West-Vlaanderen. Jaargang 9

[p. 113]

Gesprek met Kamiel d'Hooghe

Van Vrasene-Waas tot Brugge telt men ongeveer 75 km in vogelvlucht. De afstand langs de baan is langer en loopt over Nieuwkerken, Sint-Niklaas, Gent en Eeklo. Vrasene ligt daar waar de moeren en polders van de linkeroever van de Schelde langzaam overgaan in vruchtbaar akkerland; resultaat van eeuwen labeur der bewoners van het Land van Waas.

Voor Kamiel D'Hooghe, die op 17 november 1929 te Vrasene werd geboren, liep de weg naar Brugge, waar hij thans organist is aan de Sint-Salvatorskathedraal, over Nieuwkerken, Sint-Niklaas, Mechelen en Antwerpen. Moeizame omweg?

- Hoe komt het dat de weg niet over Gent liep? vroegen wij Kamiel D'Hooghe. Alle wegen hoeven niet over Gent te lopen antwoordde hij meteen en er fonkelde iets ondeugends in zijn donkere ogen. - Vertelt U ons iets over het gedeelte tot het eerste kruispunt. Kamiel D'Hooghe werd geboren uit een landbouwersfamilie waar de levenstragiek al vlug het rustige lot veranderde toen vader en een der kinderen binnen een tijdsbestek van één week stierven. Moeder was verplicht in het dorp te gaan wonen en ontzegde zich alles om haar kinderen te laten studeren. Haar rijk gemoed bloeide open tot een diep begrijpen en intens volgen van de ongewone loopbaan van Kamiel. De harde, eenvoudige en onromantische struggle for life tekende de jonge D'Hooghe. Hij voelde zich aangetrokken tot het rustige kostersbestaan, mocht school volgen aan de kostersschool te Sint-Niklaas, werd er opgemerkt door Ignace De Sutter die de begaafde jonge man doorstuurde naar het Lemmensinstituut te Mechelen. Net hiervoor had de jonge koster-organist een volgens hem onvergetelijk concert van Flor Peeters bijgewoond in de Sint-Baafskathedraal te Gent. Dit concert bracht in het gemoed van Kamiel D'Hooghe een diepe verandering en deed de vonk overslaan op een hogere ambitie dan die van koster-organist. Zijn opmerkelijke talenten en zijn noeste studax-geest hielpen hem van het Uitgangsdiploma van het Lemmensinstituut in 1951 tot het Hoger Diploma met de grootste onderscheiding aan het Kon. Vlaams Conservatorium te Antwerpen in 1954. Zowel te Mechelen als te Antwerpen werd hij gevormd door Flor Peeters en D'Hooghe behoort tot de beste jonge organisten die de eminente organist en pedagoog voortbracht. In 1956 behaalde D'Hooghe een eerste prijs voor fuga aan het Conservatorium te Gent.

Toch... zeiden we toen, Uw carrière schijnt zich af te spelen tussen Antwerpen, Gent en Brugge? - Ja, voor fuga had ik destijds Gent nodig replikeerde D'Hooghe en weer lachte hij ondeugend. Sedert 1952 was hij reeds benoemd tot organist aan de Sint-Salvatorskathedraal te Brugge, als opvolger van Albert de Meester.

- Is Brugge nu het eindpunt? - Voorlopig wel. Brugge was eerder het beginpunt van alles zeiden we zacht, doelende op het historisch, cultuur-historisch, economisch verleden van de fraaie stad.

- Men kent wel het beginpunt, zei D'Hooghe toen, doch tegenwoordig is het eindpunt van alles vaag, nog niet te overzien; niets kan zó maar weggeschoven worden, alle mogelijkheden dienen onderzocht; elk eindpunt kan een nieuw beginpunt zijn.

Het onderhoud tussen Kamiel D'Hooghe en onszelf kreeg nu het karakter van een samenzwering, zij het dan op artistiek terrein en even gemilderd door realistische en opportunistische gevoelens die we beiden zo graag koesteren.

- Geeft U nog verdere details over Uw carrière. Vijfde laureaat van de Bachwedstrijd te Gent in 1955, eerste laureaat (samen met J. D'Hoir) van de Internationale Orgelwedstrijd te München in hetzelfde jaar en de onderscheiding in 1956 van de Engelse ‘Foundation Harriet Cohen’ voor de beste interpretatie van het werk van Bach; monitor van Flor Peeters aan het Conservatorium te Antwerpen (sedert 1955), lid van de diocesane Commissie van Kerkmuziek en lid van de Brugse Kultuurraad (beiden sedert 1959).

- Dus mag ik aannemen dat Brugge een vruchtbare stimulans is voor uw werk. - Brugge is veel meer dan een dode stad met rondzwervende toeristen, zei D'Hooghe, er is een klimaat dat voor de christelijke kunst zeer gunstig is; wat de orgelkunst betreft heb ik veel te danken aan Z.E.H. Kan. P. François; dat de orgelkoncerten tijdens de zomer er konden komen hebben wij aan hem te danken.

Brugge, en heel West-Vlaanderen trouwens, is een centrum voor zangkoren. Zowel de Schola Cantorum van de kathedraal als de Cantores hebben een standing die aan internationale eisen voldoet. D'Hooghe spreekt hierover met vuur. - Haalt de periferie het op het centrum? vroegen we. - Dat wil ik niet zeggen replikeerde D'Hooghe, doch het klonk eerder zwak, de geografische ruimte waarin wij ons bewegen is ook niet het centrum van de wereld... Dat de economische betekenis van Brugge op Antwerpen overging is de schuld van de centralisatiepolitiek van de Bourgondiers en niet de mijne... Er volgde een kort intermezzo over wolstapel en graanhandel, over de aantrekkingskracht van de zeekust en over de rol van de vrouw in het leven van kunstenaars.

Wie is Agnes Dumon, vroegen wij terloops, ons een huwelijksaankondiging herinnerend. Agnes was lid van het Kon. Sint-Lutgardiskoor waarvan ik de leiding heb en dat in 1958 eerst geklasseerd werd in het ‘Festival du Hainaut. - U bent dan getrouwd... - Ja, en ondanks het feit dat we nu met zijn drieën zijn doet zij heel veel voor mijn carrière: organisatie van concerten, ook hier te Brugge, correspondentie e.d., het eerste klankbord van mijn geestelijk leven vind ik in haar.

[p. 114]

Het was toen even stil tussen ons beiden. Wij namen terug de zorgvuldig opgestelde curriculum vitae ter hand en lazen over pedagogische activiteiten: medestichter van Jeugd- en Volksmuziekscholen te Brugge, leraar van zang en muziekgeschiedenis aan de Patroons- en Handelsschool te Brugge en het geven van orgelles aan het Seminarie te Brugge. Dit buiten de functie als monitor van Flor Peeters' orgelklas te Antwerpen.

En toch blijft het orgel hoofdzaak? - Uiteraard. Dit ‘uiteraard’ werd ons meteen duidelijk toen Kamiel D'Hooghe zei dat de echte organisten hun taak als een roeping aanzien terwijl de wereld van het orgel een voor de buitenstaander moeilijk te begrijpen rijkdom oplevert waarin men zich zowel naar het gevoels- als naar het intellectueel leven kan uitleven. Geen enkel ander instrument buiten de menselijke stem kan op zulk een rijk verleden bogen. Sedert ca 1400 is het orgel ingeburgerd in onze kerken van West-Europa. Dank zij haar vooraanstaande positie op politiek en economisch gebied kon Brugge in deze ontwikkeling een belangrijke rol vervullen. Zeer vroeg leest men in opwindende archieven over Brugse orgels in Sint-Donaas en Sint-Salvator. Sedert de 15^de eeuw speelt het orgel in onze kerken en kathedralen de rol van sublimatie der geestelijke gevoelens der gelovigen, verheft zij de moeilijk uit te drukken aspiraties van de gewone mens in zijn godsdienstige belevenis en is zij een essentiële binding tussen officiant aan het altaar en de gelovige in de kerkbeuk. De muziek voor orgel sedert 1500 gecomponeerd door Sweelinck, Titelouze, Frescobaldi, Bach, Buxtehude,

Kamiel D'Hooghe aan het orgel van de Sint-Salvatorskathedraal te Brugge.
Foto Platteeuw, Brugge

Franck, Tournemire weerspiegelt doorheen verschillende geloofbelijdenissen een intens geestesleven en een zo diep aanvoelen der dialectiek van de kunst dat orgelkoncerten buiten de liturgie even noodzakelijk werden als de traditionele omspeling van de kerkdienst en dat de huidige organist, meer dan vroeger, een geheel nieuwe taak krijgt.

Hierdoor wordt een oude traditie der barok terug opgenomen. Bewust, gaat Kamiel D'Hooghe verder, heeft de 20^ste eeuw niet slechts een grote voorkeur voor Bach en de vroege barok wat de componisten betreft, doch de gans-bijzondere ‘Aufführungspraxis’ der 17^de en 18^de eeuw dringt langzaam door en wint het van de massale zaalkoncerten.

De reactie tegen de overdreven belangstelling die de romantiek had voor de kunstenaar als individu doet thans de opvatting veld winnen van de kunstenaar als artisan. Perfekte beheersing van het vak, sociale verhouding tot de gemeenschap, kunst voor de gemeenschap primeren, anno 1960, de voor tachtig jaar zo importante allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie. Dat deze vernieuwing in de kunst niet zonder revolutionnaire kreten gepaard gaat noch zonder onvermijdelijke botsingen tussen gemeenschap en individu is iedereen wel duidelijk.

Volgens Kamiel D'Hooghe is de positie van het orgel in deze strijd de volgende: belast met een enorme erfelijkheid wat traditie en conditionering betreft is zij tegelijkertijd zeer goed in staat de nieuwe tendenzen door te voeren omdat deze in de orgelmuziek uiteraard niet op dezelfde extreme wijze kunnen voorkomen dan bij de andere instrumenten, laat staan bij de profane muziek.

De erfelijke belasting die de orgelkultuur meedraagt uit zich in het bedenkelijk peil van de muziek op vele dorpsdoxalen en in niet weinige stadskerken, in de merkwaardige opvatting van vele geestelijken dat orgelmuziek nu eenmaal rustig, star en conventioneel moet zijn, en in de bepaald slechte smaak der gelovigen met wie de organist meer dan welk instrumentist ook in nauw contact staat.

Doch de organist uit de twintigste eeuw kan juist in de kerk, waar de samensmelting van traditie en vernieuwing essentieel is, teruggrijpen naar een overdadige rijkdom van goede orgelmuziek uit het verleden, terwijl sedert Bach nooit een generatie van orgelkomponisten heeft bestaan die zo degelijk, zo religieus en zo harmonisch met het tijdgebeuren hun scheppingsdrift uitleven als thans. Wanneer een geestelijk en muzikaal centrum zoals de kathedraal te Brugge een organist heeft die door deze ideeën begeesterd wordt en op de weg der verwezenlijking ervan reeds een flink eind gevorderd is, mag iedereen zich hierover ten sterkste verheugen.

- Zullen we even teruggaan naar het curriculum vitae dat de ‘braintrust’ zo netjes opstelde?

[p. 115]

Concerten in België, Nederland, Engeland, Duitsland en een eerste tournee in Zweden.

Waarom Zweden? - Toevallig, o.m. langs contacten met Zweedse collega's in Flor Peeters' orgelklas te Antwerpen. Zeer interessant land, hoog cultureel peil van de bevolking, hoog gemiddelde van ‘Aufführungspraxis’. - Toekomstplannen? - Concerten voor het N.I.R. met het Trio Orpheus, integrale uitvoering te Brugge van ‘La Nativité du Seigneur’ van Messiaen en als vertegenwoordiger van de Belgische orgelschool naar het Eucharistisch Kongres te Munchen in opdracht van Flor Peeters.

Steeds komt deze naam terug; bewijs van een hechte vriendschap die de verhouding professor oud-student, de bewondering en de genegenheid voor elkaar niet vervangt doch primeert. Het doel is gemeenschappelijk, de persoonlijkheid van de leraar boeit en leert de oud-student; het succes en de rijpheid van de oud-student stimuleert de pedagoog.

Kamiel D'Hooghe heeft zich tot doel gesteld door zijn orgelspel in de kathedraal te Brugge de binding te verwezenlijken tussen gelovigen en celebrant; door zijn algemene activiteiten op muzikaal gebied nieuwe horizonten te openen voor de hedendaagse muziekpraktijk; door zijn concerten, een verinnerlijking en verdieping van het geestelijk leven van de gewone mens tot stand te brengen. Bij de verwezenlijking van dit levensdoel heeft hij recht op steun van alle geestelijke en wereldlijke overheden wier taak het is de resp. morele, intellectuele en sociale verheffing van het volk waarvoor zij verantwoording hebben na te streven.

Dat D'Hooghe van zijn doel reeds heel wat heeft kunnen verwezenlijken siert de geestelijkheid en het stadsbestuur van Brugge en de provinciale autoriteiten van het zo bloeiende West-Vlaanderen.

Dr. Guido Peeters, Antwerpen