West-Vlaanderen. Jaargang 6

[p. 369]

Ontmoetingen

Toondichter Jules Bouquet

In het tweede deel van zijn werk Levende Componisten uit Vlaanderen bespreekt Karel De Schrijver een vijfentwintigtal jongere kunstenaars die op verdienstelijke wijze ons hedendaagse muziekleven in binnen- en buitenland helpen vertegenwoordigen. Onder deze generatie wordt er de Brugse toondichter Jules Bouquet voorgesteld als de sympatieke jonge man, gulhartig en eenvoudig in de omgang. En inderdaad! Al wie de gelegenheid heeft hem wat nader te leren kennen, voelt zich door zijn onveranderlijke oprechte gemoedelijkheid en zijn steeds even bescheiden voorkomen getroffen. Hij is zeker niet de mens ervoor om overal waar hij een kans mocht zien, de vruchten van zijn muzikaal talent opdringerig te etaleren. In zijn rustige persoonlijkheid verzamelt hij zich ongedwongen een veelkleurig en fijn boeket aan composities, waarvan hij nu en dan een kleinere of grotere bloem door de buitenwereld laat ontdekken. Hij bezit de onvolprezen gave, in een ongekunsteld vertoon, een flink en waarachtig kunstenaar te zijn. Daarom verdient hij, door een van deze ontmoetingen, eens meer uitdrukkelijk met zijn muzikaal oeuvre in West-Vlaanderen te verschijnen.

Onze vriend Jules Bouquet woont sinds een geruime tijd op de eerste verdieping van een der grote herenhuizen aan de Sint-Annarei. Langs een sierlijke wenteltrap bereiken wij zijn studeerkamer. Van zodra wij binnengetreden zijn bevinden wij ons in de vereiste atmosfeer. Een glanzende vleugelpiano domineert de overige meubelen terwijl de afbeeldingen van Beethoven en Wagner in bestendige aanwezigheid op een reeks keurig geschikte muziekboeken schijnen te waken. Op een kastje waarin vermoedelijk de eigen voltooide partituren verborgen liggen, wachten enkele maagdelijke bladen notenpapier om voor een nieuwe compositie gebruikt te worden. Aan de muren prijken, tot een harmonisch geheel, een aantal keurige, zelf gemaakte kunstfoto's naast geslaagde karakterstudies van zijn vrouw Diane Nachtergaele, hem zelf en hun dochterke Christa. In het passend licht dichtbij het venster wordt ons oog spontaan geboeid door een olieverfschilderij - een zelfportret van de onlangs overleden kunstschilder Alidor Bouquet, oom van de toondichter. Als verpozing bij het werk kan hij hier dag aan dag de parmante bewegingen der Brugse zwanen volgen en gedurende de drukke zomermaanden verneemt hij er de meest verscheiden tonaliteiten van de stemmen der bootjesmannen, die aan het steeds afwisselend vreemdelingenkoor de frappantste merkwaardigheden laten zien.

Wanneer wij Jules Bouquet plotseling de vraag stellen of hij voor het ogenblik aan een nieuwe compositie werkt, komt er een deugdelijk monkelke om zijn linker mondhoek trillen. Dit laat ons heel eenvoudig voor het raden dat er wellicht iets wordt gepland of overwogen. Doch positief zullen wij het niet eerder vernemen dan wanneer het werk zijn definitieve vorm gekregen heeft. Intussen hebben wij in een niet-te-misprijzen zetel plaats genomen en bij het aansteken van een Hollands sigaartje schakelden wij de wissel op het spoor dat naar het gebied der herinneringen leidt. Wij halen met genoegen de vroegere dagen aan, toen wij in het koor Cantores meerdere werken van zijn hand leerden kennen. De twee Franse volksliederen Il était un petit navire en het even gesmaakte Malborough s'en va-t-en guerre werden door hem uiterst fris en boeiend met episch of dramatisch getinte uitdrukking vierstemmig ontwikkeld. Het gedichtje van Lambrecht Lambrechts Oomken heeft getwist in huis wist hij in diezelfde periode tot een treffend muzikaal toneeltje om te toveren. Zijn eerste omvangrijk werk dat door dit befaamde koor onder de uitmuntende leiding van Aimé De Haene herhaaldelijk werd uitgevoerd en een verdiende indruk maakte, was zijn Missa in honorem Sanctae Ceciliae voor vier stemmen en orgelbegeleiding, waarin hij zijn eigen vrome beschouwing en het mystieke Vlaamse wezen op een stevig verantwoorde basis openbaart. Bij iedere uitvoering ervan voelt men zich werkelijk aangegrepen door de oprechte biddende kracht waarvan deze mis getuigt. Een bewijs te meer dat de levensvisie van de ware kunstenaar zich in eigen werk weerspiegelen gaat. In aansluiting daarmee vernoemen wij zijn heerlijk bewerkte psalm Laudate Dominum voor vierstemmig koor, orgel en trompetten, waarin hij ons voor het overweldigend beeld van dit loflied weet te veroveren. Het dient vanaf dit jaar als besluitend stuk voor het Licht- en Klankspel Lodewijk van Gruuthuse waarbij de suggestieve kracht van deze compositie uitermate geslaagd aandoet. Wanneer wij de toondichter Jules Bouquet zo kalm berustend voor ons zien zitten, valt het ons wel enigszins moeilijk de soms geweldige en dramatische bewogenheid die hier en daar in zijn oeuvre tot uiting komt, voor ogen te roepen. Wij denken aan het lied voor a-capella-koor, op tekst van Fr. Van Eeden Kunt Gij mij nog wreder slaan, mijn God. Diep en treffend herschept hij ons in muzikale kleuren het tafereel van menselijke opstand en menselijk aanvaarden.

Sterk van uitbeelding en stevig ontwikkeld is zijn oratorium Oblatio (voor deklamator, koor en orkest) dat op 2 november 1951 in de stedelijke schouwburg te Brugge werd opgevoerd. Het thema van bedoelde compositie beweegt zich om de kern van het gedicht dat het menselijk lijden in het teken van offer en heldhaftigheid behandelt. Met een tweede oratorium Godelieve waarvoor wij eveneens de tekst mochten schrijven en waarin nog nader de elementen van koor en orkest met die van toneel en deklamatie worden verzoend, behaalde Jules Bouquet een jaar nadien een vererende onderscheiding ter gelegenheid van de provinciale muziekprijskamp. Alhoewel wij weten dat hij er niet aan houdt dat wij traditioneel met heel de reeks verdiende prijzen voor de dag komen, moeten wij hier toch tussenin vermelden dat hem in 1945 de driejaarlijkse prijs Emile Mathieu voor het componeren van zijn Trio voor klavier, viool en cello werd toegekend, waarvan de sierlijkheid der melodie en de poëtische uitwerking der vormen bij een uitzending van het werk in de Vlaamse Radio-omroep door Willem Pelemans werd onderstreept. Toen voor de eerste maal na de oorlog in 1948 de provinciale prijs voor West-Vlaamse toondichters was uitgeschreven, zag de jeugdige musicus Bouquet zich voor zijn verzamelde scheppingen der laatste vijf jaren tot laureaat uitroepen. Als orkestwerken had hij o.a. ingestuurd: het symfonisch gedicht Brutus' Visioen naar het gelijknamig poëem van Albrecht Rodenbach en de Symfonische Variaties voor Orkest op een oud Vlaams lied, welke de toondichter Renaat Veremans bestempelde als echte juweeltjes met een buitengewone distinctie van orkestratie. Hij prees meteen de rijke verscheidenheid der vormen en het volkomen beheersen van de psychologie van elk instrument. Bij de

[p. 370]

proklamatie verklaarde hij opgetogen: ‘Het werk van de heer Jules Bouquet was voor mij een aangename verrassing. Het getuigt waarachtig van een begenadigd kunstenaar.’ De uitspraak van een ander jurylid P. Van Eeckhaute klonk voor de bekroonde niet minder lovend: ‘In al zijn werken treft ons dadelijk de ernst van uitbouwen der idee. Volgens mijn oordeel is dit een zeldzaam geworden kwaliteit die helaas door de meeste jongeren genegeerd wordt.’ Naast de reeds vroeger vermelde titels vernoemen wij een Sonate voor hoorn en klavier en een Nocturne voor orkest die werd uitgevoerd te Brussel onder de leiding van Daan Sternefeld en te Brugge door Jean Louël. Voegen wij nog daarbij een vijftal kunstliederen als Lente, Schemering, Avondliedeke, Un grand sommeil noir tombe sur ma vie en Post-scriptum (achtereenvolgend gedichten van E. Van Oye, V. Reynders, Alice Nahon, Verlaine en Paul Gérardy), die de bekroonde inzending vervolledigden en evenzeer om hun degelijkheid werden opgemerkt. Toen wij in die dagen onze vriend om het geoogst sukses gingen feliciteren verscheen hetzelfde nederig-natuurlijke monkelke om zijn linker mondhoek die zich met de woorden ‘Jaja, het is gebeurd’ in majeurtoon tot een goedaardige lach ontplooide.

Regelmatig weet hij ook te herinneren aan al zijn vroegere leraars die hem allen even dierbaar bleven. ‘Heel veel heb ik aan hen te danken’ zo verklaart hij in waardering en herleeft enkele ogenblikken zijn studiejaren die hij aan de conservatoria te Brugge en te Gent genieten mocht, vanaf de lessen bij de heer Van Roy en de toenmalige direkteur J. Ryelandt tot de vervolmakingscursussen onder de leiding van Martin Lunssens en Meester Toussaint De Sutter. Laatstgenoemde heeft als bestuurder van het Gentse Koninklijk Muziekconservatorium in grote mate tot zijn kunstvorming en vervolmaking bijgedragen. In het orkestratiewerk van zijn uitstekende leerling worden wij ten andere de wetenschap van de meester gewaar, die hem tevens leerde zich niet te storen aan een zekere kunstloze vorm van modernisme maar rechtzinnig een gezond moderne weg te kiezen. Jules Bouquet ging ook met voorliefde bij de poëtische grootmeester Claude Debussy te rade die samen met Maurice Ravel de impressionistische kleur aan verscheidene van zijn composities gaven. Wie nochtans een of ander werk van de Brugse toondichter met aandacht heeft beluisterd zal in oprechtheid moeten bekennen dat de eigen uitdrukking van zijn persoonlijkheid in ieder geval tot uiting komt.

Welke werken er reeds werden uitgevoerd? Het is bij deze ontmoeting geenszins de bedoeling een vervelende opsomming ervan te geven. Wij willen alleen maar wijzen op het feit dat het grotere deel van zijn artistiek oeuvre door de muziekdiensten van het N.I.R. te Brussel of door de studio Kortrijk werden uitgezonden. Uitvoerders als J. Aerts, P. Leemans, M. Van Boxtaele en Fr. Wigy zullen van de degelijkheid van zijn Trio of Sonate voor hoorn en klavier weten te getuigen. Een Rondo dat wij nog niet vernoemden kende reeds een uitvoering door het omroeporkest onder de leiding van Leonce Gras terwijl de heren Muylaert en Matthys hem de degelijkste interpretatie van een nieuw geschreven Sonate voor fluit en klavier bezorgden. Reeds een vijftal keren konden zijn Variaties op een oud Vlaams lied door middel van een verzorgde opname beluisterd worden terwijl het omroepkoor enkele bewerkingen van zijn volksliederen herhaaldelijk programmeerde en door Jan van Bouwel liet vertolken.

Wij moeten niet verwachten dat Jules Bouquet zich om het jaar met meerdere nieuwe scheppingen zou komen aanmelden. In kontrast met de hevige wedijver van onze tijd ontwikkelt hij zich verder met een bewonderenswaardige rust in de eigen gezonde atmosfeer en laat de ideeën in zich rijpen tot zij bij de meest geschikte gelegenheid gestalte krijgen. Naast deze verantwoorde muzikale ontplooiing blijft hem zijn trouwe plichtsvervulling een kostbare deugd waarvan hij ons meteen een bewijs levert. Met dezelfde minzame glimlach weermee hij ons ontving weet hij zich te verontschuldigen: ‘Het wordt nu tijd dat ik naar het conservatorium ga. Ik kom niet graag te laat’. Wie weet, ware dit sinds zijn benoeming in 1943 de allereerste keer en zo iets willen we zeker niet op ons geweten hebben.

Bij het kort doch hartelijk afscheid kunnen wij van toondichter Jules Bouquet tot besluit herhalen: het is een niet geringe kunst een eenvoudig en waarachtig kunstenaar te zijn.

Fernand Etienne