West-Vlaanderen. Jaargang 9

Kultureel leven in het St. Jozefsinstituut te Kortrijk

Klassiek toneel in 20eeuwse ‘Darstellung’ met ‘mime’ als binding in het koor-element.

Klassiek toneel opvoeren in de vijfde decade van onze twintigste eeuw blijft altijd een experiment. Opdat het een werkelijk revelerend, geslaagd experiment zou worden, moet aan heelwat eisen voldaan zijn.

Men kan een Caesar, een Lucifer, een Oidipous ‘spelen’ zonder de minste moderne innovatie, maar... dan wordt zo 'n opvoering door de moderne mens gewoonweg genegeerd en kan men zelfs bezwaarlijk van ‘experiment’ gewagen. Anderzijds is daar het gevaar van een uitbeelding van 'n klassiek stuk, uitbeelding die even gewaagd als gezocht en potsierlijk zou goochelen met de nieuwste vondsten en innovaties, zodanig dat er van de klassieke geest en atmosfeer van het werk weinig of niets meer rest.

De toeschouwers echter die een van de zeven opvoeringen van Sophocles' Oidipous door het St. Jozefinstituut van Kortrijk hebben bijgewoond, wel... die hebben werkelijk een ‘klassiek’ stuk ‘modern’ zien uitvoeren en dat zonder, noch door het ‘klassieke’ noch door het ‘moderne’ uit hun smaak-evenwicht te zijn gebracht. Regisseur Remi Van Duyn heeft onbetwistbaar die ideale, harmonieuze binding ‘klassiek-modern’ sterk en delikaat langs de mime om, weten te realizeren. Daarom noemen wij deze regie, deze realisatie gewoonweg revelerend voor ons Vlaams toneelleven. Of West-Vlaanderen hier niet iets op toneelgebied heeft gepresteerd dat we als klassiek-avant garde mogen bestempelen!... De tekst van ‘Oidipous’ werd geëerbiedigd. Dialogen en actie waren deze van Sophocles' creatie. Dat was het klassiek fundament waaraan niet werd getornd en waarop trouwens, op gevaar af van vervalsing van het oeuvre niet mocht afgedongen worden.

Waarin dan wel de revelerende innovatie mocht bestaan? Wel, in het hanteren van het element ‘koor’, immanent element van de klassieke Griekse of Latijnse tragedie. De rol van het koor in klassieke stukken zal wellicht voor heel wat regisseurs als ‘de vervelende lastpost’ in hun Darstellung zijn aangevoeld. Een koor kan wel met een tikje fantasie als een belangrijke esthetische waarde rendabel gemaakt worden, maar... in de dramaturgie stremt het toch de hoofd-pion: de handeling, en leidt het de aandacht af voor, wordt een onoverkomelijke hinderpaal tot de actie-Gestaltung.

Bij Seneca bijvoorbeeld zien we het koor totaal herleid tot die esthetische of esthetiserende funktie.

Hoe heeft nu Van Duyn in zijn regie de rol van het koor begrepen? Aangezien het koor werkelijk de handeling praktisch niet vooruithelpt, heeft hij ze noodzakelijk ook als actie-element uitgeschakeld maar... dit koor als zwijgende toeschouwer langs de mime uitbeelding van M.A.J. Hoste ingelast. De gevoelens van vrees, hoop, fataliteit, afschuw, gevoelens door het koor herhaald, werden in de ‘Oidipous’ naar regie van Van Duyn, gecreëerd, gemimeerd door onze Vlaamse mimeartiest Hoste. Dit was de revelerende innovatie. Dat was het moderne en zó geslaagde experiment. Het koor werd uitgebeeld door één acteur en in mime, en dat op magistrale en toch... zó sobere wijze. Natuurlijk was die ene acteur omringd door enkele gemaskerde koppen, zodat dan toch de illusie bleef van een groep-koor en

[p. 116]

Twee opnamen van de opvoeringen van Oidipous in het St.-Jozefinstituut te Kortrijk in de regie van Rem Van Duyn
Foto F.D. Declerck

[p. 117]

traden er een drietal van dit koor ook handelend op in het stuk.

Met dit modern procédé werd niet de minste afbreuk gedaan aan de klassieke geest van het stuk, want het koor was er en... hoe diep-sterk in zijn oer-bedoeling van klassieke atmosfeer-schepping. Trouw aan de klassieke tragedie? Ja! Traditionalisten verwachtten wellicht een grootser, statischer koor waar het zogenaamde ‘koninklijk woord’ tot volle recht komt.

Van Sophocles erfden wij historisch enkel zijn koninklijk woord. Maar zo wij nu van de zevende kunst, de film, spreken, is het omdat de Grieken zes kunsten kultiveerden. Als allereerste gold de lichaamsbeweging of danskunst; de muziek bleek de noodzakelijk begeleidende kunst en slechts ten derde kwam het woord de muzikale lichaamsbewegingen, het drama-tiseren in de etymologische zin van het woord - vervolledigen. Toen V. Martin in 1958 voor het eerst de integrale tekst van Menanders Duskolos publiceerde, trof ons daarin, dat het Koor als sprekend deel totaal weggevallen was, met nochtans de summiere aanduiding ‘Koor’. Wat kan op het einde van elk bedrijf het woord ‘koor’ wel anders bedoelen dan choreografisch en muzikaal akteren, dramatiseren?

Modern innoverend was derhalve de terugkeer naar en het verder doordenken van een oeroude Griekse opvatting. De zwijgende toeschouwer kon met de zwijgende koorleider samen de tragedie van Sophocles beleven. Het koor had in Van Duyns regie een zwijgende-akterende rol: het zuivere drama; het woord diende de ‘koninklijke handeling’.

Het woord diende eveneens de muziek. Hoe paradoxaal het ook moge klinken, een modern middel onderstreepte des te sterker het antieke noodlotsmotief nl. het geluidsdekor gerealiseerd door Mark Liebrecht. Of de oude Grieken wel ooit zouden vermoed hebben dat experimentele muziek met haar schrijnende tonen aan hun moira-obsessie zó een diabolische door merg en been dringende supersonische reactie zou verleend hebben! En weerom kunnen we ons geen volledig denkbeeld of gevoelsbeeld vormen van wat ‘Oidipous’ ons zo al aan modern esthetisch beleven heeft geschonken als we niet zouden spreken van de atmosferische belichting. Alles wat we tot hiertoe hebben geschreven is dus noch min noch meer synoniem van bewondering en waardering voor de geslaagde moderne Oidipous vertoningen.

We zouden echter de acteurs groot en hoogst onverdiend onrecht aandoen, moesten we hen niet betrekken in onze hartelijkste gelukwensen. ‘Oidipous’ werd gespeeld door de studenten van het St.-Jozefinstituut en was dus studenten-toneel. We willen niet overdrijven en van hen vertellen dat ze beroeps-toneel hebben gepresteerd. Dat ware eerst en vooral een contradictio in terminis op zich zelf. Maar... ze mogen ervan overtuigd zijn dat ze uit hun studenten-toneel het maximum hebben gehaald van hun kunnen en dat we nergens een spijtig hiaat hebben aangevoeld. De prestatie die Erik Verlinde in de rol van Oidipous en Renaat Carpreau in de rol van de herder voor het voetlicht brachten, laat voor die twee jongens ‘echt’ het beste verhopen. En... van al de spelers was de dictie ‘af’.

Laten we echter daarmee besluiten dat ze zeer trots mogen zijn op hun Oidipous die boven gewoon studenten-toneel is uitgegroeid en wellicht een mijlpaal kan betekenen voor verdere modern-klassieke opvoeringen in het genre.

Lic. Fr. Bouciqué

De St. Jozefsbibliotheek te Kortrijk onder leiding van Dr. Peene

Voor enkele maanden op een congres voor bibliothecarissen werd de bibliotheek van het St. Jozefinstituut, Plein 26 te Kortrijk als voorbeeld gesteld en maakte men terecht de lof van de moderne conceptie, die deze inrichting kenmerkt.

Zonder afbreuk te willen doen aan de vele nobele inspanningen, die worden gedaan om het boek dichter tot het publiek te brengen door vele officiële diensten en vrije bibliotheken, moet toch worden erkend dat deze vrije St. Jozefbibliotheek sedert haar ontstaan in 1951 en nadat zij voor het publiek in 1952 toegankelijk gesteld in enkele jaren een hoge vlucht heeft genomen en ondanks de karige staatstussenkomst baanbrekend werk verricht, die de bewondering verdient.

Men mag ons niet van chauvinisme verdenken wanneer we de lof maken van deze vermaarde onderwijsinstelling der Broeders, maar naast de degelijke vorming en het onderricht aan hun talrijke leerlingen behoort de bibliotheek tot een der mooiste verwezenlijkingen waarop de Broeders in de eerste plaats doch ook de Leiestad fier mogen zijn.

Broeder Hendrik, wiens faam niet meer moet gemaakt worden en in de registers van de Burgerlijke Stand opgetekend staat als dr. Peene, is er de toegewijde en dynamische bibliothecaris, die tussen zijn vele uren les en andere opdrachten, met zijn geroemde nauwgezetheid zich van zijn schone taak weet te kwijten: het boek te brengen bij onze mensen. Hij was dan ook onze veilige gids ter gelegenheid van een bezoek aan zijn instelling. Wat de bezoeker onmiddellijk vaststelt wanneer hij de ruime lokalen betreedt, waar de 12.000 boeken ondergebracht zijn, is de moderne opvatting en architecturale eenvoud. De muren met afwisselende kleurenvlakken beschilderd en de neonbelichting scheppen een warme

[p. 118]

atmosfeer. Men moet evenmin angst hebben, hoe talrijk het publiek ook tijdens de uitleningsuren mocht opkomen, geen bewegingsvrijheid meer te bezitten. Men wordt er niet tegen de muur gedrumd in een smal hokje doch men kan rustig ofwel in de ruime en luchtige leeszaal plaats nemen om zijn beurt af te wachten of even een kijkje nemen in de afdeling tijdschriften, waar niet minder dan 92 publicaties kunnen geraadpleegd worden en zeer aanschouwelijk op een lange tafel zijn tentoongespreid. Alles werd zo opgevat dat de lezer zelf zich geen problemen moet stellen. Men volgt er, zoals de meeste bibliotheken, het decimaal of tiendelig stelsel, doch dit wordt ook naar de letter in de praktijk toegepast, zodat men onmiddellijk de noodzakelijke tien catalogi volgens dit stelsel in voege kan raadplegen. De boeken zelf zijn ondergebracht op het gelijkvloers en een verdieping. Het geheel werd in de diepte uitgebouwd en niet in de hoogte, zodat het uitgesloten is dat de bibliothecaris bij middel van ladders de boeken uit de rekken zou moeten halen. Alles werd zo berekend dat de boeken waarlijk in ‘het handenbereik’ liggen. Men heeft ook voor het eerst in de provincie de opvatting gehuldigd van de metalen, mobiele rekken of magazijnen naast het open reksysteem wat de bezoeker toelaat zelf zijn boek te kiezen, wat psychologisch gezien van zeer groot belang is en de lezer onprettige verrassingen bespaart, wanneer hij zich soms alleen door een titel zou laten leiden of misleiden. Twee man zorgen voor het materiële werk terwijl een derde kracht de lezer in zijn keuze helpt en hem ter zijde staat bij het raadplegen in de rekken.

Alle banden werden ook voorzien, - of zullen dat weldra zijn, - van een ‘filmoluxbewerking’, wat het voordeel biedt dat de kaften niet meer kunnen bevuild worden daar dit procédé het afwassen toelaat en evenmin de titel of nummering door de tand des tijds zou worden aangevreten, zodat ze moeilijk leesbaar blijven. Het boek biedt steeds een prettige indruk van netheid en frisheid.

Men beperkt zich niet uitsluitend tot de ontspanningslectuur en alle genres zijn er vertegenwoordigd tot boeken in het Spaans en Italiaans en kostelijke wetenschappelijke studies en werken over filosofie, filologie en techniek.

Op onze vraag of het publiek de inspanningen wist te waarderen, antwoordde dr. Peene niet zonder trots, dat men in het voorbije jaar 18.675 uitleningen had ingeboekt wat een stijging betekent in vergelijking met 1958 van 7.545 uitleningen. De leerlingen van alle onderwijsinstellingen zowel van de technische, sociale scholen of van het college als athenea behoren tot de meest getrouwe bezoekers. Het getal uitgeleende werken aan de jeugd bedraagt 6.6645. Dit jaar zal dit getal denkelijk de 25.000 overschrijden. Terloops vroegen we of de intellectueel nog leest, waarop men ons antwoordde dat men evengoed geneesheren als advokaten alsook gewone bedienden en arbeiders onder de ingeschrevenen telt. Dr. Peene was van mening, dat de televisie de leeshonger niet schaadt maar dat bv. na een uitzending van een voorstelling van het boek voor het T.V. scherm de vraag naar dit bepaald werk zeer groot is. Ook onze Vlaamse auteurs mogen zich verheugen over een groeiende belangstelling en de degelijke Vlaamse roman doet het nog steeds.

Even zinspeelden we op de mogelijkheid een vakbibliotheek in te richten, die als een unicum zou zijn in het Kortrijkse. Dr. Peene hoopte ook dàt te kunnen verwezenlijken wanneer de bevoegde instanties daarvoor hun steun en toelating zouden verlenen. De St. Jozef-bibliotheek biedt immers ruimte voor 60.000 boeken.

Tot slot spraken we nog even over de financiering. Dr. Peene bracht hulde aan de h. best. afgev. Storme en het Provinciaal Bestuur, dat een subsidie verleent van 100.000 F. De materiële zorgen, de aankoop der boeken, het inbinden, het personeel, de tijdschriften benaderen een uitgavecijfer van een half miljoen. De gemeentelijke toelage voorziet in de stadsbegroting de schamele aalmoes van 6.000 F wat met de inkomsten van de uitleningen (1 F per boek) betekent dat het St. Jozefinstituut het jaarlijks financieel offer brengt van meer dan 350.000 F deficit ten bate van de Kortrijkse gemeenschap.

Om dit heerlijk werk van volksopvoeding en culturele ontvoogding ons volk ten bate, was het maar billijk dat we eens de mooie verwezenlijking van het St. Jozefinstituut onderlijnden en niet het minst de edele arbeid en toewijding van dr. L. Peene.

Fr. Germonprez