West-Vlaanderen. Jaargang 5

[p. 127]

Ritmische opleiding van de jeugd

De integratie van de lichaamsopvoeding sluit het aksioma in dat lichaam en ziel niet te scheiden zijn. In onze kristelijke kultuurgemeenschap trachten we de brug te slaan tussen deze twee waarden; we streven naar een leven waardig van onze menselijke natuur: een redelijk wezen dat door de ekspressie zijn innerlijke gevoelens, instinktieve maar ook intellektuele, tracht te veruiterlijken. De Schepper wilde het lichaam tot een uitdrukking van onze ziel, onze geest aanwenden. De vorming van deze uitdrukking betekent een ontwikkelen van de individuele plastisiteit tot Gods beeld en gelijkenis. Dat brengt mede een grondig herdenken van de opvattingen der lichamelijke opvoeding tot een totale opvoeding.

Groenman meent terecht ‘dat een volk dekadent is, indien het zich niet meer bewust is een taal te spreken - ook naar zijn lichamelijke verschijning - waardoor het te midden der volkeren in staat is zijn waardigheid en zijn waardenbesef te veruitwendigen en zo respekt af te dwingen.’

Het is dus een bemoedigend element (welke de lichamelijke opvoeding slechts verrijken kan) dat ons volk meer lichaamsbewust wordt. Daardoor zal het meer scheppingsbewust worden.



Immers, vóór de mens er was, had God in de kosmos de absolute wet van de levende stof geschreven; de wet van het ritme in de schepping, in de natuur. Het zou de wet worden van het organisme in de evolutie en de vorming. De wet van arbeid en rust, het ademhalingsritme, de spanning en ontspanning, het hartritme, het seizoenritme der planten, ebbe en vloed, dag en nacht, geboorte en dood... alles blijkt een opeenvolging van aktie en rust.

Aan Dalcroze wordt een reeks type-bewegingen toegekend, zonder enige stijfheid, ontvankelijk voor elke persoonlijke nuanse. Anderen hebben de tempo-nuanses (allegro, adagio) en energie-nuanses (piano, crescendo) van de muziek, als ekspressiemiddel gebruikt om de lichaamsplastisiteit in al haar potentie te regelen en te stileren.

Nog anderen gebruikten het ritme van de muziek als totale vrije begeleiding van het eigen individueel biologisch ritme, als kanalisatie van geladen krachten, als improvisatie om ideeën en gevoelens uit te dansen, wat een uiting werd van zielevreugde en droefenis, van haat en liefde, van woede en ekstase... Anderen stelden het zonder muziek maar de ekspressie was hun suggestie in vlotte bewegingsvormen. We denken hier aan Hilma Jalkanen, Bode, de Loheland school, Medau, Margareth Frölich, Helma Pribitzer, Agnete Bertram, Björksten, Laban en vele anderen die zich door moderne gimnastiekmetodes verdienstelijk maakten.

Allen hebben dit biologisch ritme ervaren, maar niet allen hebben er stijl en aksent in weten te leggen, estetische en plastische zuiverheid, soberheid en harmonie, beheersing en sereniteit zoals Vincente Escudore, de zuivere flamencodanser; deze was de heraut van de karakteruitdrukking van de Spaanse man door de dans, zonder vrouwelijke armbewegingen, zonder de wuivende beweging der heupen. Hij heeft de biologische wet van het ritme magistraal gedemonstreerd in de fiere, opgerichte houding van de flamenco met natuurlijk vloeiende armbewegingen, hoofd- en schouderbewegingen.

De Azuma-Kabuki-dansers, de Bali-dansers, Teresa en Luisillo, Hianta Rao of de opvolgers van de Dalcrozeschool, allen zonder onderscheid hebben beleden en bewezen wat ritme voor de lichaamsplastiteit betekenen kan.

[p. 128]

Mogen wij, gezonden om anderen naar hun integrale evolutie op te leiden, hen beroven van de opleiding tot een zo fijn mogelijk gedifferentieerde plastisiteit?

Onze kinderen zijn echter geen Flamenco- of geen Azuma-Kabuki-dansers. Maar onze jeugd is net zoals de jeugd over gans de wereld. De jeugdige dynamiek heeft haar biologisch ritme, met een schoksgewijze ontwikkeling, vooral in funktioneel opzicht.

Deze ontwikkeling kent volgens Homburger vier stadia: De spierstijfheid van de zuigeling (het overwegen der ekstrapyramidale bezenuwing) - De lompe bewegingsstijfheid van de kleuter die leert lopen. - De losse, gemakkelijke, levendige beweeglijkheid (vierde levensjaar) met nog weinig differentiatie in mimiek, gebaren en handelingen. - De gematigde motoriek (laatste kinderjaren) onder invloed van de opvoeding (cfr. typische gang en stand van onze jongens vergeleken met de jeugd van Indonesië of Rusland).

We zien in de derde periode, naast een zekere optimale motoriek in zitten, springen en gaan, de onhandige handelingen der fijnmotoriek die in de schoolaktiviteiten zo duidelijk tot uiting komt (tekenen, schilderen, schrijven en andere opdrachten).

Buitendijk vindt deze onhandigheid niet een motorisch ekwivalent van een geringe intelligentie, maar zoekt de uitleg in de jeugdige positionaliteit. Het kind krijgt opdrachten, welke het niet aan kan wegens een zeker gemis aan oefening en schuchterheid ten opzichte van de wereld rondom zich.

Dan hebben we meteen de vraag of het schoolkind bij ons niet een ritmische opleiding genieten mag (de schuchtere pogingen tot volksdans kunnen hier niet als geneesmiddel beschouwd). Zal men er niet toe komen, naast de bestaande wrijvingen op gebied van metodiek of sisteem, te beseffen dat - buiten de beeldrijke uitdrukkingsvormen zoals roodkapje of de zeven dwergen (wel nuttig en belangrijk) - de kreatieve bewegingsvormen, de taal der beweging, de zelfekspressie als middel gelden om voor onze kinderen een uitdrukkingsveld te vormen en hun plastisiteit te differentieren. Zelfs de gematigde motoriek der pubers, afhankelijk van spel en sport, gymnastiek en andere dergelijke, moet niet vreemd blijven aan dit bestaand kulturele opvoedingselement.

De verschijning van onze jeugd, haar gelaatsuitdrukking, haar affektieve reaktie, haar zelfbewustzijn worden gevormd gedurende een intense spanning van ont-

[p. 129]

wakende krachten. Is het verkeerd of nodig gevormd te worden door een magistrale Heiko Kolt, wie het lukt jonge mannen zich van hun lichaam bewust te maken en mooier te doen verschijnen met de ‘tempel van hun ziel’? Of hen de taal der beweging te leren zoals Harold Kreutzberg ze leert spreken, vloeiend van het zachte naar het hevige, gebruik makend van gevoel en ritme? Mag een jongensziel niet de taal van de vlag, de taal van het lichaam, de taal van de ekspressieve beweging en houding leren, steunend op het ritme dat er was vóór de muziek, vóór de mens?

De behoefte aan sport, jeugdbeweging en andere aktiviteiten waarbij de ‘ontgroende’ jeugd aansluit, kan een vast vertrekpunt zijn voor de gezonde overgang naar de volwassenheid. Maar in deze ganse konstellatie moeten we ons hoeden voor het uitsluitend vormen van een technische spel-type of voor het vrede nemen met een korrektieve lichamelijke wederopvoeding.

Het eerste is zelfs dat de opvoeders zich op deze stelling bezinnen. Ze moeten ze niet aanvaarden, maar ook niet afwijzen zonder oprechte kennis en kritiek. De opvoeding van het lichaam door vrije kreatieve bewegingsvormen op de lagere school (waar het persoonlijk ritme strikt geëerbiedigd dient te worden) onze klassieke metode op de middelbare school, verfijnd en vervolmaakt door ritmische opleiding zal meer worden dan een molenwieken met armen. Ze zal een beleven worden van de beweging met als vertrekpunt het levende in de mens, het voelen, het bezitten van plastisiteit.

Iedereen is het erover eens om het afwijzen van vele waarden door de jeugd toe te schrijven aan haar passie voor platte ritmische schlagers. Doch wat bieden we hen aan om hun verlangens die de biologische ritmewet volgen, te voldoen? Ze zoeken na de school het milieu op, waar op een soms heftige wijze dit natuurlijk levensritme wordt verkracht. We dragen hier een zware verantwoordelijkheid. Het dynamisme (door velen reeds begrepen in de lichamelijke opvoeding) zou de weg moeten wijzen naar een konkreet uitwerken en opleiden van opvoeders die bekwaam zijn en begrijpend staan ten overstaan van het ontdekken en de kennis van een nieuw verschijnsel dat onze jeugd, ons volk verrijken kan. Of willen we, wanneer het ijs zal gebroken zijn, het stuur weerom in andere handen geven?

Het loont de moeite deze denkstruktuur voor te leggen aan onze kristelijke opvoedersgemeenschap.

Ons enig verlangen betreffende dit waardevol opvoedingsfaset, is de motorische stijlvormen te aksentueren en ze tevens te verrijken met de rijkdommen van het ritme. Wij loochenen niet alle andere bestaande opvoedingsvormen: We luidden de noodklok tegen degenen die een dijk opwerpen, waarachter ze in eenzijdige verstarring vastblijven.

Zelfs de gymnastiek blijkt de laatste jaren zich meer en meer te bevrijden uit het stug kaderwerk en richt zichzelf in tot een dynamische, ritmische en gebonden vorm waar het natuurlijke en spontane opgeld maakt.

ARMAND LAMS Lic. Lich. Opv.

(Fulbright U.S.A. 1955 - Torhout Pasen 1956)

De cliché's op deze en vorige bladzijde zijn ontleend aan de keurige programmabrochure van de vendelzwaaiersgroep van het St. Rembertscollege te Torhout.