West-Vlaanderen. Jaargang 11

[p. 240]

Eduardo Villa: Afrikaanse schildwacht (1961) - brons en koper.

Robert Hodgins
Een figuur uit de Zuidafrikaanse beeldhouwkunst
Eduard Villa

In Zuid-Afrika is de beeldhouwkunst het stiefkind van de plastische kunsten: er zijn slechts een handvol beekdhouwers, lang niet genoeg om een eigen traditie of een nationale strekking te vestigen. Bovendien vindt men er - spijt de naoorlogse renaissance der beeldhouwkunst in Europa en Amerika en de invloed, die vreemde kunstelementen en -experimenten uitstraalden over Zuid-Afrika - nog minder beeldhouwers, die de problemen van de abstracte sculptuur onderzoeken. Van deze weinigen is Eduardo Villa de best bekende en de best bejegende. Hij kreeg opdrachten in verband met talrijke openbare en private bouwwerken, hij vertegenwoordigde het land in de Biënnalen van Venetië en Sao Paolo, behaalde in deze laatste stad een prijs en is de enige Zuidafrikaanse beeldhouwer, die zijn werk besproken, kreeg in het internationale kunsttijdschrift Quadrum. Villa is geen Zuid-Afrikaan, noch bij geboorte, noch bij scholing. Hij is Italiaan en zijn eerste werken zijn in de delicate, academische Italiaanse stijl, die Manzu op zijn best oproept. Er volgde dan een korte experimentele periode, in de aard van de vormvereenvoudiging, die toegepast werd door Arp en Brancusi. Uiteindelijk, in de vijftigerjaren, toen Villa ongeveer dertig jaar oud was, legde hij de grondslagen van zijn persoonlijke stijl, die logisch ontwikkelde naar zijn huidig werk.

In het begin traden twee schijnbaar onverzoenlijke vormtypes naar voor. Het ene, dat zich ontwikkelde uit de figuur van de staande mens, groeide tot een verzameling van organische massa's gescheiden door enge steunpunten, maar vrij doordrongen van ruimte. Hoewel betrekkingen tot de menselijke vorm noodzakelijkerwijze vager en vluchtiger werden, toch leidde de verticaliteit van de staande menselijke figuur Villa naar het zoeken van een torenvorm, waarmee hij nog steeds hoofdzakelijk bezig is. Het tweede vormtype was totaal abstract, rustend op de aanwending van nieuwe materialen, verschillende metalen, die gesneden en gebogen werden in abstracte delen, direct samengelast en gebrazeerd, alsof Villa de klemtoon wou leggen op de veelzijdigheid van de metalen en op het verrassende van hun samenbrenging en contrapunt. En hiermee kon Villa's stijl reeds afgeleid worden, want het was zonneklaar dat deze twee verschillende vormen uiteindelijk moesten samensmelten en leiden naar één oplossing.

[p. 241]

Van zijn huidig beeldhouwwerk kan zonder meer gezegd worden dat het nog slechts zeer rudimentair de menselijke vorm oproept: het is totaal abstract geworden. Maar de doorbraak naar de toren en de opeengestapelde massa's doordrongen van ruimte, is er. Als deze torens gemodelleerd en gegoten zijn in beton of brons, dan zijn ze soliede constructies van zware massa's. Daar hij, zonder overdreven toegevingen, trouw blijft aan zijn materiaal, schuwt Villa in dergelijke constructies de zeer diepe uitholling en de doordringende opening. Hij voelt klaarblijkelijk aan dat zulks de essentiële kwaliteit van het gegoten blok zou vernietigen. Torens ja, maar torens zonder licht... Doch gietwerk is niet typisch voor het huidige werk van Villa. Een opdracht, die centraal was voor zijn ontwikkeling, was Africa, een beeldhouwwerk van vijftig voet hoog, gemaakt in drieduims gewalst staal, voor het hoofdpaviljoen van de eeuwfeesttentoonstelling Zuid-Afrika, die in 1960 plaatsgreep te Johannesburg. Voor de eerste maal werd de torenvorm letterlijk een toren, een bouwkundig beeldhouwwerk of een gebeeldhouwd bouwwerk, als u wil en een zeker verlies, een gebrek aan definitie van de ruimte tussen de vormen, werd uiteindelijk overbrugd. In dit werk begonnen de ondertonen en de harmonie te leven, die in alle kunst het onderscheid uitmaken tussen de dunne noot en de rijke sonoriteit. Datgene, dat in alle kunstwerken de eigenlijke rijkheid uitmaakt, is niet zozeer het samenbrengen van ontelbare kwaliteiten, maar wel het sàmen en ordelijk aanwezig zijn van deze kwaliteiten, en wel zó dat uit deze co-presentie een heel gamma van nieuwe harmonieën en subtiliteiten ontstaat, die de ruimte bezetten, waarin zij geschapen werden. In de open, samengevoegde sculptuur, die Villa nu creëert, is datgene, dat bijdraagt tot het totaaleffect, niet alleen het ingenieuze van de vormen, noch de plastische verbeeldingskracht, noch zelfs dat hij, sedert Africa, in staat was nauwkeuriger en omzeggens ‘materiëler’ vorm te geven aan de ruimte tussen zijn metalen stukken, nee, het is eerder dit, dat hij, in de jongste jaren in staat was de beeldhouwkundige weerkaatsingen te voorzien en te beheersen, die sommige vormen hebben op de ruimte, die zij vullen en bepalen, en de weerkaatsingen, die, reflecterend, de co-presentie van deze vormen en ruimten aan het licht brengen.

Eduardo Villa: Ontwerp voor betonconstructie (1961).

[p. 242]

Eduardo Villa:
In elkaar passende vormen. (1961) - brons.

Het is wellicht omwille van de concentratie op deze harmonieën, dat Villa zichzelf het gebruik ontzegt - dat nochtans eigen is aan zijn tijdgenoten - zijn metalen te verweven.

Uitgenomen daar waar hij het merkteken van de samenvoegingen achterlaat als een cerlijk gebaar om de constructiemethode te openbaren, polijst hij zijn metaal, dat hij zuiver binnen zijn eigen schema houdt. Daaruit volgt dat het huidige materiaal, waaruit het beeldhouwwerk wordt opgebouwd, van zijn belangrijkheid inboet; het zijn de kromming en de lading, het geweld en de passiviteit van de ruimten, binnen in de structuur, waarheen het oog gericht wordt en waarbij de plastische verbeeldingskracht van de beeldhouwer betrokken is. Wat ook de materialen zijn, die hij gebruikt, de beeldhouwer is in staat hun bestemming te verenigen met zijn ruimte-massa conceptie; omdat het metaal nochtans glimt of verblindend reflecteert, moet zijn teruggekaatst licht de holten, die de kunstenaar schiep, verlichten en tot leven wekken of hun proporties, hun beweging en hun vorm met andere elementen laden. Het is alsof de beeldhouwer, voor de ultieme abstractie in de beeldhouwkunst, de sculptuur van ruimte en lucht zoekt. Uit deze notities kan, terecht, afgeleid worden dat Villa instinctief een beeldhouwer is van grote stukken. Want indien, zoals zijn beeldhouwwerk aantoont, men zich bewust moet zijn van de ruimten, die hij domineert, van het metaal, waarmee hij ze domineert, toch zou de beste manier om zijn plastische bedoeling te begrijpen zijn: te kunnen bewegen, fysisch bewegen, in het innerlijke van zijn beeldhouwwerken. Financieel teleurgesteld bij het scheppen van zulke enorme werken, kan hij enkel vertrouwen op het gevoelige oog en de interpretatieve verbeelding om te ‘wandelen’ doorheen zijn sculptuur, niettegenstaande dat blijven de meeste van zijn beeldhouwwerken, hoewel zij groot zijn en esthetisch indrukwekkend, uiteindelijk maketten voor torens, schetsen voor gebeeldhouwde architectuur...