West-Vlaanderen. Jaargang 4

Antoine Watteau uit Valenciennes

ALLE Franse kunsthistorici vermelden, wanneer zij het hebben over de schilderkunst bij de aanvang van de xviii^de eeuw in Frankrijk, met trots Antoine Watteau. Dit is niet altijd zo geweest. Voltaire was van mening dat hij nooit iets groots had gemaakt en Diderot was bereid tien Watteau's te ruilen voor één Teniers.

Sindsdien is hij geworden ce flamand qui est le peintre français par excellence.

Watteau, geboren te Valenciennes in 1684, is oorspronkelijk beslist geen autochtoon Fransman. Zijn geboortestad was slechts sinds 1678, ingevolge het verdrag van Nijmegen, Frans grondgebied geworden en van het onstabiele van deze aanhechting was zelfs Watteau nog getuige, vermits hij op een van zijn terugreizen uit Parijs naar zijn geboortestreek, onder de baan schetsen kon nemen van soldaten op het oorlogspad. Uit deze schetsen groeiden sappige oorlogstaferelen, helemaal niet afgestemd op la mauvaise guerre en in niets te vergelijken met wat Goya in zijn tijd tot schilderen dwong.

Prof. Muls, in zijn grondig opstel over de Vlaamse invloeden op het werk van Watteau, doet opmerken dat Valenciennes economisch en cultureel verbonden was met het oude graafschap Vlaanderen en dat zelfs de naam Watteau, niet van Franse oorsprong is, maar hoogstwaarschijnlijk een verwaalsing van de Vlaamse naam Watteeuw.

Nu uit het weinige dat ons bekend is uit het leven van Watteau dan toch blijkt dat bijv. te Valenciennes, in de kerken, die toendertijd ongeveer de enige plaatsen waren om schilderijen te ontmoeten, er bijna uitsluitend werk was van Vlaamse meesters, en dat bovendien uit de persoonlijke briefwisseling van de schilder, zijn zeer grote verering voor Rubens staat te lezen, wordt door de Fransen met aandrang gewezen op de relatieve en ontoereikende waarde van Taine's hypo-

[p. 156]

these over de invloed van tijd, ras en

A. Watteau (1684-1721), Gilles.

milieu op de kunstenaar.

De Franse taal is zeer rijk aan woorden om, naast toegevingen over de onloochenbare beïnvloeding door Rubens, te berichten, over een eigen Frans palet, dat gevormd onder de Franse hemel, het ce je ne sais quoi bezit, waardoor het licht, spiritueel, galant kortom onvlaams en Frans wordt.

De onderwerpen behandeld door Watteau, zijn grosso-modo wel deze door de hoge burgerij gewenst, van het verspeelde en verziekte Frankrijk onder de oude Lodewijk XIV. Hij gaf uitdrukking aan het speelse, langoureuse en verveling-ontvluchtende theaterkijken en nadoen uit de Rococotijd.

Watteau schilderde inderdaad, verfijnd, luchtig, vlokkig met transparante pastelkleuren, maar hij is nooit zoals Boucher de Fransman pur-sang geweest, die genoegen nam aan zijn tijd, en een exponent is geweest van die poudre-de-riz levensstijl, waar verklede dames en heren hun tijd programmatisch verschommelden.

Bij Watteau heerste de droom, een verlangen pijnigde hemzelf en ook zijn mensen, er werd (om aanvaard te worden in de Academie de Peinture) ...een ontscheping voorbereid naar het droomeiland Cythera.

Hij tekende zeer veel naar het leven en in wat hij tekende trachtte hij zacht met één, met twee, met drie potloden, lijn en modelé te geven. Om er te komen, is hij ook te Parijs bij een schilderijenfabrikant zijn brood gaan verdienen. Hij heeft er meegeholpen aan stukwerk, waar de ene gezel met het blauw aan de kwast, deze rekewijs uitstreek over al de luchtpartijen van een reeks af te werken schilderijen, om dan aan een andere gezel de beurt te geven, en in serie al de kopjes in de gereedgehouden verf te zetten. Watteau was zó een flink atelierwerker, dat hij goed bevonden werd (zoals sommige meiden) voor alle werk. Hij was er een être prèt à tout.

De werkelijkheid was hem niet te min, maar het waren de schone vormelijkheid, de fijne nuancen, de atmosferische samenhang die hem bekoorden, zoals het bij de Nederlandse interieurschilders het geval was. Hij was niet een chroniqueur, maar uit de gegevens van zijn tijd filtreerde hij het zeer persoonlijke gevoel van de schuchtere en scherp toekijkende Zuid-Nederlander die te Parijs, weliswaar arriveerde, maar er veel klatergoud zag ten toon spreiden. In zijn heimwee naar het blijvende geluk, schilderde hij dit verlangen uit in bosschages, vrije natuur, waarin popperig geklede mensjes voorwenden te lieven en geliefd te worden, maar vooral in zijn grootse Gilles die ons schijnt toe te fluisteren Bonjour Tristesse.

HILAIRE GELLYNCK