West-Vlaanderen. Jaargang 11

[p. 219]

S.C. Hatting
De Afrikaanse verhaalkunst sedert 1940

Verscheidene schrijvers, die uit de periode van vóór 1940 stammen, leveren nog belangrijke werken. Met de novelle Somer (1935) en de roman Laat Vrugte (1939), waarin hij hoofdzakelijk streek en natuur uitbeeldt, heeft C.M. van den Heever (1902-1957) zijn beste prozawerk geleverd.

Nadien vertoont zijn werk een dalende lijn. In de romans Gister (1941), Van Aangesig tot Aangesig (1942), Die Held (1948) en Marthinus se Roem (1949) betreedt de auteur terreinen, die hij niet in staat was succesvol uit te beelden. Zij geven meer de indruk experimenten te zijn in diepte-zielkunde, pogingen om de onverzoenbaarheid tussen platteland en stad voor te stellen en behandelingen van een serie filosofische problemen. Van Mikro (ps. van C.M. Kuhn, geb. 1903) verscheen Huisies teen die Heuvel (1942), Vreemdelinge (1944), Klaradynstraat (1947). Behalve het laatstgenoemde boek - dat een ontleding is van karaktertypen, die allen in één straat wonen - behandelen al de andere het kleurlingenprobleem. Hier staan we weer voor de problematiek: het vernietigende effect van drank en de heidense drang, tegenover de behoudende kracht van het eenvoudige geloof en de vaderlijke bescherming van de blanke als voogd. Met Nog geen Herberg (1949), Lente (1952), Die Wa-as (1952) en Die Houtswaan (1954) biedt Mikro ons een reeks plattelands- en dorpsnovelletjes aan, die wij bezwaarlijk ‘realistisch’ kunnen noemen. De schetsen zijn niet diep, noch verheven, maar oefenen toch een zekere bekoring uit, omwille van de fantasierijke, sprookjesachtige atmosfeer, die de schrijver schept. Mikro is een geboren verteller en de verscheidene typen leven en handelen sprekend in de Gonnakolk-novellen, zoals Die Porseleinkat (1957) en Die Weduwee Meraai (1959).

De werken van P.J. Schoeman (geb. 1904) zijn hoofdzakelijk jacht- of reisverhalen, waarin dier en dierenleven of de Bantoe als natuurmens beklemtoond worden. Het gevoels- en gedachtenleven van de Bantoe beeldt hij met grote liefde en sympathie uit. Zijn jachtavonturen worden weergegeven in Op die Groot Spore (1942) en Op die Klein Spoortjies (1944). In Op ver Paaie (1949) behandelt hij hoofdzakelijk het naturellenleven, het probleem van de botsing tussen de oude Bantoecultuur en -levenswijze, en de blanke beschavingsvormen.

Een van de belangrijkste prozaïsten sedert 1940 is Abel Coetzee (geb. 1906), die reeds in 1936 met een bundel kortverhalen, getiteld Skimme van die Goudstad debuteerde. Waarheen Vader (1940) draagt meer de eigenschappen van een lange novelle, dan van een volledig uitgewerkte roman. Hierin vertolkt Coetzee het emotionele protest over het naamloze leed, dat veroorzaakt wordt wanneer bij het individu het gevoel ontstaat, dat hij bedreigd wordt door machten, waartegenover hij weerloos staat - de enkeling tegenover de maatschappij. Wij hebben hier te doen met een man die, omdat hij kleurlingenbloed in zijn aderen heeft, geleidelijk uit de samenleving gestoten en een uitgeworpene wordt. Coetzee probeert niet een oplossing voor het probleem aan de hand te doen. Aan die Dag se Soom (1946) is de enige lange roman, die Coetzee schreef. Wij hebben hier een openbaring van het eigen zieleleven van de auteur, de ontwikkelingsgang van het kind tot aan zijn puberteitsjaren, en alles geprojecteerd tegen de eigen jeugdherinneringen van de auteur. Waar die Waterbul Brom (1947) is een novelle, waarin een ethisch probleem wordt behandeld: de botsing tussen het stoffelijke en het idealistische. Als achtergrond werd volkskundig materieel gebruikt. De volgende novelle, Die Dans van die Dwarrelwinde (1950) is meer biografisch van aard. Ze is een weergave van een samengesteld beeld van de West-Transvaalse ervaringen van de auteur, getransponeerd op de woonplaats van zijn grootvader. Zij maakt deel uit van de armblankeliteratuur en is een uitbeelding van de drang van de mens om zich in de samenleving te handhaven. Coetzee's jongste novelle, namelijk Lewenslank (1958), bevat een protest tegen het toenemende materialisme in ons bestaan van elke dag, in het volksleven, vooral in de nijverheidssteden. Het werk wordt een beeld van een tijdperk uit ons

[p. 220]

Dr. I.D. du Plessis

Wijlen Prof. C.M. van den Heever, voormalige voorzitter van de Academie Taal, Lettere en Kuns, professor in Letterkunde aan de Universiteit Witwatersrand. Zijn werken werden in ettelijke Europese talen vertaald.

volksleven, de periode waarin alle krachten werden gebundeld om de grootstad te veroveren en de ontaarding, die daarmee gepaard ging.

W.A. de Klerk, (geb. 1917) is de leidende novellist van deze decade.

Die Grenslose (1946) bevat de zielkundige reacties van een vrouw, die onverzettelijk tracht haar eigen idealen door haar zoon te verwezenlijken, een proces, dat tot zelfvernietiging leidt.

In elke mens sluimeren bepaalde krachten, die, ten goede of ten kwade, in daden kunnen worden omgezet.

Die Wolkemaker (1949) brengt het verhaal van het neerstorten van een vliegtuig in het gebergte, het reisgezelschap staat dagelijks oog in oog met een dreigende dood.

Dezelfde kunstgreep wordt aangewend door Mikro in Môre is dit nuwe Maan (1959) en door Anna M. Louw in Die koms van die Komeet (1957).

De Klerk ontwikkelt het verhaal zó, dat elk karakter een oordeel tegemoetgaat, dat het zelf voorbereidt. Wat met iemand gebeurt, is het menselijke gevolg van zijn karaktersamenstelling. Dat huldigt de opvatting dat elke mens zijn noodlot in zich draagt. Het jongste werk van de Klerk is getiteld Die soekende mens (1960). Aan de basis ligt hier dezelfde spanning, die wij waarnemen

[p. 221]

Prof Dr. Abel Coetzee

in de Afrikaanse poëzie, nl. deze tussen het aardse en het geestelijke, het stoffelijke en het idealistische. Het stoffelijke veroorzaakt rust en verstolling en geestelijke dood, terwijl het geestelijke een zoeken is naar vernieuwing van vorm en inhoud. (Vgl. hier de novelle Lewenslank van Abel Coetzee). Dit streven naar vernieuwing is reeds waarneembaar in de Klerks roman Die Uur van Verlange (1953), die als een reactie en een rechtstreeks antwoord moet beschouwd worden op de roman van Willem van der Berg (1916-1952), Reisigers na Nêrens (1946). Van der Berg schept een bar beeld van verstolling en verval, waaruit geen vernieuwing, doch slechts de dood kan voortvloeien. In Die Uur van Verlange beweert de Klerk dat cultuur leven is, wording, verandering. Oude cultuurwaarden geraken uitgediend en nutteloos, maar nieuwe geslachten moeten in staat zijn een nieuwe cultuur te scheppen, ten einde aan de tijdsbehoeften gestalte te geven en om het geestesleven van de tijd te dragen en te voeden.

In 1949 debuteerde H.S. van Blerck met een roman, getiteld Dit blom tussen die Bantoms. Daarna volgt een hele serie romans, die insgelijks de aandacht vestigen op maatschappelijk misdeelden: diamantdelvers, houthakkers, mijnwerkers, achterbuurtbewoners en zo meer. Deze werken zijn sterk verwant met het realisme van Jochem van Bruggen en Mikro.

F.A. Venter (geb. 1916) waagt zich eerst op het gebied van de uitbeelding van maatschappelijke verhoudingen, zoals in Eenderse Morge (1957) en in Swart Pelgrim (1952). In laatstgenoemde roman wordt de Bantoe gezien in zijn ontreddering in een blanke beschaving. Daarna beoefent hij de historische roman en schrijft werken zoals Man van Ciréne (1957), dat handelt over de lotgevallen van de drager van Christus' Kruis en Geknelde Land (1960), een roman over de geestelijke achtergrond, waaruit de bekende Grote Trek van 1836 is voortgesproten. Hoewel hij ‘nationale’ stof behandelt, toch is Venter epicus, en dat spitst hem toe op uitbeelding van mensen, met nadruk op het verhaal en met een duidelijke zin voor het spannende en het dramatische. Die Swartwitpens (1957) door H.J. Vermaas, is één van de meest treffende romans van onze tijd. Hij handelt over de verdwijning van onze jagersidealen in een nijverheidsgemeenschap, die in het begin van deze eeuw een nog stevige jagerstraditie heeft gekend. Aan de ene kant geeft zulks een aangrijpend beeld van de verdwijning van ons wild als gevolg van de jachtmanie; aan de andere kant wordt een ethisch probleem behandeld: het nastreven van idealen.