West-Vlaanderen. Jaargang 4

[p. 53]

Textielkunst

Techniek van de hand weefkunst

WANNEER het handgeweven tapijt - uitgevoerd op staand of liggend getouw - af is, komt er een bijzonder, bijna ontroerend ogenblik: de ketting zal doorgesneden worden, het tapijt zal van het getouw vallen en het resultaat van weken, maanden arbeid zal volledig in het licht staan. Een critiek ogenblik. Zal het tapijt precies beantwoorden aan wat men ervan verwacht heeft? Zal het wel gelijkend zijn aan het carton en zullen geen slechte effecten het hele werk bederven? Is de weelde van de kleuren bereikt? Kortom, is het resultaat al

Gobelinweverij. - (Foto ‘Ambacht’, Delft.)

deze langdurige voorbereidingen waard? Laat ons hierom even toekijken op dat voorbereidend werk.

Het carton of modelblad

Er moet een totale verstandhouding heersen tussen de kunstenaar die het carton tekent en de tapijtwever. De kunstenaar moet er goed van overtuigd zijn dat hij in feite niet moet ‘schilderen’, dat hij eigenlijk geen water- of olieverf moet hanteren. Het is gekleurde wol die thans gebruikt moet worden, en het is in functie van deze materie alsook van de effecten die het licht zal werpen op de korrel van het weefsel, dat de cartontekenaar moet werken. Hij mag niet vergeten dat bepaalde schakeringen veranderen (zonder hun waarde te verliezen) en rekening houdend met dit spel op het geweven stuk, moet hij de verhoudingen of contrasten tussen de verschillende kleuren uitwerken.

Daarop moet beslist worden op welke dichtheid er zal geweven worden: 3, 4, 5, 6 of 8 draden per cm. Een fijne techniek, dus met veel draden per cm, zal toelaten een gevulde en sterk gedetailleerde tekening in het weefsel uit te voeren. Hoe grover daarentegen de techniek is, hoe zuiverder en gestyleerder de tekening moet zijn, want hier zal het resultaat eerder moeten bekomen worden door massa en vlak, dan wel door lijnen. Ook moet er op dit ogenblik uitgemaakt worden of het werk zal uitgevoerd worden in naast elkaar geplaatste kleuren, in kruisstrepen en schaduwen, of eenvoudig in trapsgewijze overgangen. De kunstenaar moer er ook op bedacht zijn dat horizontaal weven groter moeilijkheden meebrengt dan verticaal weven. Het is niet nodig dat de tekenaar de kruisstrepen aanduidt; hij kan dat beter aan de uitvoerder overlaten. Het tapijt wordt omgekeerd geweven - men ziet dus op het getouw de volledige omkering van het modelblad. Hierom moet op het modelblad ook de ommezijde van de tekening staan. De artist moet dus, als zijn ontwerp af is, nog eens opnieuw en omgekeerd, beginnen. Hij zal ook dikwijls tijdens de uitvoering moeten aanwezig zijn, om raad te geven, de keuze van de kleurenschakeringen te controleren, en uit te kijken naar de verschillende soorten grondstof: wol, vlas, zijde, enz.

Wij geven steeds de voorkeur aan volgende werkwijze: vóór de volledige afwerking van het carton wordt een linnenstuk geweven dat hetzelfde aantal kettingdraden bevat als het stuk dat voor het eigenlijke tapijtwerk zal gebruikt worden. Zo kan de kunstenaar zich beter rekenschap geven van de mogelijkheden bij de uitvoering, en zal zijn werk tevens binnen de grenzen blijven van de mogelijkheden die de wever ter beschikking heeft.

Lurçat en zijn school verkiezen de verschillende stroken en vlakken op het carton te nummeren, waarbij elk nummer overeenstemt met een bepaalde tint (over het algemeen niet meer dan 32). Hoewel die methode op het eerste gezicht wel voordelen schijnt te bieden, toch brengt zij een zekere verveling, een bepaald mechanisme mee tijdens de uitvoering.

[p. 54]

Voor een grove techniek kan deze werkwijze zeker voordelen bieden. Maar men mag het innig medeleven van de wever tijdens de uitvoering niet over het hoofd zien, zijn interpretatie van de tekening, die ziel en dat gevoel die hij in het werk legt, zijn eigen belangstelling tenslotte die het leven schenkt aan het tapijt.

Persoonlijk verdelen wij de tapijten in drie categorieën: a) zeer eenvoudige tapijten: letters of gestyleerde teksten in grove techniek; b) onderwerpen als bloemen, gebladerte, vogels, zeer gestyleerde personnages (vb. Paul Haesaerts); c) anecdoten op allegorische manier behandeld.

Het kleuren van de wol

Hoewel de anilin-kleuring op onze dagen een onweerlegbare perfectie heeft bereikt en met succes gebruikt wordt voor het gewone, commerciële weefsel, toch geef ik, van zodra het er op aan komt een kunsttapijtwerk uit te voeren, de voorkeur aan plantaardige kleuring. Heeft deze methode geen schitterende proeven doorstaan? Men moet hier maar even denken aan eeuwige meesterwerken als ‘Les scènes de l'Apocalypse’ (xiv^de eeuw), waar de blauwen en de roden hun primitieve frisheid volledig behouden hebben, of aan ‘La dame à la Licorne’ (xvi^de eeuw) waarvan de kleuren met de eeuwen nog aan schoonheid gewonnen hebben.

Het inrichten van een weverij om met planten te verwen is in feite niet zo moeilijk. Men moet alleen beschikken over een bij voorkeur koperen ketel voor het verwen, en enkele vaten voor het spoelen, bij voorkeur met regenwater. Ziehier het basispalet, waarmede men alle kleuren bekomt: cachou ook catechu genoemd, een plantenextract van jonge scheuten van een klimplant, die bruine kleurstof geeft; korstmossen of lichenen (vele soorten); geelwortel of curcuma, die gele kleurstof afgeeft; blauwhout of campêche-hout; bister, bruine kleurstof uit gedroogde notenbolster bereid; indigo, de oudst bekende verfstof uit de bladeren van verschillende planten gewonnen; cochenille, een schildluis op cactusplanten; lavendel; zuurdoorn of zuurbes; krap of meekrap.

Deze planten zijn meestal exotisch. Maar ook in onze streken worden veel kleurhoudende planten gevonden, zoals brandnetels, pel van ajuin, berkenbladeren, schors van appelaar, kattestaarten, reinvaar enz. Het kleuren door middel van plantextracten schenkt bovendien een bijzondere voldoening: met echte vreugde ziet men de kleur die in de plant stak, zich

Gobelinweverij. - (Foto ‘Ambacht’, Delft).

[p. 55]

vastzetten op het weefsel. Het is een gezonde arbeid, dichtbij de natuur; een aangename geur verspreidt zich in het atelier, een atmosfeer die denken doet aan velden, bossen en frisse heesters. Het ware natuurlijk ideaal kon men daarna de gekleurde wol spoelen in de stroming van vloeiend water. Verschillende verfwijzen voorzien tevens een voorafgaande beitsing en het zal tevens vaak nodig zijn de strengen aan het licht bloot te stellen, vooraleer zij hun definitieve kleur hebben.

Uitvoering op het getouw

Wanneer de wol klaar is, begint het werk op het getouw. Wij spreken hier van de haute-lisse, een rechtstaande getouw dat het meest aangewezen is voor de uitvoering van grote werken, omdat deze techniek tevens toelaat het verloop van het resultaat te volgen tijdens het werk. Een spiegel die achter de draden is geplaatst, laat de wever toe zijn werk voortdurend te volgen. De ketting moet zeer zorgvuldig voorbereid worden alsook de hevels die tijdens het ganse werk de pare van de onpare draden zullen scheiden, en de massa zullen vormen waardoorheen de klossen ingeschakeld zijn. De klossen dienen, geschikt volgens kleur, in het bereik van de wever te liggen. Veelal worden bepaalde details toevertrouwd aan specialisten: iemand zal zich specialiseren in het weven van bloemen, en gebladerte; een ander zal de achtergronden vullen, terwijl een meer geschoolde wever de gelaten en de handen zal verzorgen. Het is onontbeerlijk dat de uitvoerder een technische handigheid bezit en dat hem voor het uitwerken van details een zekere vrijheid van interpretatie wordt gelaten. De fijne tapijten eisen immers een persoonlijk aanvoelen bij de wever. Hij moet weten hoe een schaduwing of een ineenvloeiing te maken aan de hand van het ineenschuiven van verschillende gekleurde woldraden. Het is niet gemakkelijk de volle plastische betekenis van een tekening te eerbiedigen; om de wendingen van de lijnen goed weer te geven moet men de bedoelingen van de artist ten volle begrijpen, anders verliest het tapijt zijn specifiek karakter. Zelfs zeer eenvoudige vormen vereisen, in de keuze van de kleuren vooral, een doorgedreven precisie, want één wanklank in deze techniek is dikwijls fataal zichtbaar.

Om de tapijtweefkunst opnieuw tot de volle ontplooiing te brengen, die zij in het verleden heeft gekend, is het noodzakelijk dat een elite van door goede smaak gevormde mensen, dit werk kan waarderen en beschermen. Van deze waardering

Elisabeth De Saedeleer aan het werk. Foto: E. De Saedeleer, Ukkel.

hangt voor een groot deel de toekomst van deze kunst af. Het geschoolde ambacht dreigt te zullen verdwijnen en de vorming van nieuwe enthousiaste elementen hangt af van een instituut-atelier waar de leerlingen vanaf het begin voor hun arbeid betaald worden. Het is nodig dat dit beroep lonend en verheffend zij en niets mag onverlet gelaten om de jongeren tot deze heerlijke werkzaamheid aan te wakkeren. Want een tekort aan geschoolde arbeidskrachten zou, voor altijd, de ontplooiing verhinderen, die zich heden in een echte wederopbloei veruiterlijkt.

ELISABETH DE SAEDELEER