West-Vlaanderen. Jaargang 4

Nieuwe vormen in het binnenhuis

EIGENLIJK een titel welke, zoals alle titels, niet ten volle uitdrukt wat ik hier zeggen wil. - Beter ware het wellicht hernieuwde vormen in het binnenhuis of hervonden waarden... De hedendaagse architektuur en alles wat daarmee samenhangt, meubelkunst, siervoorwerpen e.z.m., geeft in overtalrijke schakeringen een uitermate verwarrend beeld te zien.

Was er ten tijde van Romaanse, Gothische of zelfs Renaissance perioden steeds voor lange tijd slechts één statische vorm, dan krijgen wij nu (de buitenstaander vooral) een onontwarbaar kluwen van alle mogelijke stijlimitaties, overblijfsel van de vorige eeuw, en nog veel meer onmogelijke stijlinterpretaties (volgens persoonlijke smaak en grillen der ontwerpers) te zien. Nooit is er een tijd geweest waar, in alle lagen der bevolking, het verband tussen de mens zijn doen (werken) en zijn bouwen (wonen) zo erg is zoek geraakt. - Men rijdt per auto, korrespondeert kilometers ver per telefoon, vliegt duizenden meters hoog, ziet de gebeurtenissen van honderden kilometers ver-weg op hetzelfde ogenblik, kortom wij doen dingen waar een paar tientallen jaren geleden slechts schuchter aan gedacht werd... Die durvende mensheid met haar scherp en nuchter verstand, de klaarzienden en alwetenden omtrent voorbije bouwstijlen en daarmee steeds nauw gepaarde levens- en woonkultuur, die wetende mensheid bouwt (namaak) xvii^de eeuwse boerenhuizen met (namaak) eiken balken (doorgaans van triplex) waar, achter de deuren van (namaak) haverkisten een... televisietoestel geborgen wordt...

Hier hapert iets!!!

[p. 74]

Eetkamer door E. Veranneman, Kortrijk. - Foto d'Ursel, Brussel. Typisch Vlaams ontwerp door stoere, zelfs enigszins simplistische, vormgeving welke uitstekend het karakter van de gebruikte grondstof, eik of dennenhout, weergeeft. - Uitstekende samenhang met het expressionistische beeldhouwwerk, het fijne glas en de foto van het Vlaamse strand. - De (nutteloze) staanlamp valt jammer genoeg enigszins uit de toon. - Ook het ontwerpen van element-kasten is de ontwerper blijkbaar nog niet gegeven. De levenswijze van zijn opdrachtgevers, het gaat hier blijkbaar om een afzonderlijke eetkamer, en niet om een eethoek in de grote woonruimte, is hier wellicht mede-oorzaak.

Men moge dan al de verwarrende tegenstrijdigheden der hedendaagse kunst betreuren en, tengevolge daarvan, met een zeker heimwee terugblikken naar de vroegere eeuwen, toen Vlaanderen nog groot en durvend was, het is de mens der twintigste eeuw niet toegelaten dit heimwee door een terugkeer der vormen, welke slechts schijn en zelfbedrog kan zijn, te onderdrukken.

Indien wij alle vooroordelen en overgeërfde leuzen van Blut und Boden en andere Ratskeller-interieurs achterwege laten, dan komen wij ontegenzeggelijk tot de vaststelling dat slechts het modernisme (niet in de verderfelijke zin van mode) oprecht ernaar streeft om kunst en leven weer in nauwe samenhang te brengen. Het helpt ons niet overdag de machines te haten en ons 's avonds in een wereldvreemd interieur op te sluiten. Gans ons kuituurstelsel valt in duigen als bij vb. de kommunikatiemiddelen, telefoon, radio, televisie, dagbladen, boeken, treinen, vliegtuigen e.z.m. in gebreke zouden blijven. Wij kunnen de machines niet missen, daarom ook moeten wij ze aanvaarden en slechts dan zullen ze aanvaardbaar worden als wij ze respekteren. Respekteren door hen te betrekken in onze kunst, respekteren door hun een eigen aangename en nuttige vorm te geven, niet door het opplakken van Gotische spitsboogmotieven op geutijzeren kloset-potten (zoals de voorgaande eeuw het deed) ook niet door opnagelen van plastiekgeperste-‘Renaissance’-ornamenten-op-elektrolitisch-verlijmde-multiplex-buffet-kasten (zoals onze xx^ste- eeuwse meubelvoortbrengers) doch wel door het oplossen van het dualisme: schoonheid-doelmatig heid in een zuivere vorm welke de funktie uitdrukt en, door dit uitdrukken, op een spirituele en juist onderlijnde wijze, tot kunst zal komen.

De hedendaagse kunst is ontstaan in de voorgaande eeuw. Nooit sinds het bestaan der mensheid is er een omwenteling geweest zoals deze welke toen een aanvang nam door het verschijnen der mekanische voortbrengstmethodes. Ongelukkig nu greep deze omwenteling plaats in een periode dat de kunst verstard was in een bloedloos papier-archeologisch akademisme (architekten, dekorateurs, meubelmakers). Anderzijds waren daar de romantische wereldvreemde vrije kunstenaars (literatuur, schilderkunst). Beide strekkingen stonden onbegrijpend tegenover het nieuwe fenomeen: de machine.

Daar ligt dan ook de oorzaak dat de produkten, die wij thans nog in ontelbare massa rondom ons vinden, zo dikwijls van een onovertrefbare slechte smaak blijven getuigen. Deze grote kunstenaars, welke wel het nut van de machine aanvaardden doch de geest miskenden, hebben er schuld aan dat de kunst bij machinaal vervaardigde voorwerpen zich nog zo dikwijls bepaalt tot het reproduceren van klassieke schilderijen op... soepborden. Dit komt niet door het gebruik van de machine, maar wel door diegenen, die haar misbruiken.

Moeizaam zijn wij doende ons van deze 100 jaar oude last te ontdoen. Moeizamer en oneindig meer onbegrepen nog werkten onze voorlopers. Mensen als Morris in Engeland, Hoffmann in Oostenrijk, Riemerschmid in Duitsland, zagen reeds vroeg het inhoudloze van de machinale voortbrengselen; de remedie zochten zij in het herstellen van het oude ambacht. Anderen zoals onze grote (toen in België miskende) landgenoot Henri Van de Velde of de Fransman Emiel Gaillard zullen met Art Nouveau ook Jugendstil of Libre Esthétique genaamd, samen met de latere Deutsche Werkbund (Herman Muthesius) trachten het ambachtelijke met de machinale produktie in overeenstemming te brengen. Slechts de allerbesten zouden daarin, en dan nog gedeeltelijk, lukken; de anderen

Zetel in leeshoekje van woonkamer. - Foto Formes nouvelles, Brussel. De ontwerper. Marcel Baugniet uit Brussel, is een der pioniers, sinds het begin der jaren '30, van het eenvoudige meubel in België. De boekenkastjes, een aaneenschakeling van lage elementen, vormen een goed voorbeeld van rustige eenheid met de wand en de ruimte, de zetel (een vooroorlogs ontwerp) is door het warme kontrast van de ruige bekleding met het nuchter glad bewerkte hout tot een uitnodigend zitmeubel uitgegroeid.

[p. 75]

hebben met hun overdreven zinloze

Willy Van der Meeren is de enige Belgische ontwerper van het ogenblik die een werkelijk massa-meubel in theorie en praktijk tot verwezenlijking wist te brengen (Tubax, Vilvoorde). Als opvolger van de zielloze stijve metalen kisten welke wij van de metalen meubelen fabricerenden te zien krijgen, is dit meer geestrijke produkt zeer hoopvol te noemen. - Foto T.C.P.

romantische bloemen en ranken omslingerde en meeslingerende tafels, stoelen en kasten terecht de spotnaam palingstijl in het leven geroepen.

De Arts and Crafts beweging van Morris kreeg kontakt met Oostenrijk waaruit de befaamde Wiener Werkstatte ontstond. Een prachtig voorbeeld van deze school werd ons te Brussel nagelaten door het huis Stoclet aan de Tervurenlaan. Dit enig (en prachtig) voorbeeld in ons land werd ontworpen door Jozef Hoffman.

De Wiener school waar buiten Hoffmann o.a. ook Klimt en Moser werkten kende een grote verspreiding in Oostenrijk, Europa en Skandinavië. Langs daar om, voornamelijk via Denemarken en Zweden met Jozef Franck en Elias Svedberg zal na de laatste oorlog de traditie van evenwichtige, eerlijk, gezonde en warm gezellige woonruimten in België en Nederland haar intrede doen.

Anderzijds zaten de machine-beschavers ook niet stil. Duitsland met het Bauhaus (1920) en Nederland met de Stijl (1918) zullen met mannen als Gropius, Breuer, Naum Gabo (allen thans in Amerika), Mondriaan, Rietveld, Van Doesburg e.a. de kubistische en non-figuratieve vlakke komposities opzetten. Aanvankelijk was het resultaat soms meer dan bevreemdend en was het element funktie, zonder hetwelk het hedendaagse gebruiksvoorwerp niet denkbaar is, al heel weinig te vinden in de harde stugge lattenstoel van Rietveld bij vb.. Dit duurde echter niet zo lang want dra komen Marcel Breuer, Mies Van der Rohe en Mart Stam te voorschijn met de eerste stoel uit verende stalen buizen. Dit was het eerste werkelijk tastbaar resultaat van onze xx^ste eeuw der machines, van hetwelk geen voorgaande in de ontwikkelingsgeschiedenis der mensheid te vinden is. DE nieuwe stijl is werkelijkheid.

Weer later komt dan Alvar Aalto (Finland), welke de plooitechniek van het staal gaat toepassen op hout onder de vorm van gelammineerd gebogen vormen. Ook hiervoor geen vorgoaanden, dus nieuw winstpunt voor de xx^ste eeuw.

Een andere ontdekking, die der plastische stoffen, bezorgde een paar jaar geleden het derde winstpunt, de stoel in geperst plastiek bekleed met schuimrubber, door de hand van een Fins-Amerikaans architekt Eero Saarinen. (Voor nadere en meer uitgebreide studie omtrent de machinale ontwikkeling, zie maandblad Bouwen en Wonen, Dambruggestraat Antwerpen, nrs 3-4 en 10 van 1954). Al deze technieken, afzonderlijk of tezamen verwerkt, bepalen het karakter van onze hedendaagse goede machinale voortbrengst. Zo kennen wij de plastiekschelp op stalen poten of de stalen stoel met zitting en rug in gebogen multiplex.

De machinale produktie moet echter, om werkelijk ekonomisch renderend te zijn, in werkelijk massale hoeveelheden zijn voortbrengselen kunnen afzetten; in ons land is dit onmogelijk zodat logischer wijze de Belgische ontwerpers zich meestal op een paar uitzonderingen na (zie afbeelding Van der Meeren bvb.) beperken tot het half gemechaniseerde ambachtelijk produkt. Beide stromingen, hoewel geestelijk schijnbaar ver van elkaar verwijderd, zijn als één eenheid te beschouwen, want ze zijn gebonden door hun gemeenschappelijke zucht naar waarheid, echtheid en oprechtheid.

Waarheid in de keuze der grondstoffen en de middelen tot verwerking ervan, echtheid bij de verwerking, oprechtheid in de uitdrukking van materiaal en van bestemming of gebruiksdoel. Kan een machinaal produkt niet eerlijk en zelfs niet blijvend ekonomisch verantwoord zijn als het de ambachtsprcdukten nabootst, zo zal ook dit handwerk onoprecht zijn indien het als machine-werk wil voorkomen.

De wijzigingen in het produktie-proces zijn niet de enige oorzaken van de nu heersende nieuwe vormen. Ook de bestemming, de levenswijze der mensen, onderging veranderingen

Raymond Van Loo. Slaapkamer. - Foto Van Parijs, Brussel. Nuchter en eenvoudig ontwerp met het oog op lage prijs, gemakkelijk onderhoud, kleine kamers. Het met streepjesstof beklede voeteinde geeft blijk van een zekere zucht naar verfijning. Bemerk ook hier het streven naar eenheid en element-vorming bij de kleren- en linnenkasten.

[p. 76]

welke zich in de vormgeving (gevolg van de konsekwentie der ontwerpers) zullen uitdrukken.

Vroeger bestond een normale woning uit een hall, trapzaal, rookkamer, salon, boudoir, eetplaats, suite, keuken, achterkeuken enz. Deze uitgebreide huizen hadden voor elke kamer één enkele welbepaalde bestemming zodat ook het ameublement dezer kamers eenzijdig, zelfs eenvoudig, doch door de veelvuldigheid der kamers cok zeer talrijk was. Begrijpelijkerwijze waren deze woningen slechts voor gepreviligieerde enkelingen bereikbaar, de grote massa moest zich tevreden stellen met onooglijke krotten of onbewoonbare kleine kopijen van die grote woningen. Door de demokratisering van het staatsbestel kwam de goede woning in het bereik van iedereen. Het knechtenen meidenschap is verdwenen; enerzijds door een zekere gelijkschakeling der geldmiddelen, anderzijds door voordelige werkverschaffing op andere gebieden (de industrie). Daardoor ontstonden kleinere kompakte woningen waar komfort en gemakkelijk onderhoud de vroegere luxe en enorme kamers vervangen.

De salons, eetplaatsen, rookkamers hebben plaats geruimd voor de grote luchtige ruime woonkamer. De enorme keiderkeuken met achterkeuken, kelders enz. maakte plaats voor een klein uiterst praktisch kooklahotatovium met ijskast, mixers, elektrische oven enz. Deze keukens zijn soms heel perfect ingericht.

Al te vaak echter moet de oude eetkamer-garnituur aan bedrijvigheden en noodwendigheden van de woonkamer voldoen. Het verouderde buffet is echter absoluut ongeschikt om een radio te plaatsen, fono-platen te bewaren, als bergplaats te

Beeld uit een woonkamer ingericht door Van den Berghe naar een ontwerp en met meubels van Jos. De Mey. De woning, een minimum type van ongeveer 230.000 F; opgericht door de Nat. Ms. vr. Goedk. Woningen te Doornik, toont de karakteristieke woonkamer van onze tijd. Ruim, luchtig, goed zicht op de natuur, goede verdeling der ruimte in eethoek en zithoek. - Men bemerke ook hier de toepassing van schakelmeubelen. nog aangevuld met een harmonisch bij de wand aansluitende zit- slaapbank. De televisie zeteltjes kunnen per twee, drie of vier tot een bank samengevoegd worden. - Stoelen van E. Verannerman. Photodocuments, Brussel.

dienen voor boeken en tijdschriften, het speelgoed der kinderen of het naaigerief van moeder. Die zes stoelen met tafel (het zijn altijd zes stoelen zowel voor het gezin met 1 kind als voor dit met 10) zijn niet geschikt om vrienden te ontvangen, naar televisie te kijken enz.

Nee, deze nieuwe opvatting, het dagelijks gebruiken van een grote kamer met veelvuldige bestemming, welke dan nog voor elk gezin afzonderlijk steeds anders zal zijn, brengt noodzakelijkerwijze een nieuwe schikking en andere meubeltypes met zich mee.

Uit deze overwegingen zijn de talrijke experimenten ontstaan met allerlei soorten stapel- schakel- en element-meubelen. Hier ligt het ontstaan van het laatste kenmerk der nieuwe binnenhuisinrichting dat ik wou aanraken, nl. de scheiding tussen losse (zit) meubelen en de vaste (berg) meubelen. De kastmeubelen worden niet meer per ensemble ontworpen en verkocht. Zij worden allen afzonderlijk ontworpen en hebben elk één of meer bijzondere en welbepaalde bestemmingen, welke steeds op de best-mogelijke manier aangepast worden. Zo zijn er boekenkasten, schrijfmeubelen, buffetkasten, linnenkasten, radio-, fono-, bar-, diskoteek- en nog meer andere kasten.

Al deze meubelen zijn dan zo ontworpen dat zij op één of andere, soms zeer ingenieuze en elegante wijze, tot één geheel kunnen gevormd worden om aldus bij vb. een hele wand in de ruimte volledig te vullen.

Deze kasten en andere bergmeubelen zijn ontworpen als rustige kubusvormen, waar kleur en lijnenspel de vroegere stofnesten en andere krullendraaierij kwamen vervangen. Het onderhoud is zeer vereenvoudigd. Men bekomt de nodige rust, men maakt tevens de kamer ruim terwijl alleszins meer bergruimte bekomen wordt dan met de gewone losstaande kasten het geval was.

Grote voordelen van dit soort meubelen zijn:

1. Men stelt zelf zijn eigen interieur samen, volgens eigen behoeften en eigen mogelijkheden. In dit opzicht zijn deze meubelen echt sociaal te noemen; zij vormen geen dwangbuis voor wie ze kopen.

2. Men kan ten allen tijde, bij vb. als de familie zich gaat uitbreiden, als er een kind gaat verder studeren enz., de nodige elementen bijkopen, welke dan onopgemerkt en in volledige harmonie aan de voorgaande meubelen kunnen toegevoegd worden.

3. Bij het verhuizen kan met deze meubelen, welke meestal niet veel plaats innemen, een gans andere schikking gemaakt worden zonder dat heeft gevreesd voor een tekort aan ruimte.

4. Door onderlinge verplaatsing van het ene element tegenover het andere kan eveneens zo gewenst een prettige afwisseling in het interieur worden bekomen.

[p. 77]

Sociaal ook zijn deze moderne meubelen omdat hun redelijke prijzen niet bekomen worden door het gebruik van ongeschoolde (dus slecht betaalde) werkkrachten en inferieure materialen, maar wel door rationele werkmethoden en juist berekende sobere vormgeving.

Dit alles is een enorm onderscheid en tevens een enorme vooruitgang tegenover het hopeloos verouderde, suffe gestandardiseerde garnituren-stelsel, dat steeds een eentonige samenstelling van buffet, tafel en zes stoelen te zien geeft. Ook al veranderde de uitwendige vorm nog zo dikwijls, het resultaat bleef, eeuwig en altijd, schromelijk onvoldoende.

Dat wij van al deze zaken tot nog toe niet veel ondervonden of in toepassing konden brengen, hebben wij te danken aan het (vroeger) beroemde doch nu berucht geworden Salon des Arts Décoratifs te Parijs in 1925 gehouden.

Daar verloor zich de profetische stem van de architekt en Purist-schilder Le Corbusier in de massa der lichtzinnige, onberedeneerde, onverantwoordelijke en alle ondergrondmissende schijn-chique salonameublementen, met veel bombast tentoongesteld door Leleu, Pomone, Arbus, Adnet en andere dekorateurs (dekor - valse schijn, tijdelijkheid, effektjagerij)

Eric Lemesre. Voorbeeld van eenvoudige element-kastjes, welke zowel naast als boven elkaar kunnen geplaatst worden. Schuifdeuren zoals bij het rechtse kastje vinden hun toepassing vanwege de ruimtebesparing bij het openen. Anderzijds biedt de klepdeur (welke hier te laag bij de grond ligt) een praktische werkruimte bij het gebruik als barkastje, schrijftafel of buffetkast.

van het op het verleden terend bloedloze Frankrijk. Dit salon, dat voor zijn geëxalteerde bezoekers zo onvergetelijk was, is één der voornaamste oorzaken dat ons land (en veel andere landen) zo lang doof bleef voor de meer en meer universeel wordende rationalistische strekking. De richtinggevende kringen van ons landje zijn nu eenmaal, terecht of ten onrechte, omzeggens uitsluitend naar Frankrijk gericht...

De (Vlaamse) Belg nochtans is rationeel in hart en nieren. Rationeel in die zin dat hij niet zo maar iets koopt zonder er eerst grondig over na te denken. Als hij zich een meubel aanschaft voor dagelijks gebruik (en het is geen modern meubel dat niet uit oogpunt van intensief gebruik ontworpen werd) zal hij kijken of het gebruiksvoorwerp dit gebruik ook kan doorstaan, of dit triplex zittingje na een jaar niet

Een zetel met hoge rug (steun voor het hoofd) welke verstelbaar is in vier standen; ligzetel, rustzetel. leeszetel, praatzetel e.d.m. naargelang de meer of mindere helling van de rug. - Het voetenbankje kan, door wegnemen van het kussen, ook als een klein bijzettafeltje worden gebruikt. Stoffering met schuimrubber op platte veren. - Ontwerp Jos. De Mey.

vuil en groezelig zal gaan ofbladderen. Hij zal nadenken over het feit dat die fijne, ranke, Italiaanse of Franse stoelpootjes bij gebruik als trein door een jolige kleuterbende (dat is, tot spijt van wie 't benijdt, nog één van onze goede eigenschappen) niet na een paar dagen zullen begeven.

Rationeel is hij ook in die zin, dat voor hem een stoel met vier stevige poten en een gemakkelijke zitting en rug, voldoende is om zijn persoonlijkheid (en niet de persoonlijkheid van hem die de stoel ontwierp) tot zijn recht te laten komen.

Men vergeet maar al te licht dat meubelen en ander huisraad slechts een achtergrond zijn voor het leven van de persoonlijkheden die hen gebruiken. Indien men dat niet uit het oog verloor, dan zouden heel wat minder musea-interieurs worden gekreëerd, waar elk vakje van de vloer tot het plafond gevuld is en alles zijn eigen onverbeterlijke plaats heeft, zoals ik onlangs ergens las... Waarheen dan met de mens die zoiets moet bewonen? Waarheen dan als er geen vaasje meer of minder mag zijn, als het dagblad juist op die hoek van de tafel moet liggen, als die groene plant volgend jaar een halve meter hoger is en daardoor het interieur zijn ruimtelijke spanning (zo heette dat!) verliest... Laat het interieur a.u.b. eenvoudig zijn en menselijk en warm en oprecht en, waarom niet? (als 't voor Denen, Zweden, Italianen een kompliment is) ook karakteristiek Vlaams zijn!

JOS. DE MEY

Binnenhuisarchitekt-colorist.

Leraar aan de Koninklijke Akademie voor Schone Kunsten te Gent.