West-Vlaanderen. Jaargang 7

Beeldroman

Emmy Andriesse (1914-1953) is, zoals haar land- en vakgenoot Pim van Os, een té jong gestorven Nederlandse fotografe, met wereldfaam. Zij groeide op in de avant-garde sfeer van de fotografie, de tijd van de grote Moholy-Nagy en het Verisme, dat een beetje op alle kunstvakken zijn stempel drukte... De jaren toen men ‘het object’ in zijn verrassende aspecten van structuur, stof en perspectief ontdekte, en geneigd was de camera als toverwerktuig te aanbidden. In haar talloze fotografieën en haar enkele fotoboeken heeft zij steeds in de eerste plaats de mens gezocht, vooral de werkende en zorgende mens, de ‘kleine luiden’ met geringe kansen, de naamlozen. In opdracht van het Stedelijk Museum te Amsterdam heeft zij enkele reeksen opnamen

Een van de foto's uit ‘Beeldroman’ van Emmy Andriesse

gemaakt van Franse en Belgische artisten in hun atelier en zij werd ook opgemerkt onder de weinige Europese artisten die deelnemen konden aan de beroemde ‘Family of Man’-expositie, die voor een paar jaar in alle grote steden van de wereld te zien was.

‘Beeldroman’ is de titel van haar posthuum uitgegeven fotoboek waarin zij de haar zo geliefde mens heeft betrapt in zijn zo wonder vele levensuitingen. De nederlandse dichter J.B. Charles heeft er een schitterende tekst bij geschreven. Hij begeleidt de beelden met schrift. Nimmer tot uitleg, want het klare beeld houdt niets om verder uit te leggen achter. Beide samen, beeld en tekst, vormen de roman van de mensen op aarde.

De foto's van Emmy Andriesse in die ‘Beeldroman’ zijn subjectief, zoals men thans gaarne werkt. De artist, hier de fotograaf, vertrekt van een bewust subjectivisme wat betreft zijn keuze van onderwerp. Hij neemt dus geen genoegen met het beeld, zoals het er is, voor zijn oog, naar het woord van Werner Heisenberg: ‘Het reeële is niet alleen wat wij (denken te) zien en begrijpen, maar ook wat wij (erover) denken’. Dit is ook het standpunt van Emmy Andriesse, zij ziet haveloze spelende zuiderse kinderen, zij ziet een doodgewone ‘petit pan de mur’, een rij stoelen, een groep negerkoppen, uitgemergelde vrouwen, straatverkeer, communiekantjes, vissen en de meest gewone dingen die men maar denken kan. Maar zij ziet vooral licht, essentie inderdaad van de fotokunst, en met dit licht tovert zij een nieuwe werkelijkheid; het doet de negerkoppen in verschillende expressies dansen, het onderlijnt de armoede van zuiderse volkeren, en het niets-doen en de bijna wraakroepende onschuld daartussen van het kleine communikantje. Het is ten slotte

[p. 52]

een vastleggen van indrukken, op het eerste gezicht even moeilijk én gemakkelijk als een eerste ontmoeting met hedendaagse plastische kunst. En de ‘begeleidende’ dichter noteert:

Als onze dochters op het linnen
geen neuzen hebben of soms twee
dan gaan synodes samenscholen
en in de formulierenboeken zoeken
hoe of zij ons bestaan ontkennen kunnen
als wij een steen tot schouder gewelf scheppen
en in ons oog de vreugde opstoot
als het gedaan is,
stellen de inquisities vragen:
zeg op, waar zit de navel?!

Met zulke introspecte ironie moet men de foto's van Emmy Andriesse tegemoet treden. Ook dan, ja, zelfs vooral dan, zullen wij, zoals in deze ‘beeldroman’ niet ontgoocheld worden, want er zit werkelijk meer in dan men ziet. Emmy Andriesse's betekenis ligt hierin, dat zij foto's heeft gemaakt die doen vergeten dat men naar foto's kijkt. De uitgave van ‘Beeldroman’ is puik en beantwoordt ook handtastelijk aan de inhoud, die precieus is als menselijk document en warm-gevoelvol als getuigenis voor de mens. Het is een uitgave van Daamen, N.V. Den Haag (152 pp. - 220 F). Voor België: Uitgeverij Desclée De Brouwer te Brugge.

fb