West-Vlaanderen. Jaargang 11

[p. 203]

Boodschap van Zijne Excellentie de Heer P. Vanderstichelen, Ambassadeur van België in de Republiek van Zuid-Afrika

Wanneer ik in 1942 voor het eerst voet aan wal zette in Zuid-Afrika, verwachtte ik, in de omgang, met een vereenvoudigd Nederlands te zullen kennis maken. Wij volgden toen nog de spelling De Vries en Te Winkel en al wat ik van het Afrikaans afwist was dat de schrijfwijze der woorden er zo fonetisch mogelijk in was (vb. bataljon, konjak), dat er maar één lidwoord in gebruikt werd en er geen verbuigingen meer in voorkwamen. Verder vermoedde ik dat de uitspraak deze van het Noordnederlands zou benaderen. Hoe groot was dan ook mijn verrassing, toen ik na mijn aankomst onverwachts een gesprek beluisterde en aanvankelijk dacht met landgenoten te doen te hebben. Deze onderhielden zich blijkbaar in één of ander Vlaams dialect dat ik echter niet kon situeren. Slechts langzaam kwam ik tot het besef Afrikaans te horen. En het geleek niet op Hollands maar op Vlaams! Sedertdien heb ik reeds vele jaren doorgebracht in dit land en ik ben meer en meer vertrouwd geraakt met zijn inwoners en hun taal (of juister talen), maar wat het Afrikaans betreft, is mijn eerste indruk mij bijgebleven. Wanneer ik toevallig niets te verrichten had, heb ik dikwijls zitten piekeren over de analogie met onze eigen spreektaal.

Prof. Dr. W. De Pauw, een landgenoot verbonden aan de Universiteit van Zuid-Afrika, heeft me eens verteld dat het hoofdzakelijk verschil tussen het Afrikaans en het Noordnederlands en tegelijk de overeenkomst tussen eerstgenoemde taal en het Vlaams, ligt in de uitspraak van de aa. De Hollandse kaas is bepaald anders dan de Afrikaanse en de Zuidnederlandse. Iedereen kan dit vaststellen. Bovendien is er nog een heel stelletje andere eigenaardigheden dat het gesproken Afrikaans en het Vlaams dichter bij elkaar doet

[p. 204]

schijnen dan het A.B.N. van onze Noorderburen en de cultuurtaal van de afstammelingen van van Riebeeck en zijn gezellen. Waarom bijv. zegt men hier (net als bij ons): ‘Kop of letter’. Boven de Moerdijk is het toch ‘Kruis of munt’? Ik zou nog heel wat andere uitdrukkingen kunnen aanhalen.

De verklaring is, volgens mijn bescheiden mening, te zoeken in onze nationale geschiedenis. Wanneer Antwerpen in 1585 moest prijsgegeven worden, toog een stroom vluchtelingen naar het Noorden. De stad die Parma, dank zijn ontembare geestkracht, zijn militair vernuft en zijn menskundig beleid had kunnen veroveren, verdorde als het ware onder zijn handen. Niet alleen omderwille van de religie, maar omdat de stremming van alle handel hen in hun bestaan trof, verlieten duizenden de stad - zoals er al duizenden uit Brugge en Gent en Brussel en Mechelen en uit alle steden die in Spaanse handen vielen, weggetrokken waren - en de meesten kwamen naar Holland en Zeeland en versterkten daar het gereformeerde element en voerden er tevens schatten van kapitaal, ondernemingsgeest en kennis aan. De rust en orde die Parma aan Vlaanderen en Brabant bracht, hadden veel van de verstijving des doods. Daarentegen trokken zich de beste levenskrachten van het Nederlandse volk op het kleine stukje grond benoorden de rivieren samen. Met deze woorden vat Prof. Geyl (Geschiedenis van de Nederlandse Stam. Herz. uitg. Amsterdam-Antwerpen, 1948, deel I, blz. 286-287), de toestand der Zuidelijke Nederlanden na de val van Antwerpen samen. De invloed van de nieuw-aangekomenen moet, op ieder gebied en ook op dit van de taalontwikkeling in het Noorden enorm geweest zijn. Volgens Prof. Dr. L. Grootaers (in Vlaanderen door de eeuwen heen, deel I, blz. 34) moet de Brabantse uitspraak allengs de oudere wijze van spreken verdrongen hebben. Deze evolutie moet reeds ver gevorderd geweest zijn wanneer de eerste kolonisten in de Kaap aankwamen. Hun taal kan niets anders geweest zijn dan het Hollands dialect, rijkelijk vermengd met Brabantse elementen, dat zich toen als beschaafde omgangstaal verspreidde en vastgelegd was in de Statenbijbel (bijna de helft van de vertalers waren Vlamingen). Van 1650 af, begint dan, in Holland, een reactie tegen de Vlaams-Brabantse invloed. De schrijftaal blijft in Noord en Zuid dezelfde maar de spreektaal ondergaat een evolutie in de afgescheiden provinciën. Zonderling genoeg moet deze ontwikkeling beperkt gebleven zijn tot het Hollandse moederland. De reeds in het begin van de 19^e eeuw verloren gegane Kaapkolonie heeft net als de Zuidelijke Nederlanden de oude spreektaal behouden. De isolatie, reeds met de talrijke vreemde invloeden, hebben dan het Afrikaans gemaakt tot wat het nu is. Een feit is dat de uitspraak ervan dichter bij die van het Vlaams is dan bij die van het Hollands.

Bovendien heb ik me dikwijls afgevraagd of de Hollandse kolonisten niet in min of meer grote mate afstamden van Vlaams-Brabantse families, uitgeweken uit ons land gedurende de godsdienstoorlogen. Wie in Pretoria wandelt, bemerkt vele personen die klaarblijkelijk van Hollandse afkomst zijn. Een hele andere reeks typen gelijkt evenwel onmiskenbaar op mensen van bij ons. De tijd heeft me steeds ontbroken om de vereiste genealogische onderzoekingen te verrichten ten einde deze hypothese te bewijzen. Deze studie schijnt me erg aanlokkelijk. Even zeer deze van de huiselijke gebruiken van de Afrikaners. Zoveel herinnert aan onze gewoonten. Kan het U, beste lezer van West-Vlaanderen, dan verwonderen, dat ik me hier echt thuis voel? Spijtig genoeg moet ik (zoals Raymond Brulez het voor kort aardig formuleerde) weldra zeggen dat min tid ut is. In oktober 1962 ben ik Ambassadeur af. Ik had overwogen hier een huisje en een tuintje te kopen en mijn oude dagen te sluiten in dit prachtig land en te genieten van zijn onvergelijkelijk klimaat. Het hunkeren van een grootvader naar de kleinkinderen overzee heeft de bovenhand gekregen. Volgend jaar verlaat ik Zuid-Afrika, maar dan met de hoop af en toe eens te mogen terugkeren. En het is mijn wens dat de transportkosten van lieverlede mogen verminderen opdat meer en meer Belgen naar hier mogen komen om land en volk te leren kennen, want ‘onbekend is onbemind’ en ‘uit het oog’ is ‘uit het hart’. En indien ze mogen komen laten ze dan gerust A.B.N. met het ‘Vlaams’ accent spreken. Het is beter zo!