West-Vlaanderen. Jaargang 5

Hulde aan meester Arthur Meulemans

Gaarne spreek ik hier over de ‘Limburgse’ toondichter Arthur Meulemans, die in Brabant werd geboren en thans te Brussel woont. De Meester zelf en gans Limburg zouden immers niet aanvaarden dat Meulemans als Hagelander of Brusselaar werd beschouwd. Arthur Meulemans heeft de beste jaren van zijn leven in Limburg doorgebracht, hij heeft er gewerkt en een impuls aan het muziekleven gegeven, waarvan we nu nog de gelukkige gevolgen ondervinden.

Geboren te Aarschot, vestigde hij zich zeer jong te Tongeren. In 1930 verliet hij Limburg en we zullen het zeer eerlijk zeggen: Meulemans was zo groot geworden dat hij zijn armslag in de kleine provincie niet meer kon nemen. Hij werd naar Brussel geroepen om er de orkestleider en organisator van de pas gestichte nationale radio-omroep te worden.

Zoals hij in Limburg iets had opgebouwd, zo werd hij ook te Brussel de man, die een orkest en een muziekdienst schiep. In 1942 gaf hij dit werk op en wijdde zich volledig aan een scheppend leven.

Dat is zeer kernachtig samengevat de figuur van Meester Meulemans. Maar de som aan prestaties, verwezenlijkingen en inspanningen, dat dit leven inhoudt, is veel moeilijker uit te drukken. Een concrete voorstelling heb ik nochtans voor de hand. Het Belgisch Centrum voor Muziekdocumentatie heeft een catalogus der werken van enkele componisten samengesteld. Deze catalogus beslaat voor sommige toondichters 10, 20 ja

[p. 46]

25 bladzijden, maar de uitgave gewijd aan Arthur Meulemans beslaat 50 bladzijden en heeft betrekking op alle genres der muziek.

Een beperkt overzicht is zeer indrukwekkend. Voor orkest schreef Arthur Meulemans circa honderd stukken, waaronder een lange reeks concerto's. Hij schreef een concerto voor ongeveer ieder instrument en zulks bewijst zijn buitengewoon vakmanschap en kennis van het orkest. In de tijd dat Meulemans met beperkte middelen de radio-orkesten als het ware uit het niet schiep, heeft hij werkelijk alles moeten doen en heeft hij de geheimen van ieder instrument doorgrond.

Zo is Meulemans een unicum in de muziekgeschiedenis geworden op gebied van een bijna absolute veelzijdigheid.

Naast de 100 orkeststukken schreef hij 24 stukken voor kamermuziek, talrijke werken voor piano, diverse instrumenten, orgel en beiaard.

Op gebied van vocale muziek is de catalogus nog meer uitgebreid. Hij componeerde en componeert nog dagelijks een enorm aantal liederen met piano begeleiding en vele liederen met orkestbegeleiding. De koorwerken met piano- en orkestbegeleiding beslaan meer dan zes bladzijden van de catalogus. Ten slotte is er de uitgebreide catalogus van de a capella-zang, waarvan U zo dadelijk enkele voorbeelden zult horen, namelijk zeven liederen uit de Suite 1929 op teksten van Arthur Meulemans en Paul van Ostaijen.

Maar nog is het overzicht

De heer Knapen, lid van de Bestendige Deputatie van Limburg, overhandigt namens zijn provincie het huldeblijk aan Meester Meulemans.

van zijn oeuvre niet af, want Meester Meulemans is niet alleen de veelzijdige, maar wellicht ook de meest vruchtbare van onze Vlaamse componisten. Hij schreef 3 opera's, 24 stukken toneelmuziek, waaronder een compositie, die West-Vlaanderen en Brugge zeer nauw ter harte gaat, namelijk de muziek voor het H. Bloedspel te Brugge. Onder de 29 delen gewijde muziek stippen we 9 missen en 3 Te Deum's aan. Een van deze missen werd later bijgewerkt voor a capella met begeleiding van blaasinstrumenten. In het kader van de Meulemansviering ingericht door de Limburgse Culturele Raad, werd deze mis gecreëerd door het Aker Domkoor en Aker Stadsorkest in de basiliek van Tongeren op 19 december 1954.

En zo kom ik na het imposant overzicht van het oeuvre van Meester Meulemans terug naar Limburg. Vijfentwintig jaar nadat de Meester uit Limburg vertrok, heeft de provincie hem een grootse hulde gebracht omdat zijn geest en zijn werk er steeds verder leeft.

Vele ouderen herinneren zich nog de komst van Meulemans in een stad en in een provincie, waar geen muzikaal leven bloeide. Maar Meulemans heeft er een vonk ontstoken, die nooit meer is gedoofd.

Hij begon bij de jeugd en het kon moeilijk anders, want in 1910 was hij slechts 26 jaar en pas afgestudeerd. Hij leerde meisjes van het Instituut der Zusters van Maria en de jongens van het college zingen. Zij zongen die liederen op hun wandeltochten en indien we nu gewoon zijn dat de jeugd al zingend op trektocht gaat, dan was dat vijfenveertig jaar geleden, bij ons althans, een grote nieuwigheid.

Maar niet alleen de jeugd, ook de intellectuelen wist Meulemans voor zich te winnen. In 1911 werd zijn cantate De Nethe uitgevoerd en hieraan verleenden de dames en heren uit de middenstand en de hoge burgerij een enthousiaste medewerking.

Voor het college schreef hij de cantate Land en België bovenal, die bij de prijsuitreikingen op het programma hoorde, en een twee-stemmige St. Jozefsmis, voor Witte Donderdag een prachtige responsaria evenals andere liturgische gezangen, die thans nog op het programma der kerkkoren staan. Inmiddels was Meulemans werkzaam als muziekleraar en in 1914 kreeg hij bericht zich ter beschikking te stellen van het atheneum te Tongeren. Dit belette hem niet enthousiast verder te gaan met de muzikale vorming op het college en in het Instituut der Zusters van Maria.

Meester Meulemans begon toen ook zijn loopbaan als grote componist. Hij schreef o.a. de opera Vikings die in 1938 door de K.V.O. te Antwerpen werd gecreëerd. In 1914 had hij reeds zijn eerste onderscheiding gekregen, vermits een bundel kinderliederen door de Koninklijke Vlaamse Akademie met de Karel Boury-prijs werd bekroond.

In de eerste oorlogsjaren aanvaarde Meester Meulemans de leiding van de schola voor kerkzang en hij wist onmiddellijk het gregoriaans tot bloei te brengen in het oude Tongeren. Hij schreef een tweestemmige mis ter ere van St. Franciscus en een heerlijke driestemmig mis Da Pacem. Zo zien we dat Meulemans steeds een geweldige activiteit aan de dag legt. Hij leert de studenten zingen en schrijft liederen voor hen. Hij leidt de kerkzang en componeert missen en liturgische gezangen.

[p. 47]

Met een personaliteit als Meester Meulemans moest het muziekleven bloeien en verder gaan.

Men vertrouwt hem ook opdrachten toe. In 1916 organiseert hij op vraag van de bisschop een Limburgse Orgel- en Zangschool te Hasselt, die reeds in 1919 70 leerlingen telde en voorbestemd was om een schitterend Limburgs conservatorium te worden. Door het vertrek van de Meester uit Limburg is dit plan niet doorgegaan. Uit de zangschool vormde Meulemans eerst een dameskoor, dat snel een gemengd koor wordt en gesteund wordt door een klein strijkensemble. Meulemans is echter de man, die niet alleen voor de organisatie instaat, hij schrijft ook de muziek voor de groepen, die hij sticht. Uit die tijd dateert o.a. de a capella suite Zomerfantasiëen.

Doch Meulemans wilde meer en beter. Ook grote werken werden op touw gezet, waarvoor een grotere orkestbezetting nodig was. Meulemans nam de leiding van een liefhebbersorkest van Tongeren en gaf aan dit orkest de nieuwe stuwkracht. Hij vroeg een tiental zangers uit Tongeren met het orkest te herhalen, maar er was geen tegenhouden meer aan. Weldra bestond te Tongeren een gemengd zangkoor dat dit van Hasselt overtrof. Met deze twee koren en het liefhebbersorkest gaf Meulemans in 1923 verscheidene uitvoeringen van De Schepping van Haydn te Tongeren, Hasselt, St. Truiden en Neerpelt. Dat was in die tijd een grote gebeurtenis in Limburg. Meulemans werd een begrip, een idool voor vele muziekliefhebbers. De pas gestichte Kath. Vl. radio-omroep deed beroep op hem om de leiding van het orkest te nemen. St. Truiden wilde niet achter blijven en richtte eveneens een koor op. Voortaan had Meulemans het z.g. driestedenkoor ter beschikking, waarmee hij vele hoogstaande uitvoeringen gaf en waarvoor hij vele werken schreef, zoals in 1925 het Sacrum Mysterium, in 1926 het toneelwerk De Koningskinderen, in 1927 het oratorium Passiebloemen en in 1929 de beroemde Veldeke-cantate, die werd uitgevoerd in aanwezigheid van Prins Leopold en prinses Astrid, en waaraan het Maastrichts Stedelijk Orkest zijn medewerking verleende. Zelfs op gebied van culturele samenwerking met Nederlands Limburg heeft Meulemans ons dus de weg gewezen. In 1929 schonk hij ons ook de Suite 1929 waarvan U zo dadelijk de uitvoering hoort. Dit was meteen zijn Limburgse zwanenzang, want op het einde van het jaar werd hij naar Brussel geroepen om er de leiding te nemen van het orkest van de Vlaamse Nationale Omroep.

Na dit beknopt overzicht zult U met mij moeten bekennen dat het met dankbaarheid en ontroering is dat ik Meester Arthur Meulemans ‘de Limburger’ heb genoemd. Zijn werk leeft voort in onze provincie en het is dan ook namens het ganse muzikale Limburg dat ik hier Meester Meulemans huldig in dankbare herinnering.

P. KNAPEN
Lid van de Bestendige Deputatie van Limburg.