stellenbosch en het South African College te Kaapstad besloten in 1894 zich uitsluitend toe te leggen op post-middelbaar onderwijs. In 1873 werd de University of the Cape of Good Hope gesticht. Het was een examinerend en geen docerend lichaam. Bij het begin van deze eeuw hebben de bestaande Colleges de gevorderde examens van de University of the Cape of Good Hope afgelegd. De wet van 1916 heeft drie zelfstandige universiteiten in het leven geroepen: de universiteit van Kaapstad, met zijn zetel

[p. 248]

Een middelbare school voor blanken in een plattelandsdorp in Zuid-Afrika.

Bantoe-graduandi op een plechtigheid, tijdens dewelke graden worden verleend.

Het hoofd van een kleurlingenschool in zijn bureel.

[p. 249]

Terrein en gebouwen van het Hoofdcentrum van de Universiteit te Pretoria, die bijna 9.000 studenten telt (luchtfoto).

in Pretoria, was echter een administrerend en examinerend lichaam, waaronder een aantal universiteitscolleges ressorteerde. Deze colleges zijn mettertijd alle zelfstandig geworden, zodat heden, samen met de universiteiten van Kaapstad en Stellenbosch, acht docerende universiteiten bestaan, terwijl de universiteit van Zuid-Afrika een correspondentie- zowel als een examinerende univerisiteit is.

De drie onlangs gestichte Bantoe-universiteitscolleges, het universiteitscollege voor kleurlingen in Bellville en Kaapstad, en dit voor Indiërs in Durban, ressorteren ook, net zoals de vroegere colleges, onder de universiteit van Zuid-Afrika. De bestaande docerende universiteiten voor blanken zijn dus de volgende: Kaapstad (Engels georiënteerd), Stellenbosch (Afrikaans georiënteerd), Johannesburg (de Witwatersrandse Universiteit - Engels georiënteerd); deze van Natal te Durban en Pietermaritzburg (Engels georiënteerd) en Grahamstad (Engels georiënteerd), Potchefstroom (Afrikaans georiënteerd) en Pretoria (Afrikaans georiënteerd). De grootste is deze van Pretoria, met bijna 9.000 studenten.

2. De huidige toestand

Het onderwijsstelsel ziet er heden min of meer als volgt uit:

De vier provincies hebben het beheer over heel het lager onderwijs, alsmede over het middelbaar onderwijs van algemeen vormende en academische aard, terwijl heel het post-primaire onderwijs van practische aard, zoals technisch-, handels- en huishoudkundig onderwijs, ressorteert onder het Departement van Onderwys, Kuns en Wetenskap van de centrale regering. De opleiding van lagere onderwijzers grijpt plaats in opleidingscolleges, onder het beheer van de provincies, terwijl de opleiding van middelbare onderwijzers hoofdzakelijk aan de universiteiten geschiedt. Verder bestaan nog de volgende scholen, waarvan hierboven de geschiedenis niet vermeld kon worden.

Een aantal nijverheidsscholen, onder de bevoegdheid van het Departement van Onderwys, Kuns en Wetenskap, voor kinderen, door toepassing van de kinderwet daarin geplaatst, op grond van verwaarlozing of jeugd-overtreding. Eveneens onder de bevoegdheid van hetzelfde departement treffen wij een groot aantal scholen voor lichamelijk gehandicapte kinderen aan, die meestal staatssteun ontvangen, zoals scholen voor doven, blinden, epileptici, voor spastische kinderen of kinderen met nog andere lichaamsgebreken. Er is verder nog een groot aantal scholen voor verstandelijk afwijkende kinderen en deze instellingen vallen dan weer onder het beheer van de provincies. In de Republiek treffen wij ook nog Engelse privaatscholen aan, zowel lagere als middelbare, waarvan de meeste Kerkscholen zijn.

[p. 250]

Tenslotte dient vermeld te worden dat, als gevolg van de taal- en cultuurstrijd tussen Afrikaner en Engelsman, in de Afrikaanse geschiedenis, het moedertaalonderwijs verplichtend is, zodat er afzonderlijke scholen voor Engelssprekenden en Afrikaanssprekenden opgericht werden.

Wanneer het kind in een zeker stadium van lager of middelbaar onderwijs verkeert, kunnen de ouders het naar een andere voertaalschool overplaatsen. In de practijk gebeurt dit uiterst zelden, zodat er afzonderlijk lagere en middelbare scholen voor de beide blanke taalgroepen bestaan. Deze toestand geldt niet consequent voor scholen met een beroepsaard, die onder het Departement van Onderwys, Kuns en Wetenskap vallen, waar bv. vaak parallelklassen voor de twee taalgroepen ingericht worden. Zoals hierboven gezegd zijn de verschillende universiteiten hoofdzakelijk Afrikaans of hoofdzakelijk Engels georiënteerd, als gevolg van de ontwikkeling van de dubbele cultuurstroom in het onderwijsstelsel.

Onderwijs aan niet-blanken

1. Bantoe-onderwijs

Bantoe(s) is de ambtelijke benaming voor de zwarte inboorling-bevolking van de Republiek Zuid-Afrika, die ongeveer tien miljoen zielen bedraagt. Het is bekend, dat de komst van de blanken op heel het Afrikaanse continent - en zo ook in Zuid-Afrika - een ontwrichtende invloed op de levenswijze en de cultuur van de zwarte inboorling heeft gehad. Net zoals in andere delen van de wereld, die door de westerlingen veroverd en bewoond zijn, hebben de blanken hier in Zuid-Afrika het als hun taak beschouwd de Bantoes te kerstenen. Kerstening betekent ook: de bijbel kunnen lezen, dus onderwijs.

De eerste onderwijspogingen gingen uit van de zendelingen, die zich tot doel gesteld hadden de Bantoes te kerstenen.

Van ongeveer 1850 af begon de staatsoverheid het zendelingenonderwijs financieel te steunen. Het tijdperk van ± 1850 tot 1925 wordt beschouwd als een periode van erkenning en subsidiëring van het zendelingenonderwijs door koloniale republikeinse (Boerenrepublieken) en provinciale overheden (na 1910). Gedurende de jaren 1925-1945 nam de toenmalige Unieregering de financiering van het Bantoe-onderwijs over, terwijl de scholen nog door de provincies geadministreerd en beheerd worden. In werkelijkheid was het een gezamenlijk beheer door het destijdse Departement van Naturellesake en de provincies. Gedurende de periode 1946 tot 1949 geschiedde het gezamenlijke beheer door het Departement van Onderwys, Kuns en Wetenskap en de provincies.

Toen de huidige Nationale Regering in 1948 aan het bewind kwam, werd heel de aangelegenheid van het Bantoe-onderwijs onderzocht, met als gevolg dat de Bantoe-onderwijswet nr. 47 van 1953 ingesteld werd, waardoor een nieuwe regeling in het Bantoe-onderwijs tot stand kwam. Er waren ernstige bezwaren tegen de oude regeling, ondermeer de volgende: de belangrijkste redenen, die de Nationale Regering noodzaakten in te grijpen en het bestaande gesubsidieerde zendelingenstelsel om te scheppen tot een staatsstelsel, waren de ongezonde wedijver tussen de talloze kerkorganisaties en de praktische moeilijkheden, die dit opleverde. In 1949 waren er, volgens de toenmalige Departement van Naturellesake reeds 1.211 separate Bantoekerken. Een tweede belangrijk bezwaar was dat het stelsel a-nationaal en onpedagogisch was: a-nationaal omdat het leerplan van de scholen er op gericht was het Bantoekind zo spoedig mogelijk te verwestersen en zijn eigen taal en cultuur te verwerpen; ook hierom was het onpedagogisch, maar ook omdat het beginsel van het moedertaalonderwijs niet in aanmerking werd genomen; verder was het onderwijs te theoretisch en te boekmatig en dus niet in overeenstemming met de geestesstructuur van de Bantoe.

Behalve de overname en het onder het beheer van het huidige Departement van Bantoe-Onderwys brengen van het Bantoeonderwijs, was een van de meest ingrijpende veranderingen de omschakeling van de zendingsscholen tot gemeenschapsscholen, waarvan er heden zowat 4.705 bestaan in de Republiek.

Deze scholen worden door de staat gefinancierd voor onderwijzerssalarissen, toerusting en voorziening in essentiële boeken. Gebouwen worden geldelijk gesubsidieerd. Deze scholen worden door plaatselijke schoolcomité's beheerd, die door de ouders gekozen worden. Groepen van gemeenschapsscholen vallen weer onder het beheer van schoolraden, waarvan sommige leden door de ouders en anderen door de plaatselijke overheid (dorpsraad of stamhoofd) gekozen worden. Zeventig procent van alle door de staat ondersteunde scholen ressorteert onder de categorie gemeenschapsscholen. Verder bestaan er ook zuivere staatsinrichtingen, zoals bv. inrichtingen voor onderwijzersopleiding, technische en nijverheidsscholen. Er bestaan 162 dergelijke scholen. Van belang is de ontwikkeling van een aantal plaasskole, d.w.z. scholen, door de eigenaars van plase (farms) in het leven geroepen voor de kinderen van hun Bantoe-arbeiders. Deze scholen, waarvan er, half 1961, 1.750 bestonden, worden door de regering gefinancierd. Zo bestaan er verder mijn- en fabrieksscholen, d.w.z. scholen voor kinderen van mijn- en fabriekswerkers. Volgens de hieronder afgedrukte tabel stellen wij vast dat er 1.504.824 Bantoe-kinderen in 7.689 Bantoe-scholen de lessen volgden. Dit betekent dat 50% van alle Bantoe-kinderen school loopt in de Republiek. De cijfers van andere Afrikaanse staten zijn zó laag, dat

[p. 251]

Maquette van een nieuwe kosthuisschooleenheid van de Universiteit van Pretoria, met een capaciteit van 500 mannelijke studenten, op basis van zelfbediening ingericht. Dit is slechts één van de negen kosthuizen van de Universiteit.
Na voltooiing zullen meer dan 2.100 studenten in kosthuizen gevestigd zijn.

een vergelijking niet eens verrechtvaardigd kan worden, behalve de Federatie, die als tweede op de lijst staat met 42%.

2. Onderwijs aan kleurlingen en Aziaten

De kleurlingenbevolking, die uit diegenen met gemengd bloed en ook uit Maleiers bestaat, beloopt ongeveer een miljoen, waarvan de overgrote meerderheid in het Zuidwestelijk landsgedeelte (om en nabij Kaapstad) woonachtig is. Hun huistaal is over het algemeen het Afrikaans. Hun hele cultuur-, economisch en sociaal leven staat op een hoger peil dan dat van de Bantoes en bereikt bijna het peil van dat der blanken. Op onderwijsgebied hebben zij ook hun eigen afzonderlijke scholen en zo ver mogelijk hun eigen onderwijzers, en zelfs ook een eigen afzonderlijke universiteit.

Zo heeft de Aziaten-groep van de bevolking (hoofdzakelijk Indiërs), die uit ongeveer een half miljoen zielen bestaat en vooral in Natal woont - hoofdzakelijk in de omgeving van Durban - zijn eigen scholen en onderwijzers, alsook een eigen universiteit. Onderstaande tabel geeft een aanduiding van de stand van het onderwijs in de groepen.

Slotopmerkingen

De ganse levenswijze van de bevolking van de Republiek Zuid-Afrika constitueert een mozaïekpatroon: drie miljoen blanken, tien miljoen Bantoes, een miljoen kleurlingen en bijna een half miljoen Indiërs. Het opvoedings- en onderwijsstelsel in Zuid-Afrika is hierop ingesteld om in de eerste plaats een gemeenschappelijke trouw en vaderlandsliefde aan te kweken bij elk kind, van welke kleur, ras of geloof ook, maar om terzelfder tijd kleur-, taal- en cultuurscheidingen te behouden. Aan de ene kant wordt gepoogd een Zuidafrikaans nationaal bewustzijn aan te kweken bij elk kind en om het, anderzijds, een liefde te geven voor zijn eigen taal en cultuur met een voldoende respect voor taal en cultuur van de anderen. De volgende tabel geeft een aanduiding van de stand inzake onderwijs in de Republiek Zuid-Afrika. De cijfers gelden voor juni 1960.

Alle schoolgaande kinderen in de Republiek - juni 1960.
	Blanken	Kleurlingen	Aziaten	Bantoes
Sub-standerds A en B en standerds 1-5	476.703	27.551	111.565	1.402.497
vanaf standerd 6-10 (middelbaar onderwijs)	241.334	28.675	17.742	102.327
Totaal:	718.037	56.226	129.307	1.504.824
Aantal onderwijzers:	32.167	9748	3.769	26.646
Aantal scholen:	2.876	1.531	354	7.689
Aantal studenten aan universiteiten:	37.934	927	1.668	1.779