West-Vlaanderen. Jaargang 4

[p. 130]

Toneel

De Oidipoes-opvoeringen te Torhout

EEN der merkwaardigste opvoeringen in het voorbije Westvlaamse toneelseizoen is wel de Oidipoes-opvoering geweest in het St Jozefs-instituut te Torhout.

Eeuwenlang en steeds onverminderd bleef Oidipoes Koning het mensdom boeien. De meeste dramaturgen namen het als uitgangspunt voor hun vakkundige scholing. Schiller heeft over dit drama herhaaldelijk met Goethe gecorrespondeerd: Tijdens de laatste dagen ben ik veel bezig geweest om een stof voor een tragedie te vinden, die van het slag van Koning Oidipoes zou zijn en de dramaturg ook de voordelen ervan zou aan de hand doen. De voordelen ervan zijn onmetelijk, wanneer ik ook enkel vermeld dat men hierdoor als basis een ingewikkelde actie nemen kan, wat uiteraard indruist tegen de wetten van de dramatische vormgeving. Dit kan men door het feit dat de kernhandeling reeds gebeurd is wanneer het doek opgaat. Daarbij komt dat datgene, wat reeds gebeurd is, ook veel vreeswekkender is dan datgene, wat kan gebeuren. Immers, de vrees dat iets gebeurd is, beïndrukt het gemoed op een geheel andere wijze dan de vrees dat iets zou kunnen gebeuren. De Oidipoes gelijkt eerder op een tragische ontleding. Alles is reeds aanwezig en het wordt enkel onthuld. Ik vrees echter dat de Oidipoes enig is in zijn soort en er geen tweede specimen van bestaat.

Sofokles, Koning Oidipoes. Opvoering Torhout 1955.

Vermits het hier over een uitzonderlijk drama gaat, is elke vertolking ervan ook een krachtproef, die met uitzonderlijke maatstaven mag gemeten worden. De vertolking moet het kunstwerk waard zijn. De opvoering te Torhout was het waard, over de gehele lijn. De perskritiek is eensluidend geweest in haar lof, soms tot het pompeuze toe. Men kende de vertolking zelfs de zwier van de barok toe. Barok betekent nochtans altijd een zekere vormelijke overtolligheid. Dit had de regie van Ast Fonteyne nu eenmaal niet. De gehele vertolking stond, zoals het drama zelf, in het teken van een tragische eenvoud. Het is wel de grote verdienste van Ast Fonteyne dat hij de grote klassiekers zo goed begrijpt, dat hij het gehele dekor en samenspel uit de tekst weet af te leiden. Kunst bestaat er immers in alle overtolligheden te laten vallen en enkel het essentiële uit te beelden. Vooral als het gaat over de enscenering van het Grieks drama.

Als regisseur is Ast Fonteyne een tovenaar. Een tovenaar met mensenmateriaal vooral, met klanken, intonaties, expressies, houdingen en gestalten. Dit voelt men zo goed op het ogenblik dat het dekor, het visueel-schone, zich in de verbeelding heeft vastgezet en er als verstart voor de aandacht die thans door spel en woorden worden opgeëist. Toneel is geen representatiespel, geen kijkspel. Kleuren, achtergronden, kostumering, het zijn maar indiciëen van het dramatisch gehalte van een stuk. Essentieel blijft de verwoording, de beleving, het samenspel. De plastische composities van het samenspel, ook de scenische kleurbehandeling verraden in Ast Fonteyne een grote picturale verfijndheid, vooral in de koorscenes. De kleureffekten - volgens een soort Ast-Color-procédé! - waren verrassend mooi. De toneelesthetiek van Ast Fonteyne is zo verfijnd dat hij werkelijk voor de buitenlandse animateurs de theatre niet moet onderdoen.

[p. 131]

De leerlingen van Torhout hebben zich verdienstelijk van hun rol, van Sophokles en van Ast Fonteyne gekweten. Doch Ast Fonteyne heeft te Torhout een meevaller gehad in de personen van Caesar Cafmeyer als Kreoon en Guido Cafmeyer als Oidipoes. Vooral de laatste is een toneelfenomeen, een karakterspeler die op dezelfde lijn mag geplaatst worden als de grote beroepsspelers. De moeilijkheid bestond er hier niet zo zeer in, zich als Oidipoesfiguur aan de toeschouwers op te dringen maar dit het gehele stuk door te blijven doen, zonder melodramatische of bombastische gevoelsontladingen. Guido Cafmeyer was zo zeer Oidipoes zelf geworden dat zijn zelfontmaskering iets aktueels, iets werkelijks werd. Een klassiek speler speelt onbewust beter dan hijzelf weet. Dit was hier het geval. Zelfs wanneer Oidipoes niet sprak, beheerste hij de anderen door zijn hoogmoedige gelaatsuitdrukking. Op deze ogenblikken was zijn gezicht zelf als een vervangingsmiddel voor het klassieke, Griekse masker. Hij was Oidipoes niet alleen door zijn woord of gebaren, maar door zijn gehele gestalte, door zijn ganse persoonlijkheid, die hij in een dramatisch Oidipoes-complex gestyleerd had.

‘Alles wat uit de trog komt is goed’ zei Streuvels na de galavertoning, zinspelend op de vertolking van Guido Cafmeyer. Zoals Streuvels achter zijn trog, hoe langer hoe meer, bewust werd dat zijn levenstaak elders lag, zo verging het ook Cafmeyer. Nu is hij diktieleraar in het St Jozefsinstituut te Torhout en aan het conservatorium te Brugge. Zo zal de gelegenheid hem niet ontsnappen om te bewijzen dat er nog veel grote karakterrollen in zijn levenslijn liggen.

Vormvolmaakt was deze opvoering te Torhout. Het is niet zonder dankbaarheid dat velen aan de weergaloze gaafheid van deze vertolking zullen terugdenken.

dr roger fieuw