West-Vlaanderen. Jaargang 4

Fernand Boudens over het Parijsse toneel

ONLANGS waren wij aan het praten met de jonge Brugse kunstschilder Fernand Boudens. Spreken met kunstschilders is op zichzelf niets ongewoons; zij menen bovendien zelf niet dat zij zo 'n buitengewone wezens zijn, dat hun gesprekken, ja hun ideeën moeten geregistreerd worden. Als ze maar goed schilderen. Mais passons... Het ging trouwens niet over schilderkunst, maar over toneel. Wij wisten dat Fernand Boudens dit jaar enkele maanden in Frankrijk had doorgebracht, dat hij veel van toneel houdt, en zelf reeds enkele décors en costumes heeft ontworpen, o.m. voor het 19 december

Ontwerp décor voor bosscène (Fernand Boudens)

te Brugge opgevoerde Uilenspiegel van G. Weissenborn.

Décor is lange tijd een soort stiefkind geweest in het toneel. Wij herinneren ons allemaal de donkere zaaltjes, waar we als jonge mensen naar het ‘stuk’ gingen kijken, en waar het toneeldécor onveranderd een bos was, of een stijf salon. En nochtans, nu zelfs bij de liefhebberskringen meer en meer zorg besteed wordt aan het décor, gaat men ook steeds verder ontdekken hoe essentieel het décor bij het toneel behoort, juist zoals de regie, de belichting, eventueel de muzikale aanpassing. En toch is décor ook niet een eenvoudig beschilderen van vlakken, het is meer dan een schilderij, het is, zoals de Nederlandse décorontwerper Nico Wijnberg onlangs getuigde, ruimtelijke kunst. Het is architectuur en ook schilderkunst. Het décor moet een wereld verbeelden, waarin mensen zich kunnen bewegen, en waarin het verschijnen van mensen ons iets doét. Wie denkt dat décorontwerp een soort sierkunst is, is mis. Décor is functioneel. Dat wil zeggen, het is eerst dan goed, als men de indruk en het gevoel heeft dat het er echt moet staan.

En hierover pratende vroegen wij nu aan Fernand Boudens:

[p. 20]

Hoe ziet U de verhouding van de kunstschilder tot het toneel?

De dramatiek richt zich tot de ziel en de geest, zowel langs het oog als via gelijk welk ander middel. De gewone mens gaat naar het toneel kijken, en men spreekt ook van het schouwspel. En dat is heel juist. De rol die de schilder te vervullen heeft zowel voor het toneel als voor zijn doeken, is een combinatie van vorm en kleur die op zichzelf hoge artistieke waarde bezit. Het gaat er hier om op het toneel een plastische waarde met een dramatische te verenigen tot een onuitgegeven synthese. Wanneer het schouwspel niet meer toelaat nog wat vorm of kleur bij te zetten of weg te laten, dan heeft de décorateur zijn doel bereikt. Anderzijds moet hij streven naar vereenvoudiging, en naar het weglaten van alle détails, die het wezen van het spel in de weg staan.

Jean Vilar als Macbeth, en Maria Casarès als Lady Macbeth op het achtste Toneelfestival te Avignon (1954). (Foto: Paris-Théatre)

Hebt U in Frankrijk, meer dan bij ons die samenwerking kunnen vaststellen, tussen kunstschilders en toneelmensen?

Heel zeker, en dat is precies een van de redenen waarom Frankrijk zo 'n grote voorrang heeft op vele andere landen, en bepaald op ons land. De grote artisten worden door hun volk aangesproken, en vaak is het precies via het werk dat zij voor toneel (of film) presteren, dat ze groot worden. Het is bekend dat Pabto Picasso bijvoorbeeld reeds enkele jaren geleden décors heeft ontworpen voor Koning Oidipoes, dat ook Georges Braque voor het toneel werkt, dat Jean Cocteau, de bekende régisseur, ook zelf de ontwerpen voor zijn décors uitdenkt, en dat sommige théaters iemand speciaal hebben die niets anders doet dan het verzorgen van de décors, zoals Léon Gischia voor het Théatre National Populaire.

En de toestand over het algemeen bij het Franse toneel?

Ja, een opsomming geven van wat er in Frankrijk op toneelgebied wordt gepresteerd ware natuurlijk onbegonnen werk. Trouwens, de tijdschriften en illustraties brengen hier genoeg nieuws over. Onder de voornaamste groepen moet ik in de eerste plaats natuurlijk de Comédie Française vernoemen, die nog altijd op gebied van prestatie het sterkst blijft, bepaald door de uiterst doorgedreven selectie van acteurs. Maar andere groepen zijn werkelijk ook bijzonder goed op het ogenblik, zoals de Théatre National Populaire, waarover ik straks zal spreken, en dan de Compagnie Jean-Louis Barrault & Madeleine Renaud en het Théatre Hébertot. Voor dit laatste mag wel onderlijnd worden dat het steeds op zoek is naar creatiewerk, van jonge auteurs.

Ik wil even stilstaan bij Jean Vilar, en het Théatre National Populaire, dat elk jaar optreedt op het Festival d'Art Dramatique te Avignon. Het T.N.P. bestaat reeds 34 jaar. Het werd opgericht bij ministerieel besluit van 10 november 1920, en het stelde zich tot doel tegen goedkope voorwaarden opvoeringen van groot kunstgehalte te brengen bij alle lagen van de bevolking. Als eerste directeur van dit theater krijgen wij Firmin Génier, en verder in volgorde Fourtier, Paul Abram, Pierre Aldebert en tenslotte Jean Vilar, die het T.N.P. op een heel nieuwe voet heeft geschoeid, en tevens een

[p. 21]

belangrijke invloed heeft in het Franse toneelleven in het algemeen. Het T.N.P. doorkruist heel Frankrijk, richt goedkope voorstellingen in zowel te Parijs als in de provincie. Wanneer men de activiteit van deze groep overkijkt, dan stelt men vast dat bijvoorbeeld in 1952 in een tijdspanne van zeven maanden niet minder dan 210.000 toeschouwers werden bereikt, waarvan 16.000 buitenlanders. Het T.N.P. blijkt werkelijk de goede formule gevonden te hebben.

Het hoge artistieke gehalte dat het T.N.P. in zijn opvoeringen bereikt, ligt niet alleen bij de grote acteurs zoals Silvia Monfort, Maria Casarès, Jean Vilar, Gérard Philippe e.a., maar vooral bij de intense samenwerking onder al deze mensen en de grote liefde voor het beroep, bij al wie in deze groep met de opvoeringen ook maar iets te maken heeft. Met een geest, zoals er in het T.N.P. heerst, zijn de hoogste prestaties mogelijk.

Dat is een kleine kijk op de activiteit van die ene groep, maar ook de werking van de andere zouden wij kunnen onder oog nemen. Een van de bijzonderste gebeurtenissen op toneelgebied is in Frankrijk het regelmatig, jaarlijks terugkeren, van de toneelfestivals. Onder de festivals die in 1954 voornamelijk in de belangstelling stonden moet in de eerste plaats vermeld: Avignon, waar in het oude paleis der Pausen o.a. Macbeth werd opgevoerd (met Jean Vilar, Maria Casarès, e.a.). Verder hebben we Angers, waar ook jaarlijks gespeeld wordt op het binnenplein van het kasteel van koning René. Dit jaar kwam voor de eerste maal Arles aan de beurt, en voor de eerste maal zagen wij er de bekende filmartist Jean Renoir als régisseur optreden voor Shakespeare's Julius Caesar (11.000 toeschouwers in de arena!). Te Lyon-Charbonnières werd in het Romeins theater van Fourvière Prometheus van Aischulos opgevoerd, op een toneel bestaande uit zichtbare stalen buizen. Te Vaison-la-Romaine werd in 1954 voor de tweede maal gespeeld in het ronde theater, o.m. Medea van Jean Anouilh. En zo verder, ook te Ajaccio op Korsica, en verder te Evian, te Orange.

Het is wel wonder dat de grote Franse artisten voor hun toneelstukken teruggaan naar de oude Romeinse arena's zoals er te Vaison, te Arles enz. nog bewaard blijven.

Dat is eerder heel goed verstaanbaar als men weet dat de grote Franse regisseurs vooral belang hechten aan een natuurlijk

Ballet-décor: Le festin de l'araignée van Albert Roussel. (Ontwerp Fernand Boudens).

kader voor een stuk. Bovendien zijn die oude Romeinse amphitheaters buitengewoon goed wat betreft de acoustiek, en tenslotte moet men ook een beetje rekening houden met het volgende: Al die plaatsen worden al vanzelf door duizenden Fransen en buitenlanders bezocht tijdens het seizoen. Als men er dan nog een festival inricht, en bijzonder bekende toneelstukken op zo 'n schitterende wijze vertolkt, dan begrijpt men algauw dat het toerisme hier ook een rol meespeelt.

*

Uit dit alles kan een kort besluit volstaan. Vooreerst bemerken we in de répertoires dat de klassieke stukken het blijven doen. De bekende Nederlandse toneelacteur en décorontwerper Louis Saalborn merkte onlangs op: ‘Men is zeer snel geneigd alles wat klassiek is en niet meer in onze tijd geboren werd, ouderwets en afgedaan te noemen’. Vooral een zekere jeugd is er op uit door welke omstandigheden van psychische aanleg of erfelijke belasting ook, heel snel de weg van de minste weerstand te kiezen en zich met een hautain gebaar te distanciëren van wat ‘was’, om zich met een domme oppervlakkigheid te geven aan wat ‘is’. De hele kwestie komt neer op het eigenlijke spel, op décor, kostuum, soberheid en ernst.

Maar wat meer is, en wat wij Frankrijk stellig moeten benijden: wij hebben geen grote toneelschrijvers, wij hebben geen grote décorontwerpers, of tenminste er wordt niet naar gezocht, en als er zijn, worden ze niet aangemoedigd.

FERNAND BONNEURE