West-Vlaanderen. Jaargang 7

[p. 104]

De duivel speelt en verliest.
Fons Derre en Jan Savenberg.
Openluchtopvoering.

De Kobbe uit Het Hemelhofken.
Fernand Etienne.
(Foto De Blieck, Brugge)

De Boeren van Olen.
Opvoering voor de Vlaamse TV door het Schooljeugdtheater.

[p. 105]

Kinder- en jeugdtoneel

Een twaalftal jaren geleden kregen wij de kans, in een dorpje van Westfalen, menige avond met de oude pastoor L. over literaire onderwerpen te spreken. Nu eens in het Duits, dan weer in het Nederlands, discussieerde hij het liefst over toneel. Toen wij hem op zekere keer een en ander van eigen werk voorlegden, stelde de geestelijke ons op een bepaald ogenblik de verrassende vraag of wij nog nooit eraan gedacht hadden een kindertoneeltje, een sprookje te maken? En ernstig beklemtoonde hij daarbij de volgende woorden: ‘Gij moet het als een plicht beschouwen in die zin aan de opvoeding mede te helpen. Belooft ge het mij?’ Monkelend wist hij ons meteen te overtuigen dat ‘schrijven en spelen voor de jongeren’ een beste middeltje was om zelf jeugdig en opgewekt te blijven.

Jeugd en toneel! Twee begrippen die in allerhande vormen mekaar zoeken en vinden, op mekaar afgestemd zijn. Reeds heel vroeg ontstaat bij de kinderen de natuurlijke neiging om ‘zich te tonen’, om ‘na te bootsen’, om een keer ‘iemand of iets anders te spelen’. Dit alles mag de eigen-aardige handeling genoemd, de ingeboren drang tot ‘dramatiseren’, het eeuwig actuele element van de ‘homo ludens’. Deze spontane activiteit kan zoals alles, ten goede of ten kwade geprikkeld en gevoed worden. Voor de volwassenen heet het een niet gemakkelijke kunst de ontwikkeling van het nieuwe leven - de grenzeloze weelde van de kinderwereld - in het zo afwisselend en boeiend vertoon te volgen, te begrijpen en bij te staan. Onnatuurlijk noemt het en steeds noodlottig, de kinderen langs hun wonderbare wegen van fantasie, in deze aanleg tot het spel, theoretisch streng te willen richten of tegen te werken. In de kleuterscholen is men tot de gelukkige vaststelling gekomen dat de methode - de toneelvorm die de naam van poppenspel draagt - tot nooit vermoede resultaten mocht leiden. Dit theater heeft goddank definitief een der voornaamste plaatsen in het aanschouwelijk onderwijs voor de kleinen veroverd, als zijnde het uitstekend midden en werkterrein waar het kinderhart zich heerlijk thuis gevoelt en meteen het meest oorspronkelijke, directe en praktische middel tot het ‘zich eigen maken’ van de moedertaal. Onuitputtelijk zijn de thema's die er kunnen behandeld worden en door vraag en antwoord, door actie en reactie verder aangespoord en bijgewerkt. Wie het flink geleide poppenspel als kinderachtig bestempelt, vergist zich uitermate en levert helaas het bewijs dat hij niets of bitter weinig van de onschatbare ‘kinderlijkheid’ begrijpt. Zouden veel gevierde auteurs niet graag bekennen, hun eerste toneelkennis aan het poppentheater te danken te hebben?

Meer en meer zal door dergelijke voorstellingen, bij de jeugdige toeschouwers de goesting ontstaan, de neiging groeien, om zelf eens actief op te treden. Of iedereen het zal aandurven of aankunnen! Zoals voor gelijk welk andere vaardigheid of prestatie worden ook in deze gevallen noodzakelijk een serie allerbeste voorbeelden en een gezonde leiding gevraagd. Minderwaardige of onverzorgde voorstellingen kunnen slechts schaden. Elke verantwoorde en kunstvolle opvoering van een sprookje (deze vorm mag hier wel met voorkeur genoemd) moet vast ertoe leiden, de goede smaak van het jonge volkje te stimuleren. Kinder- en jeugdtoneel moet mede evolueren met de verlangens, met de ontwikkeling van de verschillende levensperioden zelf.

Wij willen hier vooreerst enkele ogenblikken handelen over ‘jeugdtheater’ waar volwassenen, het wezen beroepsacteurs of flinke dilettanten, regelmatig aangepaste en voortreffelijke opvoeringen geven. In hun kunst-roeping gaan sommigen nog niet genoeg beseffen dat zij ‘eerste rang’ opvoeders moeten zijn en wél in ieder opzicht; dat zij een zware en buitengewone verantwoordelijkheid dragen wanneer zij met een of ander stuk voor de jongeren verschijnen. Als wij voor de naoorlogse periode het repertorium nakijken van enkele jeugdtheaters in ons land, mogen wij ons zeker over de keuze en de hoedanigheid ervan verheugen. De stad Antwerpen roept hier onmiddellijk de naam op van haar reeds lang befaamde jeugdtheater, met als directrice Mevrouw Corry Lievens. In 1945 startten twee groepen te Brussel: De Reizende Sprookjesspelers onder de leiding van Leo Hens en het Schooljeugdtheater (thans geleid door Jan Savenberg) onder de algemene directie van de betreurde Piet Savenberg. Niemand kan het ons kwalijk nemen dat wij de laatstgenoemde wat nader voorstellen. Het mag een gelegenheid zijn om een geestdriftig en onvermoeibaar bezieler dankbaar te herdenken. Deze merkwaardige kunstenaar die een tweetal jaren geleden door een tragisch auto-ongeval nabij Gosselies om het leven kwam, moet stellig een van de meest overtuigende en hernieuwende krachten in onze toneelwereld genoemd. Na de sombere en verwarrende oorlogstijd werd hij met zijn reizende gezellen de nieuwe levenwekker en bood zich aan bij gans de Vlaamse jeugd, fris en blijmoedig, oprecht en overtuigend. Actief moest die jeugd in het toneel betrokken en tot een kunstminnend publiek opgeleid. Het programma dat hij schetste en uitwerkte kon, naar de meest verscheiden omstandigheden aangepast. Wat hij bedoelde zou als volgt in een historiek neergeschreven: ‘De pedagogische belangrijkheid van het toneel voor de schoolgaande

[p. 106]

jeugd werd tot op heden nooit naar haar juiste waarde geschat. De sociale en ideologische betekenis van deze bij uitstek volkse kunst werd weinig of niet erkend en meestal verkeerd uitgebaat. Het is nochtans genoegzaam bewezen dat van al de vormen van onderricht het voorbeeld het machtigst blijft. Kan men wel een geschikter middel vinden om voorbeelden aan onze jeugd te geven dan het toneel... Maar dan een toneel dat een ernstige opvoedkundige kracht bezit, en juist daarom de intense aandacht van een verfijnd en geschoold beroepstoneel vergt. Een beroepstoneel dat, los van elke gevestigde schouwburg, zich verplaatst door gans het land om tot in de verst-afgelegen buitengemeenten de jeugd gezonde en in alle opzichten onberispelijke “toneelvoorbeelden” te brengen.’ De viering van de duizendste vertoning in het Paleis voor Schone Kunsten te Brussel in 1950 schonk naast de vele adelbrieven het schitterendste bewijs van de degelijkheid en de zienswijze van deze werkelijk animerende figuur.

Nu zou het zeker verkeerd zijn, het bestaan en de waarde te ontkennen of te verzwijgen van heel wat dilettanten-toneelverenigingen, die zich op gebied van kinder- en jeugdtoneel ten zeerste verdienstelijk maakten en zich regelmatig wisten te onderscheiden. In West-Vlaanderen was het o.a. de thans genaamde ‘Vrye Camere vander Rethorycken der Weerde Drie Santinnen’ die onder de impuls en de regie van Firmin Raes reeds herhaaldelijk een welgeslaagde opvoering voor onze jeugd ten beste gaf. Eén voorbeeld moet hier de andere ‘gilden’ vertegenwoordigen. Het feit dat op verschillende plaatsen met een eigen jeugdtheater werd begonnen, getuigt voor een groeiende belangstelling en waardering.

En wat gezegd van het toneel dat door de jeugd zelf wordt vertolkt? Regelmatig mochten wij ondervinden of vernemen dat leerlingen uit eigen beweging kwamen voorstellen, een of ander toneelstuk op te voeren. Laten zij dan alsjeblieft de kans krijgen, doch steeds onder een kundige leiding. Wij durven hier onderstrepen dat iedere onderwijsinrichting in die zin haar plicht te vervullen heeft. Of is het gewaagd te beweren dat een gezonde toneelscholing heel wat lessen Nederlands kan vervangen! Waar vindt men wel een beter inoefenen van gans het veel besproken en aangeprezen A.B.N.? Men kwam toch reeds meer en meer tot het inzicht dat één dictieles per week haar vruchten draagt. Theoretische beschouwingen over taal en letterkunde kunnen het in geen geval halen bij de praktische toneelmatige oefeningen. Daar zijn de doeltreffende vormen, de ontelbare mogelijkheden om in het openbaar te leren spreken. Al wie proefnemingen maakte op dit gebied zal mede bekennen dat zowel de herhalingen als de vertoningen een uitstekend opvoedingsmiddel blijven. Waar de leerlingen zelf acteren, bekwamen ze zich op de meest veelzijdige manier. Door hoeveel schakeringen wordt het gemoed ermee verrijkt, wordt de medeverantwoordelijkheid gewekt! Allen die reeds kinder- en jeugdtoneel regisseerden, zullen het erover eens zijn dat het geduld en de soms zware inspanningen ruimschoots door het enthousiasme van de jeugdige vertolkers een beloning krijgen.

Bij de menigvuldige mogelijkheden die het kinder- en jeugdtoneel kan bieden is de keuze van het stuk van hoofdzakelijk belang. ‘Wat zullen we een keer spelen?’ Hoe vaak wordt deze vraag gesteld! Nu zouden we kunnen beginnen met een ganse serie titels op te sommen, de namen van de auteurs te noemen, de waarde van ieder werk te bespreken! Wij willen hier heel eenvoudig het volgende voorstel doen: dat door de een of andere inrichting, toneelkring of jeugdbeweging het initiatief zou genomen worden, een soort prijsvraag te houden. Op die manier ware het eens de moeite waard vast te stellen hoeveel geestdriftige zoekers in West-Vlaanderen voor iets dergelijks te vinden zijn.

Een vooroordeel dat nog bestaat! Er zijn er die menen dat iemand, niet bij machte om voor volwassenen te schrijven, nog steeds het redmiddeltje van de kinderliteratuur behoudt. Alsof het veel gemakkelijker zou zijn voor de jeugd dan voor het groot publiek een toneelwerk van degelijke factuur te bieden! Daar zijn, zoals we reeds verklaarden, de vele wonderen van de kinderwereld; daar is de eigen atmosfeer van de jeugd, die de auteur niet alleen moet trachten te verstaan en bij te houden, maar ook blijven geloven erin. Leen van Marcke, een vooraanstaand kenner van de kinderliteratuur, verhaalt in een van haar studies het volgende: ‘Een auteur, die al meer dan één verdienstelijk werk geschreven had voor groten, vertelde me eens, dat hij getracht had een sprookje voor kinderen te schrijven. Maar het ging niet. Het vlotte maar zo-zo. Tot hij er een fee wilde in brengen en toen vlotte het helemaal niet meer. Hij vroeg zich af hoe dat toch mogelijk was. Ik heb hem gezegd:

- Gij hebt niet in de fee geloofd. Anders is het niets.

- Wat, lachte de jonge man, daar gelooft gij toch ook niet in.

- Ik geloof altijd in wat ik schrijf, heb ik hem gezegd. Anders zou ik het niet kunnen schrijven...

De man heeft me verwonderd aangekeken en hij dacht wellicht dat ik spotte. Maar met zijn eenvoudig sprookje is hij nooit klaar gekomen.’

Het degelijke kinder- en jeugdtoneel zal steeds de bekoorlijkheid, de onsterfelijke schoonheid der kinderlijkheid moeten uitstralen. Is het kunstvolle sprookje niet dé literaire uitdrukking die spreekt voor iedereen, zowel oud als jong, geleerd of ongeletterd? Wij onderstrepen tot besluit dat het kinder- en jeugdtoneel een van de beste middelen blijft - en het reeds daadwerkelijk heeft bewezen - om de nieuwe generatie te voeden of te herstellen in haar morele en geestelijke waarden. Het is een niet te onderschatten element tot het vormen van de persoonlijkheid.

fernand etienne