West-Vlaanderen. Jaargang 6

Tijdschriftenspiegel

Met bewonderenswaardige regelmaat verschijnt het tijdschrift Europa; het tweede nummer van 1957 kwam voor kort van de pers, het is een uitgave die bijna honderd bladzijden beslaat, en die nog keuriger dan de vorige afleveringen werd verzorgd, en ook beter en overvloediger is geïllustreerd. Wij weten enigszins wat het betekent een tijdschrift uit te geven, en uit ondervinding kennen wij de moeilijkheden met buitenlandse medewerkers. Europa is voor het grootste deel op bui-

[p. 326]

tenlandse medewerking afgestemd, en wij kunnen ons dus voorstellen wat al geschrijf en binnensmonds geweeklaag de uitgave van dit tijdschrift moet meebrengen. Het strekt tot eer van de taai doorwroetende Medard Verleye dat zijn tijdschrift standhoudt en stelselmatig verbetert.

Het jongste nummer bevat als leading een zeer goed essay over oorlog en naoorlog in het werk van de Duitse romancier Heinrich Böll, van de hand van Henri Plard, professor aan de Brusselse universiteit. Naast een paar Duitse studies die wij over deze belangwekkende romancier lazen menen wij dat deze studie tot het beste behoort van wat reeds over hem werd geschreven. Verschillende van Böll's romans, zijn beste tot hiertoe o.i. werden reeds in het Nederlands vertaald: Und sagte keilt einziges Wort, Maus ohne Hüter en nu onlangs Das Brot der frühen Jahre. Er is ontzettend veel oorlogsliteratuur in Duitsland verschenen, en deze grote werken van Böll spelen zich af te midden van puin, stoffelijk en geestelijk puin. Het eigenaardige en grote aan Böll's romankunst is nu echter dat hij de naoorlogse toestanden neemt als uitgangspunt voor algemeen menselijke botsingen; dit geeft zijn werk niet alleen een literaire waarde, maar tevens wordt het als een menselijk dokument, waarin wij ons bepaalde momenten zullen herkennen. In hetzelfde nummer van Europa verschijnt bovendien een fragment uit het jongste werk van Böll, zijn dagboek van een lang verblijf in Ierland.

In dit nummer vinden wij ook tal van wetenswaardigheden over verschillende auteurs, gedichten o.a. van Deleu, Vermeille en Verbeke en tevens een korte bijdrage van Medard Verleye over het werk van de glazenier Kamiel Van Walleghem, met kleurreproducties verlucht. (Uitg. Verduyn, Beerstraat 13, Torhout).

L'Oeil verschijnt stipt ieder maand met buitengewone afleveringen. Niet alleen omwille van de steeds keurige illustratie is dit tijdschrift tot op het eerste plan gestegen (dit is echter al heel wat, en er zijn voor alle tijdschriften lezers die niet verder kijken dan de plaatjes), maar vooral wegens de steeds frisse en vlotte trant van de artikels. De meeste van die bijdragen zijn in feite een verfijnde vorm van journalistiek, en wij geloven dat ze bij het publiek beter worden gesmaakt dan de zwaarwichtige studies, die men soms in periodieken ontmoet. Op voorwaarde dat men zo volledig mogelijk is, geldt trouwens voor zulke dokumentaire bijdragen beknoptheid en aangename schrijftrant als regel. Ook in het septembernummer van dit Frans-Zwitserse tijdschrift lazen wij een reeks belangwekkende artikels over de befaamde Finse architekt Alvar Aalto, over de techniek van het restaureren van oude schilderijen, en een zeer verzorgde en buitengewoon geïllustreerde biografische bijdrage over de Franse schilder Georges Braque. Eigenaardige wetenswaardigheden voorts over de manier waarop schilderijen die wij nu meesterwerken noemen in vroegere encyclopedieën werden onthaald. Het nummer eindigt ditmaal met de opgave van enkele fantastische prijzen die worden neergeteld voor oude en moderne schilderijen op openbare verkopingen. Voor het volgende nummer wordt o.a. een bijdrage aangekondigd over de ‘Nouvelle Ecole de Paris’. (Voor België: Louis Lepoutrelaan, 87, Brussel).

F.B.

*

Men weet dat Rusland en de satellietstaten geen kosten sparen om via de sport aan propaganda te doen in het buitenland. Hetzelfde gebeurt via de kultuur en de kunst; naast de culturele verdragen, die zij met het Westen sluiten en die hun kunstenaars in zoveel mogelijk landen doen optreden, gebruiken zij ook daartoe het boek en het tijdschrift. Een dezer op propaganda in het Westen afgerichte bladen is Sinn und Form, dat in Oost-Berlijn verschijnt (Rütten & Loening). Reeds in 1949 gaf het blad een Sonderheft Bertolt Brecht uit dat naast zijn Kleines Organon für das Theater en Der kaukasische Kreidekreis ook nog andere teksten van en over Brecht bevat. Dezer dagen ontvingen wij een Zweites Sonderschrift dat gedrukt werd naar aanleiding van Brechts afsterven verleden zomer en dat bijna driemaal lijviger is dan het eerste (628 blz.). Het bestaat uit oorspronkelijke teksten van Brecht, getuigenissen van vrienden en bekenden, litteraire studies over

[p. 327]

zijn werk en tenslotte een reeds zeer uitgebreide maar nog onvolledige Brecht-Bibliographie van Walter Nubel (962 nummers).

Van Brecht werd slechts één toneelstuk opgenomen Der aufhaltsame Aufstieg des Arturo Ui. Het geldt een - gelukkig voor Brechts toneelfaam - schier onbekend werk; het is een persiflage op de gebeurtenissen in Duitsland van '32 tot '38. Te Chicago (Duitsland) weet de bloemkolen-trust de oude geachte café-baas Dogsborough (Hindenburg) te compromitteren; deze wordt gedwongen hulp te aanvaarden van de gangsterbendeleider Arturo Ui (Hitler), en zijn kornuiten Givola (Goebbels), Giri (Goering) en Roma (Roehm); zij voeren een echt schrikbewind, waarbij moorden gepleegd worden (Roehm) en branden gesticht (Reichstag); ook de bloemkolenzaak van Cicero (Oostenrijk) wordt overweldigd (Anschluss), nadat de plaatselijke leider Dullfleet (Dollfuss) is van kant gemaakt. Dat alles in verzen! Brechts gewone theaterrekwisieten komen erbij te pas; maar hoewel dit een van Brechts laatste toneelstukken is (1941), toch laat het een povere indruk. Hij zelf was zich bewust van het hachelijke van het geval, zoals uit de notas van zijn Arbeitsbuch blijkt; hij liet het te Berlijn nooit opvoeren en schreef ook nooit Ui II, dat de gebeurtenissen in Spanje en de tweede wereldoorlog eveneens zou overplaatsen in een politieroman-atmosfeer; wie weet zou hij daar de Churchillrol niet aan Lemmie Caution hebben toevertrouwd...

Behalve een aantal gedichten en recensies en een interessant dialoog over de speelwijze van het Berliner Ensemble bevat het Sonderheft nog een zeer uitgebreid uittreksel van Brechts onafgewerkte roman Die Geschäfte des Hernn Julius Cäsar. Overeenkomstig de historisch- materialistische wereldbeschouwing krijgen we hier een kijk op de finantiële achtergrond en het klassenstrijdkarakter der gebeurtenissen: Cesar is een geniale politieke zakkenvuller, de City is er vertegenwoordigd in de persoon van de dikke Crassus, Clodius heet er de Pommadekop, d'Annunzio loopt er rond in het vel van de belachelijke dichter-held Vastius Alder, de proletariërs betalen altijd het gelag. Bittere cynische geestigheid. Dit is het derde boek van de roman; het tweede was in het Sonderheft van 1949 verschenen. Men moet dit niet lezen om de geschiedenis te leren begrijpen, maar men leert er wel Brecht door begrijpen, onder zekere opzichten althans.

Dat laatste kan men ook, maar dan van zijn persoonlijkheid betreft, aan de hand van de vele getuigenissen van zijn vrienden. Het meest anecdoten vindt men vooral wat de meer sympathieke kanten in de gezegden van de techniekers van Brechts Berlijns Ensemble en in de tekst van Vladimir Pozner, het meest grootsprakerigheid in het rouwbeklag der onderscheiden toneelspelers, het meest geestigheid in Bertolt Brecht und die Musik van de componist Eisler, de beste karakterisering bij Lion Feuchtwanger. Feuchtwanger ziet in Brecht iemand die altijd maar werkte en experimenteerde en nooit zijn werk als af beschouwde; een geboren theaterman, die altijd nieuwe en elkaar tegenstrijdige formules zocht en toepastte; een leider van mensen, die naarmate zij meer medewerkten fanatieke aanhangers werden: Brecht frass viel Leben, er war herrisch und stolz; Brecht probeerde de gekste dingen en maakt een mengsel van alle toneelopvattingen van de gehele wereld en van alle tijden; hij was volks zonder gemeenheid en bezeten om het juiste woord en het juiste gebaar te vinden, los van alle conventie: supra grammaticos sto; hij was een brillante debater, vriend van de paradoxe, een ongehoorde spotvogel; een genie tegen wie alle domkoppen samenspanden, maar hij kon ze de baas. Over de intiemste gevoelens van Brecht zal men in dit Sonderheft echter omzeggens niet vernemen, evenmin als over zijn metaphysische opvattingen. Eigenaardige figuur: een man die Beethoven haatte evenzeer als hij de music-hall van Hollywood prees, een communist die zich te Berlijn vestigde om in de kortst mogelijke tijd een auto en een villa te veroveren, vijand van hoofdletters (hij tipte er nooit en tekende altijd bb) en vriend van dikke sigaren, uiterst bescheiden maar grondig overtuigd dat er maar twee regisseurs waren in de gehele wereld: hij en Chaplin.

Wie dieper door wil dringen in sommige aspecten van Brechts oeuvre vindt in het Sonderheft van Form und Sinn een reeks studies, die meestal waardevol zijn.

Ernst Fischer bespreekt de lyriek van Brecht onder het motto: das Einfache, das schwer zu machen is (een vers van Brecht dat eigenlijk op het Communistisch aards paradijs slaat); Fischer wil bewijzen dat de achterlijke burgerlijke critici ongelijk hebben een kloof te willen slagen tussen Brechts dichterschap en zijn communisme: ohne Marxismus gibt es keine wesentliche Dichtung unseres Zeitalters, beweert de man.

Ernest Borneman schreef een nogal verwarde uiteenzetting over allerlei: het mengelmoes dat de toneeltaal van Brecht is, de zeer verscheidene auteurs van wie hij afhankelijk is, zijn exotisme en het cosmopolisme van zijn toneel dat in alle denkbare landen speelt, de zeer verscheiden samenwerking waardoor zijn stukken tot stand kwamen, hun eigenaardige typografische presentatie, de vele landen waar hij verbleef en zijn uiteenlopende belangstellingen, het invoeren op het toneel van de meest vreemdsoortige zaken, zijn voortdurende tekstwijzigingen en improvisaties. (Borneman poogt ook Brechts toegevingen aan de Partei goed te keuren, die weleens zulke tekstwijzigingen eiste van Parteigenosse Brecht, dat zij het karakter van sommige stukken totaal veranderden).

De studie van Eric Bentley over Brechts theaterkunst behandelt vooral het standpunt van de regisseuren: Brechts thans wereldvermaarde ensceneringsmethodes. Paolo Chiarini vergelijkt Lessings opvatting van het toneel met deze van Brecht en vindt meer overeenkomstpunten dan men eerst denken zou. Maar veel leerzamer zijn de notas die Käthe Rülicke, een der voornaamste leerlingen van Brecht, nam, naar aanleiding van het instuderen der slotscene van Galileo Galilei; hier zien we Brecht werkelijk als regisseur; de varianten van 1938, '45 en '55 worden besproken en de zin ervan aangetoond; de evolutie der regie naargelang de repetities elkaar opvolgen; de regieaanwijzingen van Brecht worden ons voorgelegd en we zien hoe zij groeien uit de onderlinge samenwerking en de discussie. Misschien nog raker is het verslag van een ander toneelspeler. H.J. Bunge over de repetities van een scene uit de Kaukasische Kreidekreis. Meer dan door theoretische besprekingen zal men door de concrete voorbeelden, die K. Rülicke en Bunge geven, kunnen begrijpen wat Brecht eigenlijk bedoelde, bepaald wat zijn opvattingen zijn over Verfremduns-effekten, karakterisering, mime, rol van verstand en gevoel, sociale rol van het toneel, enz. Het voorbeeld van Galileo Galilei is des te merkwaardiger omdat het enig verband houdt met het geval van Brecht zelf, die eveneens - zoals Gorki uit ijdelheid naar men vermoedt - zich geplooid heeft naar de wil van de machthebbers en, evenals Galilei en Gorki, op het eind van zijn leven een innerlijke strijd zou hebben gekend. Maar daarover verneemt men natuurlijk niets in het Sonderheft van Sinn und Form.

A.S.