West-Vlaanderen. Jaargang 7

[p. 43]

St. Axters O.P. lid der Koninklijke Vlaamse academie

Op 20 februari 1957 werd Pater Stef. Axters O.P. gekozen tot lid der Koninklijke Vlaamse Academie, als opvolger van Prof. Dr. L. Grootaers, de bekende taalkundige der Leuvense Universiteit. Zijn plechtige aanstelling had plaats op 30 november in het paleis der Academiën te Brussel. De introductierede werd gehouden door Prof. Dr. Frank Baur van Gent, over wiens herstel ons blad zich verheugt; Prof. Baur onderlijnde de grote betekenis van het werk van Pater Axters voor de geschiedenis der Nederlandse letteren. Daarop hield Pater Axters zijn inaugurale rede, waarin hij, na hulde gebracht te hebben aan zijn voorganger Prof. Grootaers, sprak over de wetenschappelijke fundering der geschiedenis van de Nederlandse vroomheid.

Voor ons, Westvlamingen, in de eerste plaats is het een vreugde dat na het afsterven van de betreurde Prof. Sobry opnieuw een Westvlaming opgenomen werd in het hoge gezelschap, waarvan Stijn Streuvels niet alleen ouderdomsdeken, maar ook de meest vereerde deelgenoot is.

Prof. Axters is inderdaad te Brugge geboren op 15 October 1901, uit een hoogstaande Brugse familie; zijn vader was Directeur bij het Provinciaal Bestuur van West-Vlaanderen en zijn broeder stierf voor kort als Raadsheer bij het Hof van Beroep te Gent; hij was medeoprichter geweest en redactieleider van de Algemene praktische Rechtsverzameling. Pater Axters studeerde aan het Sint Lodewijkscollege te Brugge waar hij uitstekende leraren heeft gehad als de latinist A. Leenaers in de rhetorica, Alfred Demeester, die stierf als pastoor der koninklijke parochie te Oostende, en de tegenwoordige pastoor van Ruddervoorde O. Van Rie, die misschien het meest invloed gehad heeft op de toenmalige studentengeneraties.

De belangstelling van Pater Axters voor de middeleeuwse literatuur en mystiek dateert uit zijn studiejaren bij de Dominikanen te Gent en te Leuven. Op het einde ervan had hij een nederlandse vertaling klaar van het Boek der goddelijke Leer



van de H. Catharina van Siëna, die bij de Standaard-boekhandel verscheen in twee delen in 1934. Eerst was hij werkzaam in het gekende Dominikanenklooster der Ploegstraat te Antwerpen; hij bestudeerde toen de litteraire productie der Dominikanen in de Nederlanden in middeleeuwen en renaissance; de vrucht dezer opzoekingen verscheen in het gekende tijdschrift van het Ruusbroecgenootschap Ons geestelijk Erf in de jaren 1932-34.

In september 1931 kreeg Pater Axters de vererende aanstelling tot lid der Romeinse Commissio Leonina, die voor taak had een verantwoorde uitgave te bezorgen van het grootse werk van de H. Thomas van Aquino. Hij verleende zijn medewerking aan het excerpteren van de tekst der Quaestiones disputatae de Veritate en aan de bereiding der Indices. De commissie stond onder de leiding van de Nederlander Clem. Surmont O.P. Het waren voor P. Axters jaren van onverdroten arbeid in de Vatikaanse en andere bibliotheken, waaraan echter een einde kwam toen hij op het einde van 1938 wegens ziekte uit Rome naar het vaderland moest terugreizen.

Gedurende zijn verblijf te Rome had hij evenwel zijn studie der mystieke literatuur niet volledig stilgelegd. Hij was immers reeds te Antwerpen begonnen met de bereiding van een Scholastiek woordenboek, waaraan hij ook te Rome voortwerkte en dat in 1937 verscheen. Het Scholastiek Woordenboek, dat reeds zo grote diensten bewezen heeft voor de studie van wijsbegeerte en godgeleerdheid in het Nederlands, wil een Nederlandse terminologie bieden voor deze beide gebieden. Daartoe verplichtte hij zich de gehele Nederlandse wijsgerige en theologische literatuur door te maken, van Hadewych tot heden; waar deze literatuur in gebreke bleef nam hij zijn toevlucht tot nieuwvorming naar de beginselen van Prof. Vercouillie en van de Nederlander Den Hertog. De zuiver-Nederlandse vakterminologie is heden nog zijn stokpaardje.

Enkele maanden na zijn terugkeer uit Rome werd hij aan het Philosophicum en later ook aan het Theologicum der Dominikanen te Leuven belast met een cursus over de Geschiedenis der Nederlandse vroomheid. Uit deze lessen zijn de grote standaardwerken over de Geschiedenis van de vroomheid in de Nederlanden gegroeid; drie delen verschenen reeds bij de Sikkel te Antwerpen en het vierde is in voorbereiding.

Het eerste deel (1950) gaat van het einde der tweede eeuw tot ongeveer 1300. Het bespreekt de eerste kerstening in de romeinse tijd, de merovingische vroomheid, de eerste kloosterorden en de columbaanse, benediktijnse en cistercienzer vroomheid, met Beatrijs van Nazareth; deze der kluizenaars, waarmede Juliana van Mont-Cornillon verbonden is, en dezer der Begijnen, waarvan Hadewych de voornaamste vertegenwoordigster is die meteen een eerste hoogtepunt betekent in de nederlandse mystieke literatuur. Ook de lekenvroomheid wordt behandeld met Karel de Goede, Oda van Amay en Godelieve van Gistel.

Het tweede deel (1953) is gewijd aan de eeuw van Ruusbroec. Vóór Ruusbroec ontwikkelt zich de Franciskaanse en Dominikaanse spiritualiteit en treft men merkwaardige teksten als: de Limburgse sermoenen, die volgens P. Axters niet aan één auteur alleen kunnen toegeschreven worden; schriften van de kluizenaar Gerard Appelmans; het mystiek tractaat van de begijn Margareta Porete van Valencijn, die wegens ketterij te Parijs werd verbrand. Wat Ruusbroec betreft verdedigt P. Axters o.a de biograaf van Ruusbroec, waarvan bepaalde gegevens door sommigen te zeer werden in twijfel getrokken; ook houdt hij voor dat het

[p. 44]

niet nodig is, met Mgr. Waffelaert en P. Reypens, te aanvaarden dat Ruusbroec begunstigd is geweest door de extatische Gods-aanschouwing, om de teksten te verklaren uit zijn werk, die hiermede verband houden. Onder Ruusbroecs leerlingen neemt natuurlijk Jan van Leeuwen, de kok van Groenendale, een grote plaats in. Het slothoofdstuk situeert onze Nederlandse vroomheid in de algehele ontwikkeling der christelijke spiritualiteit en bepaalt de bijdrage van Ruusbroec de wonderbare.

De Moderne Devotie beheerst het derde deel der Geschiedenis van de vroomheid in de Nederlanden (1956). De periode gaat ongeveer van 1380 tot 1550. P. Axters bestudeert de verspreiding der opvattingen van Geert Grote en de broeders van den gemenen levene, met Windesheim, Diepenveen, enz. Hij behandelt uitvoerig Thomas a Kempis en schrijft hem het auteurschap toe van de Imitatie, die volgens hem het eerst in het latijn werd geschreven en niet in het nederlands zoals P. Van Ginneken beweerde; P. Axters steunt o.a. op een nederlands Imitatio-handschrift uit 1428, dat vermeldt dat de tekst voor het gebruik der koorheren van Heemstein uit het latijn werd overgezet; vermits het boek maar weinige jaren vroeger ontstond is het niet aan te nemen dat het eerst in het nederlands geschreven werd en binnen de vijf of tien jaren omgezet in het latijn en van het latijn terug in het nederlands. De invloed van Windesheim is zeer groot en is in vele kloosters van verscheidene orden waar te nemen en bij figuren als Frans Vervoort. Jan Brugman, de dichteres Bertken van Utrecht, Hendrik Eghel van Kalkaar, Dionysius de Karthuizer e.a.

Het vierde deel zal de periode beslaan gaande van het Concilie van Trente tot ongeveer 1730. De contrareformatie zal er worden bestudeerd en de markante figuren als de benediktijnen Louis de Blois en Benedictus Haeften van Affligem en de Westvlaamse kluizenaar Karel Grimminck.

In aansluiting bij zijn Geschiedenis der vroomheid publiceerde Pater Axters een bloemlezing in twee delen, die met de titel Mystiek Brevier verschenen is bij de Nederlandse Boekhandel te Antwerpen, respectievelijk in 1944 en 1946; zij bevat heel wat merkwaardige teksten, die ook voor de leek belangwekkend zijn.

De Geschiedenis der vroomheid in de Nederlanden is uitgegroeid tot een monumentaal werk; het is een machtige bijdrage tot de reconstructie van ons verleden, waarin de godsdienstigheid in het algemeen en de mystiek in het bijzonder zulke grote rol hebben gespeeld. Het heeft ook orde geschapen in de godsdienstige literatuur der nederlanden, die vóór P. Axters in vele opzichten nog een onontwarbaar kluwen kon schijnen. Ook moet gezegd worden dat P. Axters plaats neemt in een reeds lange traditie van mystieke arbeid van Westvlamingen die gaat van Guido Gezelle tot op heden. (Vgl. West-Vlaanderen, 1953, 2).

De monumentaliteit zelf van dit grote werk deed de noodzakelijkheid ontstaan van een meer beknopte uiteenzetting, die het boek ook voor het niet-nederlands publiek zou toegankelijk maken. Daarom liet Pater Axters een franstalige schets van een tweehonderdtal bladzijden verschjinen: La spiritualité des Pays-Bas. L'évolution d'une doctrine mystique (Nauwelaers, Leuven - Vrin, Parijs; 1948). Daarvan kwam ook in 1954 een Engelse vertaling: The Spirituality of the law Countries.

Bepaalde onderdelen uit de vrome literatuur van vroeger werden door P. Axters afzonderlijk behandeld in publicaties als Jan van Leeuwen. Bloemlezing uit zijn werk ingeleid en toegelicht (De Sikkel, Antwerpen, 1943); dit boek verscheen naar aanleiding der ontdekking van een zeer oud handschrift in het Dominikanenkloostertje van Lier. Hij liet artikels verschijnen in gespecialiseerde tijdschriften als Angelicum (Rome), The new Scholasticism (Washington), Divus Thomas (Piacenze), Revue Thomiste; ook werkte hij mede aan nederlandstalige tijdschriften als Biekorf, Dietsche Warande en Belfort, Tijdschrift voor Taal en Letteren (Tilburg) en West-Vlaanderen. Tenslotte vermelden we nog artikelen van hem die verschenen in encyclopedieën als de Dictionnaire de spiritualité, Die Religion in Geschichte und Gegenwart en de grote Winkler-Prins.

Men zegt soms dat het voor Westvlamingen ongemeen moeilijk is opgenomen te worden in de Koninklijke Vlaamse Academie. Het heeft dan toch voor gevolg dat de Westvlamingen, die er wel lid van werden het geworden zijn wijl hun werk zulke schitterende hoedanigheden vertoonde, dat de Academie niet anders kon dan hen op te nemen. In deze reeks neemt Pater Axters een verdiende plaats in.

A.S.