West-Vlaanderen. Jaargang 7

[p. 308]

Kortrijkse Kunstschilders van P. Vlerick tot J. Speybrouck

Wie de evolutie van de Kortrijkse schilderkunstige bedrijvigheid grondig wenst te bestuderen, beschikt - tot op heden althans - over weinig wetenschappelijkverantwoorde en kritisch-gedoseerde documentatie.

Het is niettemin een aantrekkelijke, want zeer renderende en derhalve dankbare studie, gezien die evolutie van af de xvi^de eeuw tot op heden omzeggens een doorlopende curve vertoont met merkwaardige- en zelfs in zekere zin toonaangevende hoogtepunten.

De spreekwoordelijke stoffelijke welvaart, die de Groeningestede, dank zij de noestheid en de voortvarende ondernemingszin van haar bevolking, door de eeuwen heen heeft gekend en die geleidelijk in het stadsbeeld trekken modeleerde van een eerbiedwekkende - wat niet betekent hooghartige en terughoudende - voornaamheid, ...die welvaart, zeg ik, heeft fataal de beoefening van de plastische kunsten aanzienlijk in de hand gewerkt en is ipso facto ten goede gekomen aan het lokaal cultureel prestige.

Ik wed, dat in ons land weinig provinciesteden van het Kortrijks formaat wijzen kunnen op zoveel rijk gestoffeerde private verzamelingen, zo van antiquiteiten als van schilder- en beeldhouwwerken.

Het mercantiel Kortrijk leeft op brede voet en laat met ruime belangstelling en met mild gebaar ook degenen leven, die geroepen zijn bestendig te herinneren aan de suprematie van de geest en van het hart op de toonladder der menselijke waarden. (Hiermee is echter niet gezegd, dat alle lokale kunstenaars er in genade worden genomen: zoals overal elders vertoont de mentaliteit van de bevolking alvast kleinzielige kanten, die verhinderen, dat het werk van autochtone artiesten onbevooroordeeld zou worden benaderd en naar waarachtige waarde zou worden geschat!)

Toen ik mij, ingevolge een vererende opdracht van de Redactieraad van het tijdschrift West-Vlaanderen, bereid verklaarde onder de titel Van P. Vlerick tot J. Speybrouck een schetsmatige bijdrage te wijden aan de Kortrijkse schilders van gestorven generaties, was ik er mij volkomen van bewust, dat ik bezwaarlijk veel feiten en beschouwingen zou kunnen voorhouden, die ik al niet eerder ter publikatie schriftelijk heb vastgelegd. Enkele jaren geleden schreef ik immers over nagenoeg hetzelfde onderwerp een studie, die opgenomen werd in de gids Kortrijk werkt (uitg. E.M.P. - Speculum Patriae, Gent) en kort daarop - in 1953 nl. - werd mij gevraagd op het 35^e Congres van het Verbond der Geschied- en Oudheidkundige Kringen van België te Kortrijk een lezing te houden om het aandeel van de stad in de verwervingen van onze nationale schilderkunst in het licht te stellen.

Als ik daarop de nadruk leg, is het met de bedoeling duidelijk te maken, waarom niet alles, wat in onderhavige bijdrage wordt opgedist, heet van de rooster komt en de welwillende belangstellenden te verzoeken mij dit ten goede te houden.

*

Feitelijk werd de schilderkunst te Kortrijk reeds van in de late Middeleeuwen - dus reeds vóór de tijd van Peter Vlerick (^o1539? - †1590 of 1591) - druk beoefend!

Gustaaf Caullet, die enkele decenniën her als lokaal kunsthistoricus een prijzenswaardige activiteit aan de dag legde, heeft (ongetwijfeld in samenwerking met andere vorsers) uit archiefstukken uit de xiv^de-, uit de xv^de- en uit de eerste helft van de xvi^de eeuw een hele reeks namen opgediept van schilders, die in de stad geboren en getogen waren of die er althans waren gevestigd voor het uitoefenen van hun beroep. Sommigen onder hen werden door de stedelijke magistraat met al dan niet omschreven opdrachten gelast.

Daar van hun prestaties naar alle waarschijnlijkheid bitter weinig is overgebleven (men kan er in de stad op onze dagen niets met zekerheid van aanwijzen!) en daar ik vermoed, dat velen onder hen als bedreven vaklui louter decoratief werk opleverden en bezwaarlijk voor waarachtige artiesten konden doorgaan, acht ik het hier nutteloos de teruggevonden namen op te sommen. (Wie die namen interesseren mocht, verwijs ik naar de Guide illustré de Courtrai van Dobbelaere en Caullet, een verouderd maar niettemin kostbaar boekje,

[p. 309]

dat helaas op heden nog slechts antiquarisch is te verkrijgen.)

Het opsporen van die namen is onbetwistbaar verdienstelijk werk geweest, want, al kunnen wij ons nog geen idee vormen van de aard en van de waarde der toenmalige artistieke bedrijvigheid, toch laat het respectabel aantal beoefenaars met recht veronderstellen, dat de stad Kortrijk in dit vèr verleden de bakermat moet geweest zijn van een imperatieve- en wellicht warm-aangemoedigde praktijk van de plastische kunsten.

Het groot aantal gereveleerde namen verklaart meteen, waarom het mogelijk is geweest, dat in de eigenlijke Renaissancistische tijd - die in de stad door het optreden van P. Vlerick werd ingeluid - ondanks de godsdienstige- en politieke tribulaties, waarmee onze gewesten zo rampspoedig werden beproefd, een opmerkelijke schilderkunstige bloei tot aanzijn kon geroepen worden,... een (eerste) culminatiepunt, waarvan de invloedssfeer heel wat verder reiken zou dan tot de grenzen der patrimoniale lokaliteit.

Die hoge bloei was vanzelfsprekend ten groten dele gefundeerd op de ambachtelijke ervaring en op de creatieve dichterlijke zin, overgeleverd door de eertijdse plaatselijke schilders, die ons slechts bij naam zijn gekend.

*

Carel van Mander, die te Kortrijk bij de geprezen romanist Peter Vlerick zijn kunstopleiding voltooide en er nadien zelfs met zijn gezin een tijd metterwoon was gevestigd, verschaft ons in zijn Schilder-Boeck tal van interessante gegevens over zijn leermeester, over zijn medeleerling Lowys Heme, over Karel van Yper - alias ‘Foort’ of ‘de Foort’ - (die, hoewel hij niet thuishoort onder de artiesten, waarop ik in mijn overzicht speciaal wijzen moet, hier toch dient geciteerd te worden, omdat hij een der leraars was van P. Vlerick en ook omdat hij in de Groeningestede ingevolge een poging tot zelfmoord rampzalig aan zijn einde kwam en er in een klooster buiten de toenmalige stadswallen werd begraven), over Willem en Claes Snellaert, over Bernard de Rycke en ten slotte ook over Jaak en Roelandt Savery. (Het moet ons verwonderen, dat hij over deze laatsten - en vooral over Roelandt, die dan toch de meest vermaarde onder de schilders van zijn Kortrijkse generatie mag heten, maar bitter weinig heeft gezegd. Hij moet de Savery's nochtans goed gekend hebben, gezien hij rond dezelfde tijd als deze laatsten naar Noord-Nederland uitweek.)

Dank zij de opsporingen van De Potter, G. Caullet e.a. kunnen wij benevens de kunstenaars, die in het Schilder-Boeck ter sprake worden gebracht, uit de laatste helft van de xvi-^de- en uit het begin van de xvii^de eeuw nog een hele reeks namen citeren van schilders, die waarschijnlijk in één adem met de plaatselijke beroemdheden mogen vermeld worden. Gezien wij evenwel tot nog toe betreffende de meesten onder hen over weinig positieve gegevens beschikken, laat ik ze - met uitzondering van Christiaen de Keuninck - niet figureren in het beknopt overzicht, dat onmiddellijk volgt.

*

Het past, dat wij in dit overzicht vooreerst de aandacht vestigen op Willem Snellaert, een voorvader van Dr. Ferdinand Snellaert - die in de xix^de eeuw naam maakte als baanbreker van de Vlaamse Beweging - en de stamvader van een geziene xvi^de-eeuwse Kortrijkse schildersfamilie. (Claes, Jan en Joost!)

C. van Mander zegt van hem, dat hij wat meer kon dan de andere behangselschilders uit de stad, wat verklaart, waarom hij als eerste leermeester van P. Vlerick werd uitverkoren.

Wij kennen zijn geboortejaar niet en evenmin het jaar van zijn afsterven, en kunnen helaas ten huidigen dage niets meer aantonen van datgene, wat hij presteerde.

Peter Vlerick, die nochtans van goeden huize was, heeft - als wij C. van Mander mogen geloven - een avontuurlijk en hard bestaan gekend. Na van in zijn prille jeugd in de schilderkunst te zijn opgeleid door de leermeesters die hoger reeds vernoemd werden, verliet hij als een berooide gelukzoeker zijn geboortestad. Hij vertoefde een tijd te Mechelen en te Antwerpen en trok vervolgens doorheen Frankrijk naar Italië, dat blijkbaar het land zijner dromen was.

Te Venetië werkte hij in het atelier van Tintoretto, waar hij een goed figuur sloeg en geen tegenstand zou hebben gekend indien hij naar de hand der dochter van de Meester had willen dingen. Hij kon evenwel als een rollende steen geen mos vergaren, kon nergens rust noch duur hebben, zodat hij aldra naar andere steden uitzette, waar hij zijn tenten evenmin voor lange tijd zou opslaan.

Te Rome zou hij (cf. van Mander) succesvol veel pentekeningen (panorama's van de stad en ruïnes) hebben gemaakt, veel hebben gekopieerd naar antieke beeldwerken en naar taferelen van Michel Angelo uit de Sixtijnse Kapel, en ten slotte ook met olie- of met waterverf eigen composities hebben geschilderd.

Te Tivoli, in de Villa d'Este, ontwierp hij ten slotte in samenwerking met Girolamo Muziano tal van decoratieve panelen.

Dit alles wijst er op, dat hij een bedreven en gegeerd artiest moet geweest zijn. Overbodig te zeggen, dat hij gemakkelijk zijn bestaan verdienen kon, maar aan het spreekwoord van klinken en drinken raakt men gauw op 't stro moest onze P. Vlerick helaas niet zelden geloven!

Hij keerde terug naar Vlaanderen, .. naar Kortrijk, waar hij sympathiek werd onthaald, maar niettemin ervaren moest, dat hij geen profeet in eigen stad kon zijn. C. van Mander, die toen zijn leerling werd, drukt geestdriftig zijn bewondering uit voor enkele doeken, die door hem te dien tijde werden geschilderd.

[p. 310]

1 Roelandt Savery (Kortrijk 1576-1639): De plundering van een dorp.

2 Bernaert de Ryckere (Kortrijk 1535-1590): H. Agnes.

3 Emmanuel Vierin (Kortrijk 1869-1954): Begijnhof te Kortrijk.

[p. 311]

Noodgedwongen vestigde P. Vlerick zich te Doornik, waar hij, ondanks talrijke opdrachten, al niet minder armoede kende dan in zijn geboortestad. Hij overleed aan de pest, volgens van Mander in 1581 en volgens andere kunsthistorici in 1590 of in 1591.

Het Kortrijks Museum voor Schone Kunsten is in het bezit van een werk: Suzanna met de Ouderlingen, dat, vooral op grond van opvallende Venetiaanse reminiscenties, aan P. Vlerick (die trouwens een dergelijk onderwerp heeft behandeld) wordt toegeschreven, en men veronderstelt, dat het doek Serpent-Bijtinge, dat in de St.-Maartenskerk bewaard wordt, ook van zijn hand zou zijn.

Ten slotte wil ik doen opmerken, dat wij ons de vraag kunnen stellen of Pierre Vlerick, een onzer hedendaagse schilders (die, als ik het goed voorheb, thans in het Gentse verblijf houdt) soms een verre nazaat is van de beroemde Kortrijkenaar.

Carel van Mander (Meulebeke 1548 - Amsterdam 1606) wordt enigszins onder de Kortrijkse beroemdheden gerangschikt, niet alleen om wille van de biografische bijzonderheden, die ik reeds terloops vermeldde, maar ook omdat zijn vader (Cornelis) poorter was van de stad en hoofdschatter van de kastelnij, en omdat zijn zoon Karel er vermoedelijk werd geboren. (Die zoon wordt in de kunsthistorie aangediend onder de naam van Karel II. Opgeleid door zijn vader, onderscheidde hij zich vooral in het ontwerpen van behangtapijten. Hij werkte en overleed te Delft en was in hoog aanzien bij Koning Christiaen IV van Denemarken.)

Gezien Carel van Mander kan bogen op een ruime vermaardheid (hij was immers onze Vlaamse Vasari), acht ik het overbodig uit te weiden over het karakter en de verdiensten van zijn veelvuldige activiteit.

In verband met de stad Kortrijk moet ik er evenwel op wijzen, dat van hem in de St.-Maartenskerk nog op heden een werk bewaard wordt.

De schilder kreeg vanwege het gilde der wevers de opdracht voor een der zijkapellen van de kerk een drieluik te maken met als onderwerp: de Marteldood van de H. Catharina van Alexandrië en van Porphisia.

Slechts het middenpaneel is daarvan overgebleven, ...een ietwat gruwzame en zielloze compositie, die jammer genoeg niet kan doorgaan voor een der beste onder de weinige schilderijen, die wij van deze kunstenaar nog aanwijzen kunnen. (Als verzachtende omstandigheid kan worden ingeroepen, dat het werk - voltooid in 1582, dus in het jaar, waarin C. van Mander voorgoed de stad zou verlaten - geconcipieerd werd in een troebele en uitzichtloze tijd met een fatale nasleep van zware geldelijke bekommernissen).

Lowys Heme (geb. in 1549 of in 1550) werd hoger reeds geciteerd als leerling van P. Vlerick. Ongetwijfeld zal hij de Italianiserende invloed van zijn leermeester hebben ondergaan; wij kunnen ons evenwel niet met zekerheid op nagelaten werken beroepen om dit vermoeden te staven. C. van Mander beschouwt hem als een der beste lokale schilders van zijn tijd en zegt, dat hij P. Vlerick zeer nabij kwam in het schilderen van bouwwerken en perspectieven.

Hymans was de mening toegedaan, dat een Heilige Martinus, die in de St.-Maartenskerk hangt, aan hem kan toegeschreven worden.

Bernard de Rycke (of de Ryckere) (Kortrijk ± 1535 - Antwerpen 1590) was de zoon van een gegoede goudsmid, die medestichter en deken was van de op heden nog bestaande rederijkerskamer De Kruisbroeders.

Het is niet gewaagd te veronderstellen, dat hij ook en leerling zal geweest zijn van Willem Snellaert.

Over het leven en het werk van deze schilder beschikken wij over heel wat meer gegevens dan C. van Mander in zijn Schilder-Boeck opgeeft. Bernard vestigde zich immers vroegtijdig in de Scheldestad, waar hij niet alleen vrijmeester werd van het St.-Lucasgild, maar meteen zodanig als kunstenaar op de voorgrond trad, dat men hem meer als een sinjoor dan als een Kortrijkzaan is gaan beschouwen.

In zijn geboortestad, waarmee hij trouwens veel in contact bleef, werd zijn talent op hoge prijs gesteld.

Reeds vóór hij zich te Antwerpen vestigde, schilderde hij in opdracht van de Kruisbroeders een Kruisdraging, bestemd ter versiering van het altaar dier vereniging in de St.-Maartenskerk. (Dit schilderij hangt er thans in de doopkapel).

In 1585 werd hij door de kerkmeesters van diezelfde kerk gelast met het vervaardigen van een drieluik, getiteld Pinksteren. (Thans te bezichtigen in de noordelijke kruisbeuk boven het St.-Antonius-altaar).

Het plaatselijk Museum voor Schone Kunsten bezit een Heilige Agnes, die, al is men er niet honderd procent zeker van, op het actief van B. de Rycke wordt geplaatst.

Deze schilder, die geen romanist was, heeft alvast te Antwerpen onrechtstreeks Italiaanse invloeden ondergaan. Hij had prijzenswaardige kwaliteiten maar miste een sterke persoonlijkheid en legde niet altijd getuigenis af van imperatieve kunstbezieling.

Jaak Savery (vermoedelijk geb. te Kortrijk en overleden te Amsterdam in 1602) was volgens sommigen de vader, en volgens anderen (met de meeste kans op waarschijnlijkheid) de broeder van de beroemde Roelandt.

De Savery's, die afkomstig waren uit het Doornikse of uit Picardië, waren zich in de xvi^de eeuw te Kortrijk komen vestigen, maar weken meest alle - ongetwijfeld ingevolge de godsdienstberoerten - al spoedig naar Noord-Nederland uit.

Het feit, dat de familie veel afstammelingen telde, waarvan sommige een zelfde voornaam droegen, heeft de latere kunsthistorici heel wat hoofdbrekens bezorgd. (In 't voorbijgaan doe ik opmerken, dat Albert Saverijs, die thans te Deinze woont, wel een nazaat van die kunstenaarsfamilie kan zijn.)

[p. 312]

Jaak, die volgens C. van Mander de beste leerling geweest is van de (insgelijks uitgeweken) Hans Bol, leidde in elk geval Roelandt in de schilderkunst op, wat verklaart, waarom in het werk van deze laatste reminiscenties aan de opvattingen van de Mechelaar zijn aan te wijzen.

Het Schilder-Boeck laat doorschemeren, dat hij hoofdzakelijk landschapschilder is geweest.

Roelandt Savery (Kortrijk 1576-Utrecht 1639) mag beschouwd worden als de vader van de Kortrijkse dierenschilders algader!

Al beschikken wij over een respectabele literatuur betreffende zijn leven en zijn werk, toch weten wij weinig af van zijn verblijf te Kortrijk: hij was trouwens nog zeer jong toen zijn familie haar tenten in Noord-Nederland ging opslaan.

Deze vriend van Rembrandt en van Vondel verwierf vrij spoedig een Europese faam. Zijn ontelbare nagelaten werken (schilderijen en tekeningen) zijn in alle vooraanstaande musea en in menig private verzameling verspreid. De retrospectieve tentoonstelling die in 1954 te Gent te zijner nagedachtenis gehouden werd, heeft al de bezoekers daarvan kunnen overtuigen.

Heeft hij met zijn geboortestad weinig gemeens gehad, dan is zijn roem er toch een krachtige stimulans geweest om de beoefening van de dierenschildering tot een hoog peil op te voeren.

Wij kennen omzeggens al de kunstenaars, die rechtstreeks of onrechtstreeks hebben bijgedragen tot de ambachtelijke- en de visionaire scholing van Roelandt Savery. De vraag mag echter gesteld worden of hij van in den beginne ook niet beïnvloed werd door het werk van een onbekende Kortrijkse meester, die rond het midden van de xvi^de eeuw moet hebben geleefd en die blijkbaar voor de interpretatie van dieren een grote voorliefde aan de dag legde. De Ark van Noë, een merkwaardige lijmverfschildering, die deel uitmaakt van de verzameling van het Museum voor Schone Kunsten, laat deze vraag in elk geval oprijzen.

De Kortrijkse kunstliefhebbers, die zich in de vorige eeuw gelegen lieten aan het cultureel prestige van hun stad, hebben zich beijverd om voor de musea ('t zij het Museum voor Schone Kunsten, 't zij het voormalig Museum van Oudheidkunde) werken van Roelandt Savery aan te kopen. Daaraan is het toe te schrijven, dat wij er op onze dagen kennis kunnen maken met enkele potlood- of pentekeningen en met drie (of vier?) schilderijen, waaronder het hoog-aangeschreven werk: Plundering van een Dorp. Ik ken daarenboven te Kortrijk drie private verzamelingen met elk één werk van Roelandt Savery.

Christiaen de Keuninck (Kortrijk ± 1560 - vermoedelijk overleden te Antwerpen na 1632) behoorde evenals de Savery's tot een familie, die veel kunstschilders opleverde. Hoewel reeds vroegtijdig in de Scheldestad gedomicilieerd, bleef hij lange tijd Kortrijks burger. Hij schilderde allerlei soorten onderwerpen en zijn werken vielen dermate in de smaak, dat zij zowel in buitenlandse- als in binnenlandse galerijen gegeerd werden. Het Kortrijks museum bewaart van hem een Brand van Troje.

*

Dit onvolledig overzicht kan volstaan om aan te tonen, dat de stad Kortrijk in de xvi^de- en in het begin van de xvii^de eeuw een belangrijk artistiek centrum is geweest. De rampspoedige tijdsomstandigheden hebben verhinderd, dat de meeste kunstenaars steevast zouden blijven, verhinderd meteen, dat een school gevormd werd, die een specifieke lokale stempel op hun prestaties zou hebben gedrukt. Wat voortgebracht werd, getuigt wel van een doorbreken van de Renaissancistische betrachtingen (dank zij P. Vlerick), maar ook nog van een groot vertrouwen in de eigen-volkse picturale overleveringen. Alleen Roelandt Savery bleef een lichtbaak voor de latere oriëntering van de plaatselijke schilderkunstige bedrijvigheid.

*

De schilderkunst vegeteerde te Kortrijk van de laatste helft der xvii^de- tot het begin van de xix^de eeuw. Wel waren er talrijke beoefenaars (waaronder zelfs nog een afstammeling van de Savery's) maar voortreffelijk werk werd niet opgeleverd ondanks onbetwistbare vakkundige onderlegdheid. Dit werk getuigt niet van dwingende bezieling, er zit geen Schwung in, geen opmerkelijke persoonljkheid.

Laat mij terloops vermelden: Jan de Coninck († rond 1650) omdat de St.-Maartenskerk van hem een doek bezit, gewijd aan haar Patroonheilige, Jan II van Moerkercke († 1689) (er waren te Kortrijk in de bewuste tijdspanne niet minder dan vijf van Moerkercke's, die als schilders bekend stonden) omdat in genoemde kerk van hem o.m. twee doeken ophangen, die herinneren aan een ophefmakende diefstal van H. Vaten in december 1686, en ten slotte Erasmus Causse (1660-1738) de vermoedelijke schilder van het portret van Michelle Aerts (een abdis van de Groeninge-abdij), een werk dat thans in het Museum voor Schone Kunsten te bezichtigen is.

*

De beperkte plaatsruimte, waarover ik hier beschik, laat mij niet toe een volledig beeld op te hangen van de drukke en veelzijdige picturale activiteit, die te Kortrijk werd aan de dag gelegd sedert het begin van de vorige eeuw. Weerom ontelbare schilders, waaronder (hoewel niet algemeen erkend) beslist eerste-rangs-figuren met vèrstrekkende invloed.

De xix^de eeuw is voor de Groeningestede in allereerste instantie de eeuw van de dierenschilders geweest. De voorliefde van de beroemde voorzaat Roelandt Savery flakkerde heilzaam op en stimuleerde menig be-

[p. 313]

gaafd lokaal artiest om op realistische wijze allerlei vertrouwde diersoorten uit te beelden en om op dit terrein baanbrekend werk op te leveren, dat vele andere kunstschilders uit ons land succesvol vermocht te oriënteren.

Wij mogen gerust zeggen, dat dit soort schildering er school heeft gevormd, een school, die technische en psychologische richtlijnen heeft voorgehouden, die door buitenstaanders hoogst dankbaar werden benut.

Lodewijk Robbe (Kortrijk 1806 - Brussel 1887) wordt onbetwist als de grondlegger van die school erkend. Reeds vroegtijdig legde hij getuigenis af van een gezonde realistische zin en het viel op, dat hij gelukkiger dan zijn onmiddellijke (niet-Kortrijkse) voorgangers en leermeesters zijn dieren in hun natuurlijk milieu wist op te stellen. Zijn invloed op de verdere opbloei van de dierenschildering in ons land, is alvast groter geweest dan die van de Waastenaar Eugeen Verboeckhoven, hoewel deze laatste in zijn tijd op een ruimer faam bogen kon. Pol de Mont erkent, dat de drie wezenlijk-grote artiesten: Jozef Stevens, Alfred Verwée en Jan Stobbaerts, ondenkbaar zouden zijn indien Lodewijk Robbe er niet was geweest!

Voor biografische biezonderheden betreffende deze schilder verwijs ik naar een beknopt werkje van zijn tijd- en stadsgenoot Theodoor Sevens en voor kritische beschouwingen naar een degelijke studie van de Frans-Belgische auteur Georges Eechout.

Te Kortrijk zijn van Lod. Robbe een aanzienlijke reeks doeken voorhanden, zowel in privaat bezit als in het Museum voor Schone Kunsten. Dit Museum bewaart zelfs twee albums met schetsen, albums, die vaak de uitzonderlijke begaafdheden van de Meester heel wat duidelijker in het licht stellen dan zijn schilderijen het doen kunnen. In buitenlandse musea is hij schaars vertegenwoordigd. In zijn geboortestad werd hem een borstbeeld opgericht.

Edward Woutermaertens (Kortrijk 1819-1897) mag beschouwd worden als de verdienstelijkste leerling van Lod. Robbe. Te sterk gepatroneerd door zijn geroemde mentor, vermocht hij zijn persoonlijkheid niet naar wezenlijke waarde te laten doordringen. In het schilderen van schapen heeft hij zijn leermeester nochtans vaak overtroffen.

Vincent De Vos (Kortrijk 1829-1875) was een leerling van Woutermaertens. Hij was zodanig gespecialiseerd in het schilderen van honden, dat oneerlijke kunsthandelaars geen moeite hebben gehad om sommige van zijn werken, na wijziging van de naam, voor die van de Brusselse Meester Jozef Stevens te doen doorgaan en aldus aan de man te brengen.

Valerius Verheust (Kortrijk 1841-1881), ook een leerling van Woutermaertens, schilderde evenals deze laatste bij voorkeur schapen.

Amaat Velghe (Kortrijk 1836-1870), interpreteerde vooral paarden. Wegens zijn vroegtijdige dood kon zijn talent niet tot volle bloei ontluiken.

Edmond De Pratere (Kortrijk 1826 - Elsene 1888) was een zeer vruchtbaar kunstenaar, die allerlei soorten dieren vaardig vermocht uit te beelden. Hij genoot evenveel bijval als Lod. Robbe al kon hij met deze laatste niet op gelijke voet worden gesteld. (Talrijke werken van hem te Kortrijk; is in het buitenland ruimer vertegenwoordigd dan Lod. Robbe).

Louis Verwée (Kortrijk 1807 - Schaerbeek 1877) hoewel niet gespecialiseerd in de dierenschildering, moet hier vermeld worden omdat hij de vader en de leermeester was van zijn zoon Alfred, die als dierenschilder een der meest waarachtige glories van ons land is geworden.

Albert Caullet (Kortrijk 1875 - † te St.-Lamberts-Woluwe enkele jaren geleden) zette de traditie van zijn voorgangers met biezondere voorliefde en met talent voort. Hij stond technisch zeer sterk maar legde een té grote nauwgezetheid aan de dag bij de realistische uitbeelding van détails.

*

Deze opsomming is alvast niet volledig, want ik zou hier nog tal van lokale kunstenaars kunnen opnoemen, die occasioneel dieren hebben geschilderd.

Laat er mij in 't voorbijgaan nogmaals de nadruk op leggen, dat Roelandt Savery - die met Carel van Mander de Gouden Eeuw van de Noord-Nederlandse schilderkunst heeft voorbereid - de waarachtige bezieler is geweest van de Kortrijkse School uit de xix^de eeuw.

Laat er mij ook op wijzen, dat een grondige studie van de betekenis van Lod. Robbe ongetwijfeld zou uitmaken, dat deze kunstenaar op zijn beurt mag beschouwd worden als de baanbreker van de glorierijke Belgische dierenschildering in de xix^de- en in het begin van de xx^tse eeuw.

*

Nu nog even een blik geworpen op de Kortrijkse beoefenaars van andere picturale genres, sedert het begin van de vorige eeuw.

Naar aanleiding van de viering van de 100^ste verjaring van de Belgische onafhankelijkheid, werd in 1930 te Kortrijk een nagenoeg volledige overzichtelijke tentoonstelling gehouden van datgene, wat door lokale schilders uit de bewuste periode werd voortgebracht.

In die tentoonstelling voerden de dierenschilders natuurlijk het hoge woord, maar ook tal van anderen waren er vertegenwoordigd, die het prestige van hun geboorteplaats opmerkelijk hebben gediend.

Evarist Carpentier (Kuurne 1845 - Luik 1922): een veelzijdig artiest, die onder de Kortrijkenaars wordt gerekend omdat hij aan de Stedelijke Academie zijn opleiding ontving en omdat hij veel in het gewest heeft gewerkt. Hij was de eerste impressionist van zijn Kortrijkse generatie, wat niet belette, dat hij ter afwisseling ook oudere strekkingen bleef belijden.

Jan-Baptist Davelooze (K. 1807-1886) was een be-

[p. 314]

4 Evarist Carpentier (Kuurne 1845-1922): Idylle.

5 Jos Speybrouck (Kortrijk 1891-1956): O.L. Vr. v. Vlaanderen.

6 Louis Robbe (Kortrijk 1806-1887): Dieren in de weide.

7 Louis Verwee: (Kortrijk 1807-1877): Schaatsers.

[p. 315]

dreven landschapschilder, die meer aandacht verdient, dan hem tot op heden werd verleend.

Jan-Baptist De Jonghe (K. 1785 - Brussel 1844) is ongetwijfeld de meest markante en de veelzijdigste onder de xix^de-eeuwse Kortrijkse landschap- en genre-schilders. Hij is in ons land ook een der eerste litografen geweest. Zijn werken zijn in vele landen verspreid. Het Museum zijner geboortestad bezit van hem vier prijzenswaardige doeken.

Gustaaf De Jonghe (K. 1829 - Antwerpen 1893), de zoon van Jan-Baptist, was hoofdzakelijk portretschilder, een voortreffelijk vertolker van de vrouwelijke charme en de schepper van ontelbare familiestukken. Hij vertoefde veelvuldig in Frankrijk.

Filips De Witte (Moorslede 1802 - K. 1876) muntte uit in het schilderen van portretten. Hij was gedurende 33 jaar leraar aan de Kortrijkse Academie.

Henri Robbe (K. 1807 - Brussel 1899) werd in Brusselse kringen Robbe la Fleur genoemd om hem niet te verwarren met zijn broeder Lodewijk, die er de naam droeg van Robbe la Bête. Hij was een uitmuntend bloemen- en fruitschilder. Het Kortrijks Museum bezit o.m. van hem zijn Gezegende Boom, dat als een zijner beste werken wordt beschouwd.

Serafijn Vermote (Moorsele 1788 - K. 1837) liet werken na, die nog hoofdzakelijk van lokaal-documentair belang zijn.

Lieven Vermote (K. 1827-1869) (een tweede Prijs van Rome) leverde historie-schildering, die streng academisch was afgestemd.

Constant Woutermaertens (K. 1823-1867) een jongere broeder van Edward, maakte vooral naam als genreschilder en als schilder van stillevens.

Onder de artiesten, die in hoger-genoemde tentoonstelling met werken vertegenwoordigd waren, waren er vanzelfsprekend zeer veel, die overwegend of ten enen male thuishoren in de eerste helft van onze eeuw.

Daarvan zijn er ondertussen reeds verschillende overleden. Ik denk o.m. aan Edward Messeyne, een gewetensvol, al dan toch wat te streng-academisch beheerst kunstenaar; Jan-Baptist Lesaffre, die zeer verdienstelijke werken voortbracht, Jozef De Coene, een ongemeen dynamische en vooraanstaande kracht over wiens betekenis als kunstschilder nog het laatste woord niet is gezegd, Henri Deleu, die technisch opvallend sterk stond en met veel gevoel zijn impressies kon vastleggen, Robert Dutoit, die als schilder van bloemen en stillevens een rijk palet hanteerde, Victor Mullie, die gewis een der beste schilders van zijn generatie zou geworden zijn indien hij ons niet zo vroegtijdig door de dood werd ontrukt.

Ik besluit dit overzicht met de vermelding van twee overleden kunstenaars, die om wille van hun uitzonderlijk talent hoog in onze achting oprijzen.

Emmanuel Vièrin was de meest vooraanstaande Kortrijkse belijder van de impressionistische strekking, de knappe en gevoelvolle vertolker der romantische eigenheden van het Westvlaams archaïsch stedenschoon - en in het biezonder van de begijnhoven - en van het Westvlaamse landschap in zijn diverse aspecten. Een zeer verdienstelijk artiest, die de rustige bezonkenheid en de stilte vermocht te doen spreken en wiens doeken een getrouw spiegelbeeld ophangen zowel van zijn uiterlijke gedragingen als van zijn innerlijke geaardheid. Zijn geboortestad bezit van hem talrijke merkwaardige schilderijen. Ook in menig binnen- en buitenlands museum is hij vertegenwoordigd.

Jos Speybrouck, een volbloed Kortrijkenaar die juist twee jaar geleden overleed, was een idealist in de edelste zin van het woord. Zijn rijk-begenadigd visionair talent en zijn buitengewone grafische en schilderkunstige vaardigheid stelde hij ten enen male in de dienst van zijn religieuze overtuiging en van zijn intense volkse gebondenheid. Zijn geboortestad heeft hem helaas niet altijd naar waarde kunnen of willen schatten: een kunstenaar, die het er niet alleen op aanlegt zintuigelijk-behaaglijke dingen te scheppen, maar die zijn werk meteen afstemt op hoge zielenadel, wordt niet altijd begrepen of geprezen omdat in dergelijk werk vaak een aanklacht tegen eigen kleinmenselijkheid wordt aangevoeld.

*

Ziedaar een vluchtig - en ik leg er nogmaals de nadruk op: een onvolledig - overzicht op de lofwaardige en soms schitterende activiteit van de ‘overleden’ Kortrijkse kunstschilders van af de tijd van P. Vlerick tot Jos. Speybrouck.

Hoe oppervlakkig ook, toch kan dit overzicht er op wijzen, dat de Groeningestede zo kwalitatief als kwantitatief aanspraak maken kan op een benijdenswaardig aandeel in de verwervingen van onze nationale schilderkunst.

Wie zal ontkennen, dat hier voor kunsthistorici nog een ruim en dankbaar exploratie-terrein open ligt? Wie met bevoegdheid en met gezonde kritische zin de lokale geschiedenis van de plastische kunsten uitdiepen wil, kan een heerlijk monument ophouwen, dat een parel te meer moet zijn in de kroon, die met zoveel waardigheid gedragen wordt door een stad, wier naam op zichzelf reeds onsterfelijk is om wille van de heuglijke Slag van de Gulden Sporen.

frans de vleeschouwer