West-Vlaanderen. Jaargang 7

[p. 176]

Ontmoetingen

Alfons Blomme: Paschen (1944)

Alfons Blomme: Herleving van Roeselare (1925)
(Plaat LI van I. Van Beugem Alfons Blomme, Uitg. Lannoo)

[p. 177]

Interview met Alfons Blomme

Alfons Blomme is ongetwijfeld een grote naam in de hedendaagse schilderkunst hoewel zijn hoogtepunt een dertigtal jaren geleden moet geplaatst worden, wat trouwens normaal is voor een schilder, die toekomend jaar zeventig wordt.

Een grote naam, die overigens een teken van tegenspraak is in onze kunstwereld. ‘Blomme vernieuwt zich niet’ zegt men graag. Maar is dat niet het geval geweest met de meeste grote schilders, die, eenmaal zij hun eigen stijl en taal hadden gevonden er trouw aan gebleven zijn tot het einde toe. Een andere kritiek, die men tot hem richt is eveneens gegrond: hij verkoopt zijn werk graag (als Roeselarenaar heeft hij het aan deze stad eigene handelsgenie meegekregen). Een humorist heeft op schalkse wijze deze kentrek van Blomme beschreven:

Je n'ai cure,
de faire la nomenclature
de toutes les toiles, de tous les dessins,
et de toutes les eaux fortes, qui sortirent de ses mains.
C'est par milliers,
qu'il faudrait les compter.
Mais... s'il les créa par milliers
il sut aussi les vendre sans hésiter,
avec un allant,
et un talent,
de véritable docteur Knock de la peinture.
Je sais bien qu'ici certains le critiquent
mais il s'en fout et leur dit ‘bernique’.
Fabriquer
sans écouler,
c'est bon pour les niais, ces sots,
ou les rêveurs idiots!
Car créer et vendre sont pour lui deux jouissances,
qui s'égalent en puissance,
et qu'il ne veut ni ne peut séparer.

Maar waarom zou een schilder een sukkelaar moeten zijn, die met minderwaardigheidscomplexen behept is en ervoor terugschrikt zijn waar aan de man te brengen: als de zin voor publiciteit een beletsel is voor ware kunst dan mag men gerust tientallen onder de grootste namen der schilderkunst - en niet het minst der hedendaagse schilderkunst - in de prullemand gooien.

Alfons Blomme is in elk geval een zeer typische figuur in onze kunstenaarswereld, een man met een eigen visie op de kunst en met een reeds lange en rijke schildersloopbaan achter de rug. Daarom zijn wij hem gaan opzoeken om hem te horen vertellen over deze loopbaan.

Hij verscheen ons als een joviale figuur, die Roeselaarse rondborstigheid paarde aan Hollandse hoffelijkheid. Dezelfde humorist, die wij hoger reeds aan het woord lieten, typeert hem als volgt:

Imaginez vous un vieux matou,
plein de longs poils gris, dans le cou,
sur les babines,
et dans les narines,
et, sur le devant,
un ventre bedonnant,
tout rond et bien serré,
de vieux curé,
voilà pour le physique...
Une espèce de prophète, genre antique,
qui aurait du vivre au temps de Salomon,
et édictant
ses propres dix commandements.
Quant au moral
un phénomène intégral;
qu'il manie le piano,
le pinceau,
la pointe du graveur,
le crayon de dessinateur,
et même l'épigramme,
aussitôt on sent, qu'il sort de l'ordinaire,
l'étrange compère.
Et quelles mains!... des espèces de noeuds,
noueux, lourds,
rien qu'en apparence;
ce sont des mains qui dansent.

Deze karakterizering is wel enigszins karikaturaal bedoeld, maar zij geeft toch iets weer van de indruk, die Blomme maakt op de bezoeker. Maar laten wij hem zelf vlug aan het woord komen.

- Hoe zijt U schilder geworden?

Ik ben geboren hier te Roeselare op 2 februari 1889. Mijn ouders Pieter Blomme en Mietje Cracco hielden de herberg Ma campagne in de Keizerstraat, de tegenwoordige Jan Mahieustraat. Vader had gedurende zijn legerdienst te Antwerpen avondlessen gevolgd aan de Antwerpse Academie en kwam aldus in het schildersbedrijf. Eerst was hij bij de kerkschilder Verlinden om tenslotte zelf schildersbaas te worden. Zijn herberg was een echte stamcafé; het muziek repeteerde daar; er werd veel gepraat en gediscussieerd; de kunstenaars van de streek vonden er elkaar. Zo kreeg ik

[p. 178]

algauw de smaak te pakken voor de muziek en voor de schilderkunst. Voor de muziekstudie moest de huiselijke piano en viool volstaan. Voor het schilderen volgde ik de avondlessen in de Roeselaarse Academie, die bestuurd was door een bekwaam man, Ferdinand Callebert, en waar Gaston Vallay reeds les gaf; ook leerde ik het tekenen aan de Nijverheidsschool, bij Alidor Bouquet, in wiens atelier ik bij dage werkzaam was. Zo kreeg ik de Prijs in Uitmuntendheid van de Roeselaarse Academie, de vergulde eremedaille, die sedert meer dan twintig jaar aan de Academie niet meer was toegekend geworden. Dat was in het jaar 1909, het jaar der Rodenbachviering toen het Rodenbach-monument van Juul Lagae op het St. Amandsplein werd onthuld. Het was een jaar waarin de artistieke waarden hoog gekwoteerd werden te Roeselare en zo kreeg ik een beurs van het stadsbestuur voor mijn prijs van uitmuntendheid: voor verdere studies zou mij 75 F per jaar gedurende drie jaar uitbetaald worden.

- Dat bracht U aan de Academie te Brussel?

Het begin was daar niet al te hoopgevend. Ik had een portemonnee gekocht om er mijn 75 F in te steken, maar de dag zelf van mijn aankomst te Brussel werd hij me gestolen: mijn jaargeld was weg.

Wat nu gedaan? Ik moest wel zien aan mijn kost te komen. Het mizerabel zolderkamertje dat ik gevonden had in de Schouwburgstraat 11, koste 11 F per maand, en ik moest ook nog eten. Een tijdlang werkte ik gedurende de vrije uren bij een tandarts, tegen vijfenzeventig centiem per week; maar het was daar niet om uit te houden en ik zocht iets anders. Ik gaf wat pianolessen en ik verhuurde me als pianist in een kinema; er waren toen natuurlijk nog maar stomme films en ik moest dus zorgen voor het aangepaste gerucht; ik improviseerde Chopin in de sentimentele scenes en Wagner in de bloeddorstige scenes, maar moest Wagner gehoord hebben wat ik met zijn muziek deed hij zou mij de nek omgedraaid hebben. Ook in een



balzaal te Anderlecht heb ik zo wat centen verdiend. Ik verzamelde aldus zeven of acht F per week, waarmede ik toekwam. Mijn kameraden van de Academie hadden algauw Blomme's buitenschoolse activiteiten ontdekt en zij zijn op zekere dag samen naar mijn kinemazaal getrokken en ze hebben me een luidruchtige ovatie gebracht nadat ik de Walkurenrit van Wagner er door getrokken had: het publiek begreep er niets van.

Maar spijts de triestige financiële omstandigheden zijn mijn academiejaren te Brussel gelukkige jaren geweest. Ik heb de beste herinneringen eraan bewaard. Op een zekere dag kwam mijn oom, ook Alfons Blomme geheten en die priester was in Amerika, me bezoeken op mijn zolderkamertje; maar hij was nog maar juist met een voet binnen of hij gleed lang uit onder de tafel; het was immers halsbrekerij van U op mijn kamertje te begeven; ge kondt er u niet roeren, zo klein was het, en daarom had ik mijn boeken onder het tapijt geplaatst, maar dat kon mijn goeie heeroom niet weten. Mijn lijfspreuk was te lezen tegen de muur: A Paris, sur les hautes mansardes, travaillent les démons.

De muziek was mijn verpozing in mijn zwoegen om de schilderstechniek helemaal onder de knie te krijgen. Ik had natuurlijk geen piano op mijn kamertje, maar ik had me een versleten viool aangeschaft op de Brusselse oudemarkt en ik waagde het zelf om me als leerling aan te bieden op het Conservatorium. Maar de bestuurder, Edgard Tinel, die nogal dikwijls aangeschoten was, zag me van ver aankomen en ik hoorde hem zeggen aan de leden van de aannamecommissie: Regardez moi ce phénomène; ik moest het ‘Concerto van Viotti’ (?) spelen en had natuurlijk geen idee van wat me overkwam, maar ik hield me kloek en begon maar op goed valle het uit... maar even vlug werd me de deur gewezen.

Natuurlijk is mijn schilderwerk uit die tijd academisch opgevat, omdat mijn meesters het zo wilden, maar mijn hart ging uit naar het neo-impressionisme en Emile Claus was mijn god. Ik deed in 1913 mede in de voorproef voor de prijs van Rome, maar hoewel ik in de eerste dertig uitkwam (op 108 kandidaten), toch ging het niet goed want vader stierf toen ik me voorbereidde op de wedstrijd. In april 1913 was mijn studietijd aan de academie om en kon ik uitkijken om als kunstschilder mijn weg door de wereld te slagen.

- Het buitenland trekt een jonge schilder altijd aan. Was dat ook met U het geval?

Voor niemand, geloof ik, meer dan voor mij is het buitenland steeds vol bekoring geweest, hoewel ik uiteindelijk toch van mening ben dat er geen schoner land is dan de Vlaamse streek tussen de zee en de lijn Brugge-Veurne. Het lelijkste vind ik de Verenigde Staten, welke ik laatst nog doortrokken heb van New-York tot Los-Angeles.

In mijn Brusselse studententijd was ik in de gelegenheid een reis naar Lausanne te maken. Nog in 1913 bezocht ik Italië. Maar het is vooral in Nederland dat ik veel verbleef. Het is op het eiland Schouwen te Zierikzee, een oud romantisch stadje, dat ik mijn eerste tentoonstelling hield; een vriend had me van Zierikzee gesproken en van zijn oude toren, die Kelderman had gebouwd. Daar vond ik ongerepte natuur en eenvoudige goede mensen. Daar heb ik ook

[p. 179]

Hugo Verriest (Ets)

Kaatje gevonden, met wie ik getrouwd ben. Thans heb ik er nog een huis met atelier in de duinen en telken jare trek ik er voor een tijdje heen en het is als een nieuw mens dat ik terugkeer.

De gehele eerste wereldoorlog bracht ik in Nederland door, waar verscheidene vlaamse schilders elkaar terugvonden. In het voorjaar van 1914 had ik enkele maanden verbleven te Nuunen bij Nijmegen in Noordbrabant, een streek waar de herinnering aan Van Goghs verblijf nog leefde. Ik borstelde er mijn groot doek, dat ik bestemde voor de Godecharle-wedstrijd: In afwachting der lijkaanspoeling na de schipbreuk. Het werk werd aanvaard voor het Driejaarlijks salon en kreeg een zeer goede kritiek. Een bekende nederlandse kunstcriticus Aleida Neyland schreef erover in de Nieuwe Rotterdamse Courant: ‘Men kan zien dat Blomme zijn modellen onder de stoere bruingebrande visserstypen heeft gevonden; hun verweerde blik staart in de oneindigheid.’ Toen ik haar later, ik geloof bij Stijn Streuvels, ontmoette, heb ik haar gezegd dat ik het schilderij gemaakt had te Nuunen, dus op 200 km van de zee, met modellen, die nooit de zee gezien hadden. Zij antwoordde me: ‘Juist daarom is uw schilderij goed; u hebt de zee lief; het heimwee naar de zee, die ver van u af was, ligt op uw doek...’

Ik exposeerde veel in Nederland o.a. te Utrecht: ik zie nog altijd de onderwijzer die er de zaal bezocht en aan zijn leerlingen verklaringen gaf; hij had zich vergist tussen de nummers en verklaarde een doek Kinderkopje als Maanlicht te Utrecht en omgekeerd; ik heb hem niet durven terecht wijzen. In die tijd ook schilderde ik Idylle, dat velen mijn beste werk heten. Ik ben toen ook met mijn streepjestechniek begonnen, waaraan ik steeds trouw gebleven ben, tot spijt van wie 't benijdt. Hoe ik daartoe kwam weet ik niet goed; men zegt soms dat er iets in ligt van een zekere periode uit Van Goghs werk. Dat is mogelijk, maar het is toch nog anders. Het is iets origineels, dat tot geen ander -isme kan herleid worden. Dr. Fieuw zei in een toespraak korte tijd geleden, dat hij het slechts met de naam Blommisme kan betitelen.

- Het is het eerste jaar na de eerste wereldoorlog dat u de grote prijs van Rome hebt behaald, geloof ik?

Juister gezegd, het is in 1919 dat mijn oude meester en vriend Alidor Bouquet uit Roeselare me schreef dat ik volstrekt mede doen moest voor de Romeprijs. Ik voelde er niet veel voor; ik vond het eerder een hachelijke zaak, maar ik liet me tenslotte toch overtuigen en schreef me in, zonder me veel illusies te maken.

Tegenwoordig gaan de juryleden naar de ateliers van de artiesten om de Romeprijs toe te kennen; er is ook geen spraak meer van opgelegde onderwerpen. Maar in 1920 gold nog het oude reglement, dat heel wat zwaarder was. Alle candidaten moesten een eerste eliminatieproef doormaken (een kop) om de dertig besten aan te duiden. Deze dertig werden dan in het Museum van de Venusstraat te Antwerpen opgesloten elk in een hokje of ‘loge’. Er stond daar een bed en een schildersezel. Men werd nauwkeurig afgezocht en mocht zelfs geen ondergoed medehebben om zich te verversen. De hokjes waren afgemaakt in een grote zaal en waren dus van boven open, wat aanleiding gaf tot een

Gelukskop (Verz. Delaere) (Pl. XX van Is. Van Beugem, A. Blomme, Uitg. Lannoo)

[p. 180]

Alfons Blomme:
Portret van Albert Einstein

hoop fratsen en gestoei, vooral 's avonds. De eerste avond had ik mijn hemd uitgegooid om me te wassen, maar plots was het verdwenen; alle reclamaties bleven nutteloos; de bewakers zochten alles af; Blomme's hemd was niet te vinden en Blomme moest maar zijn plan trekken zonder hemd. De laatste dag van de afzondering dook mijn hemd weer op; het was een fantastisch schilderij geworden, want elk der dertig mededingers had er een hoekje van beschilderd naar zijn eigen trant.

Als onderwerpen hadden we gekregen: Gelukskop. De liefdadigheid die de mensheid troost.

De laatste dag werden alle schilderijen verzameld in een zaal. Iedereen vond mijn Gelukskop prachtig, maar mijn Liefdadigheid bleef onbegrepen; de meesten hadden immers verpleegsters en soldaten uitgebeeld, zoals het te verwachten was, aangezien men pas uit de oorlog kwam. Ik had dat niet willen doen omdat ik voorzag dat iedereen het zou doen en ik had een Christusfiguur uitgebeeld die onder de mensen nederdaalt terwijl zij hun handen naar hem reiken. Voor mijn Gelukskop had ik, eveneens in geest van contradictie, een lelijke boerin gekozen, met gesloten ogen en met een geluk dat zo innig en besloten is dat de gelaatsuitdrukking aan de smart gaat gelijken.

- Zo hadt ge dus reeds de eliminatieproef en de eerste proef achter de rug.

Ja, maar we waren op verre na nog niet aan het einde. Nu volgde een proef, waarin we onze anatomische kennissen moesten bewijzen. Het model dat we uitbeelden moesten was Suske, een oudgediende, die zeer bekend was onder de schilders.

Toen de proef beëindigd was stond iedereen, met vrienden en familieleden te wachten in de tuinen van de Antwerpse Academie, aan de deur van de zaal waar de jury delibereerde. Suske, die model was en geen jurylid, maar toch een gezag was, kwam buiten en verklaarde me: ‘Ge zijt de laatste; ze hebben u aan de kant gezet. Dat is niet schilderen dat ge doet, dat is krabbelen’.

Ik was overtuigd dat alles verloren was en wilde weg; de kameraden konden het me nog tijdig beletten, want daar kwam de jury reeds buiten. De voorzitter riep: Waar is Blomme? Ik kwam schoorvoetend bij en hoorde toen: Wij moeten u geluk wensen, omdat ge in alle proeven zonder uitzondering de eerste zijt. Dat is in de annalen van de prijs van Rome nog nooit gebeurd! Zo bleek het dat Suske de eerste voor de laatste had gepakt.

Van de dertig bleven er nu nog zes man in koers. We kregen acht dagen vrijaf en kwamen dan terug voor de voorbereiding van de eindproef. Het onderwerp moest door het lot aangewezen worden en als jongste van de zes moest ik trekken. Ik trok L'âge d'or. Maar ik wist niet wat dat zeggen wilde; zij wilden het niet verklaren; maar toen zei ik: Je veux la traduction en flamand. Men haalde een woordenboek voor de dag en men las er: De gulden eeuw. Dat was juist iets voor mij.

Wij werden wederom voor een week opgesloten in een ‘loge’. Wij moesten een schets maken van 1,80 m op 1,10 m. Ik heb me van de opgegeven maten niets aangetrokken en

[p. 181]

schetste op 50 cm / 40 cm; als centrale figuur plaatste ik een extatische jonge verloofde, omringd van een gekrioel van figuren.

Daarna werden de schetsen opgesloten en verzegeld. Wij kregen nu drie maand tijd om de schets, naar het geheugen, volkomen nauwkeurig uit te werken in een definitieve uitvoering, waarvoor wij van levende modellen dienden gebruik te maken. Intussen leefden wij op staatskosten.

Zo kwam dan de triomfantelijke dag dat ik de Grote Prijs van Rome kreeg (grote prijs, omdat ik in alle proeven de eerste plaats had behaald). Het was de bekroning van jaren inspanning en maanden gezwoeg.

Zo ben ik dan voor drie jaar naar Italië getrokken. Vooral Venetië, waaraan ik zoveel etsen en doeken heb gewijd, had mijn aandacht; en onder de grote Italiaanse meesters was het vooral Cimabuë, die me getroffen heeft.

- Een andere belangrijke episode in Uw leven is, meen ik, de ontmoeting die ge met Einstein hebt gemaakt?

Dat was bijna een sprookje. Het is in 1933 dat Einstein te Den Haan a/zee belandde, waar ik een villa en een atelier heb, en waar ten allen tijde kunstenaars hebben gewoond.

Einstein was er ‘incognito’ samen met Prof. Mayer, een Duitse vriend, maar weldra werd zijn huis van alle kanten bestormd door bezoekers, waarvan geen enkele binnen geraakte, zelfs President Edouard Herriot niet. Ook vele schilders wilden hem conterfeiten, maar ze kregen hem niet te zien.

Volgens gewoonte trok ik zekere dag met mijn schildersgerief de wijde natuur in, toen ik in de verte een meisje zag zitten, dat een geit aan het schilderen was. Ik maakte een omweg om niet te storen, maar vier uur later keerde ik terug en zag dat ze nog altijd met de geit bezig was. Ik ernaar toe; ik zag weldra dat de geit op haar doek aan een wolkenkrabber geleek; ik vroeg haar stout weg: Geef me eens uw palet. Met enige borsteltrekken gelukte ik erin de geit tot leven te brengen, zodat het meisje me van enthousiasme bijna om de hals vloog. Zij wilde speciale lessen, want ik had haar een kaartje getoond waarop er stond ‘Bestuurder der Academie van Oostende’ (U moet weten dat ik daar de Academie gesticht hebt, maar daar praten we een andere maal wel eens over). Maar ik weigerde beslist: ze moest maar naar Oostende naar de Academie komen. Het meisje wuifde me na. Dat trof me en ik keerde op mijn stappen terug; zij had frans gesproken met een sterk vreemd accent: wie zou ze wel zijn? Bij haar gekomen vroeg ik wie ze was en kreeg toen het verbluffende antwoord: Ik ben de dochter van Albert Einstein.

Dat veranderde alles; onmiddellijk nodigde ik haar uit reeds 's anderendaags naar mijn villa te komen voor de eerste les.

En zo werd Einstein een geregelde bezoeker der villa Memlinc, tot mijn grote fierheid. Ik bood hem aan bij mij te komen werken, omdat zijn woning door iedereen bestormd werd. Prof. Mayer kreeg de huissleutel en dag na dag kwamen zij samen in mijn studio werken. Ik moet bekennen dat ik steeds weigerlijk het papier bewaard heb dat Einstein daarbij gebruikte en met zijn berekeningen beschreef, en ook dreigbrieven die hem uit Duitsland toekwamen en gericht waren aan ‘de grootste misdadiger van onze eeuw’: hij gooide ze gewoon in de scheurmand.

Zo heeft hij ook een zekere dag, eenvoudig om me genoegen te doen, aanvaard dat ik zijn portret maakte; hij kon mij geen grotere eer aandoen.

- Werkt U nu nog, Mr. Blomme?

Meer dan vroeger misschien. Na de operatie die ik over enkele maanden heb ondergaan voel ik me frisser dan ooit en werk dikwijls tot een uur 's nachts. Dat is mijn levensvreugde. Ik ben bezig met een groot werk bestemd voor de H. Hartkliniek te Roeselare: De aanbiddang van het heilig Hart. Ik wil er de mensheid in al haar verscheidenheid verzamelen aan de voet van het H. Hart. Ik voel dat dit een schoon werk is, een soort bekroning van mijn levenswerk. Ik had graag dat in dit nummer van West-Vlaanderen een reproductie ervan zou hebben kunnen verschijnen, maar het werk is spijtig genoeg nog niet helemaal af en ik wil er een echt goed werk van maken.

A.S.