West-Vlaanderen. Jaargang 4

[p. 71]

Interieur

Achttiend' eeuwse salonkunst te Brugge

INDIEN iemand in de overtuiging zou verkeren dat de Brugse kunstbedrijvigheid, inzonderheid de schilderkunst, na de xv^de eeuw voorgoed was vastgelopen, juist zoals de schepen in de verzande havengeul; dat de meest begaafde schilders zich te Antwerpen gingen vestigen; dat de nakomelingen van de schatrijke middeleeuwse makelaars konden blijven rentenieren, tot hun vermogen was uitgeput, en zich niet wisten aan te passen aan de nieuwe tijden; indien iemand dit alles zou geloven, dan zou hij met niet weinig verbazing kennis nemen van enkele verborgen aspecten van de namiddeleeuwse kunst. Meteen zou hij beseffen dat de kunstgeschiedenis en meer bepaald de plaatselijke kunstnavorsing, nog heel wat te presteren heeft, buiten de begane wegen, alleen reeds om die kunstuitingen aan de vergetelheid te ontrukken die, als ze zich in een andere stad of in een ander land bevonden, reeds lang wereldbekendheid zouden hebben genoten.

Zo moet het, wat het Brugse stadsbeeld betreft, opvallen dat er, tussen de gothische veelal nagemaakte trap- en puntgevels, nog zoveel indrukwekkende, en dan onvervalste, getuigen zijn blijven bestaan van de xviii^de eeuwse woningbouw. Imponerende burgerhuizen, met breed en vlak afgedekt front, soms verrijkt door een risaliet met fronton, of met dakvensters in het mansardedak, met een sierlijk portaal op een stoep, tenzij een brede poort is aangebracht, om de koetsen te laten binnenrijden. Het uiterlijk aanzicht van deze woningen bewijst voldoende dat het leven te Brugge, althans voor een bepaalde klasse, meer geneugten dan zorgen bracht. Zonder twijfel waren de bewoners van deze patriciërshuizen de gelukkige aandeelhouders van de Oostendse Compagnie. De Brugse groothandel had, door middel van Oostende en de nieuw gegraven vaart van Brugge naar deze havenstad, een profijtelijke verbinding gekregen met de buitenwereld en het zakenleven.

De koopkracht bestond nog, ook ten bate van de kunst, de goede smaak was niet teloor gegaan, de kunsttraditie was nog levend en de geest was door-en-door Brugs gebleven. Cultuurhistorici zouden hier kunnen wijzen op de stromingen die er toen uit Frankrijk overwaaiden, met al het wee dat die verfransing ons volk zou berokkenen. Deze verfransing daargelaten, bewaarde Brugge echter onmiskenbaar zijn eigen karakter. Bovendien kon de stad nog steeds, zoals vaker in haar geschiedenis, in de kunstbeoefening op eigen krachten met het buitenland wedijveren. Terwijl Parijs zijn beroemde François Boucher (1708-1770) vereerde, de schilder die o.m. voor Madame de Pompadour, chinoiserieën en mythologische taferelen ontwierp, waaronder, te Beauvais tapijtbehangsels werden geweven, bezat Brugge zijn eigen Boucher: Jan Garemijn (1712-1799). Sedert het einde van de xvii^de eeuw, werden te Brugge zo goed als geen tapijten meer geweven. Het provincialisme bracht mee, dat men er zich tevreden stelde met geschilderde salonbehangsels. Ook de thema's bleven specifiek Brugs. Oosterse motieven zijn een zeldzaamheid gebleven en behoren tot het verval van de plaatselijke salonkunst. Garemijn zelf had blijkbaar een hekel aan gegevens die hij niet werkelijk beleven kon. De chinoiserieën die men in woonkamers te Brugge ontmoet (bv. in de Sint-Jacobstraat, huis R. Englebert) of die buiten Brugge soms aan Garemijn worden toegeschreven (bv. te Ben-Ahin), zijn haast zeker van de hand van P. Ledoulx (1730-1807) of dan van Jan Verbrugghe (1756-1831).

De decoratieve wandbekledingen, waarover het hier gaat, versieren doorgaans alleen de eetzalen, evenals de plaatselijke interieurkunst, die gedijde in middens waar de kunst van het lekker eten ook niet vergeten werd. Talrijke volledige bekledingen bleven bewaard, doch niet altijd op de plaats noch in het huis voor hetwelk zij werden ontworpen. De taferelen, gevat in sierlijke rococo-omlijstingen, die zich aanpassen bij het levendige stucwerk van de plafonds en van de penanten,

Brugge, Garenmarkt. Verz. Mej. Arents de Beerteghem. Salonbekleding met volkstaferelen door J. Garemijn. - Foto Breyne.

[p. 72]

Brugge, Stedelijk Museum. Detail met volkstafereel uit: delven van de Gentse Vaart, door J. Garemijn (1753). - Copyright A.C.L., Brussel.

Brugge, Langestraat, 17. Verz. Bon. Janssens de Bisthoven. Salonbekleding met de Seizoenen door J. Garemijn (1780). - Foto Breyne.

beslaan de volledige oppervlakte van de wanden. Zij werden aangebracht tussen de deuren, de vensters, te weerszijden van de schoorsteen (waar soms ook een schouwstuk prijkt) en boven de deuren. Er zijn heel wat ‘dessus de porte’ behouden gebleven, die deel hebben uitgemaakt van volledige kamers. Meestal vertonen ze putti naakte engeltjes, die de zintuigen voorstellen, zoals de smaak en de reuk, ofwel de liefde, de muziek, of de menselijke kennis, zoals de lichtpaarse grisailles van een huis in de Sint-Jorisstraat; ook treft men in deze bovenstukken de seizoenen aan, b.v. in het voormalig huis van Dr De Meyer (thans verz. A. De Meulemeester) op de Sint-Anna-rei, de prachtige woning die Maurits Sabbe verkoos als decor voor zijn roman, 't Kwartet der Jacobijnen; ook wel havengezichten, zoals de twee ‘dessus de porte’ met hun mooie omlijstingen, die het cabinet van de Burgemeester van Brugge versieren.

In de Brugse salonstukken kan men de ontwikkeling volgen van Jan Garemijn's kunst, van een schilder die geen dag liet voorbijgaan zonder te tekenen, te schetsen, te penselen; een kunstenaar die allerminst een genie was, die geen verre reizen ondernam, maar die door zijn levenslust, zijn buitengewone werkkracht en zijn scherpzinnige, liefdevolle, waarneming van alle uitingen van het volksleven, de voortreffelijke Vlaamse genreschilder van de xviii^de eeuw is geweest. Technisch kan hij de vergelijking met Boucher doorstaan, coloristisch overtreft hij de Franse hofschilder, en als uitbeelder van de volkszeden, heeft hij een genre beoefend waarvan men het vaak betreurt, dat men het bij Boucher niet voldoende aantreft.

Garemijn's kunst sluit, althans in het beginstadium, aan bij Teniers. Dit treft inzonderheid bij het aanschouwen van een beklede eetzaal op de Garenmarkt (verz. Mej. Arents de Beerteghem). Voor wie eraan mocht twijfelen, of deze niet gesigneerde en zeker niet volmaakte taferelen, wel van Garemijn's hand zijn, verwijs ik naar de door Garemijn gewaarmerkte voorstudiën van hier voorkomende personages, - o.m. de vader die zijn zoon kastijdt, rechts op de voorgrond van het groot paneel, - schetsen die thans in de Steinmetz-collectie (Stedelijk Museum, Brugge) geborgen zijn. De eetzaalbekleding van de Garenmarkt bestaat uit vier landschappen als ‘dessus de porte’, een grote boerenkermis, en twee kleinere doeken met taferelen uit het volksleven langs de openbare weg. Men ziet o.m. een Vlaamse ‘bollinge’ (bolspel). De uitgebeelde herbergen dragen uithangborden met de namen: In den Romedarus (sic) en In het Swyn.

In het genre van de volksvermaken, bestaan er te Sint-Pieters-Brugge, in een privé-collectie, prachtige eetzaalstukken, met volksfeesten en een stoet, in een wijd landschap waar Dudzele op de achtergrond verschijnt. Twee schilders hebben hier

[p. 73]

samengewerkt: Constantin Van Eecke

Brugge, Sint-Jorisstraat, 10. Verz. Bon. Janssens de Bisthoven. Salonbekleding met havengezichten door P. De Cock (1768). - Foto Breyne.

(1772) en Jan Garemijn (1773).

Een ander geliefkoosd thema van Garemijn waren de seizoenen. Schitterende stukken, die tevens getuigen van het meesterschap van Garemijn, vormen de bekleding van een kamer uit het voormalig huis Kervyn de Marcke ten Driessche, op de Dijver (thans in de Langestraat, verz. Bon Janssens de Bisthoven). Kleurrijke, diepe landschappen en levendige personages illustreren hier, telkens in de passende atmosfeer, de vier jaargetijden (1780).

Talrijke havengezichten zouden tevens te vermelden zijn, o.m. de zeer grote panelen die, in een neogothische zaal van het Provinciaal Hof, een enigszins zonderling onderdak hebben gevonden. Deze belangwekkende watergezichten van Brugge, Oostende, het Minnewater, de Gentse vaart, enz. ontstonden vermoedelijk, in 1788, uit de samenwerking van Garemijn en Van Eecke.

P. De Cock (1724-1808) heeft het genre van de havengezichten op meterslange interieurbekleding herhaald. De kunst van deze schilder schijnt meer aan de lopende band te zijn beoefend en luidt het verval in van de Brugse salonkunst. Een eetzaal in de Twijnstraat, een andere, van 1768, in de Sint Jorisstraat (verz. Bon J. de B.) andere nog, in privé-collecties te Brugge, vertonen allen precies dezelfde buitenlandse havengezichten, met schaarse personages op de voorgrond, liefelijke dames, handelaars, sjouwers en vissers, die zonder onderscheid de natuurgetrouwheid van Garemijn hebben prijsgegeven voor een gemaakte bevalligheid.

De Brugse salonkunst die ook buiten de stad befaamd was (Garemijn versierde ook Gentse patriciërshuizen en kastelen) verdient beter dan de tegenwoordige verborgenheid. De door het stadsbestuur van Brugge voor Juli a.s. aangekondigde tentoonstelling ‘Garemijn - Pullinx - Pepers’ zal er zeker toe bijdragen deze kunst, en de sprankelende folklore die zij openbaart, in bredere kringen van ons volk, te doen waarderen.

DR A. JANSSENS DE BISTHOVEN
Directeur voor Kunst en Cultuur van de Stad Brugge