West-Vlaanderen. Jaargang 3

[p. 292]

Consulaat van de V.S. te Antwerpen. Architecten L. Stijnen, J. Spruyt, P. de Meyer. - Cliché Architecture 54.

Moderne bouwkunst in België

VERLEGEN en ontsteld voel ik mij staan tegenover deze titel en sterk geneigd mij uit de slag te trekken zoals de schalkse knaap van Hergé, die een verslag moest schrijven van een voetbalwedstrijd en gewoon neerpende: terrein onbespeelbaar, match uitgesteld.

Hoe verveeld ben ik en bepaalde confraters wanneer wij buitenlandse architecten, voorname gasten, ontvangen, die nieuwsgierig naar hier komen en een overzicht willen van de moderne architectuur in ons land.

Wij willen dan de klip omzeilen en komen ongeneeslijk terecht in de musea, waar alle ogen bewonderend staren op het getuigenis van onze vroegere grootheid.

En wat dan de moderne bouwkunst betreft, vertrouwen wij op de toegeeflijkheid van onze gasten en pogen hen te verstrooien met enkele anecdoten over het klimaat waarin onze modernistische architecten moeten werken: Na een jaar gevochten te hebben, moet een confrater een verzoekschrift tot de Koning richten om de toelating te krijgen een moderne woning te bouwen, die door de administraties, als onesthetisch, werd afgewezen. Een ander wordt voor de rechtbank gedaagd onder beschuldiging de administratie bedrogen te hebben: zijn gebouw is té modern. Nog een ander moet een koude oorlog ontketenen om de toelating te verkrijgen de inplanting van een groep woningen te voorzien in functie van de zon en niet evenwijdig aan de straat. Voorbeelden zijn legio van deze gevechten waar traditionalisme en onbevoegdheid het uiteindelijk haalden op het geduld en de moed van talrijke architecten, die zich dan op de lange duur gewonnen geven en hun heil zoeken in de middelmatigheid.

Gelukkig zijn er uitzonderingen en bepaalde besturen verdienen om hun dynamisme en hun eigentijdse realiteitszin in het gulden boek van de modernistische architecten te worden vermeld. Hier kan ik niet nalaten de directie van de Centrale Administratie voor Stedebouw te vernoemen, die werkelijk een voorzienigheid is voor allen die de moed hebben de strijd door te zetten.

De architectuur, die men wel eens de Grote Kunst heeft genoemd, is vóór alles een sociale dienst. Het is onmogelijk haar te begrijpen en te beoordelen buiten haar tijd en haar milieu. Elk architecturaal werk moet noodzakelijk tot vorm groeien in een wettelijk kader, en hangt hierdoor in grote mate af van de gespecialiseerde wetgeving.

Deze wetten staan vijandig tegenover de moderne architectuur, breidelen de artistieke vrijheid en stellen zich op tegen elk scheppend initiatief. Daarom blijft de moderne bouwkunst in ons land een afgezonderd geval. In die afzondering is de uitleg te vinden voor haar ongebruikelijk karakter.

*

Op een herfstavond vaarde ik samen met een buitenlandse toerist op de Brugse reien. Wij waren alleen en hadden de gids gevraagd ons zijn deuntje te besparen.

[p. 293]

En als U hier langs die reien zoudt moeten bouwen, vroeg mij mijn gezel, hoe zoudt U het doen? Laconisch antwoordde ik met de simplistische bepaling: ultra-modern. Maar ik haastte mij mijn weifelende toerist gerust te stellen en hem te verzekeren dat niemand mij dat zou toestaan. En terwijl wij verder vaarden, liet ik hem opmerken hoe vele en verschillende tijdperken langs de reien door elkaar staan. Ik toonde hem weelderige hotels uit de 18^de eeuw, tussen oude huizen uit vroegere eeuwen. Ook die hotels waren eens beledigend modern en hun klare nieuwe stenen moeten als vlekken zijn geweest in de sombere waterstraten. Niemand heeft er zich op dit ogenblik evenwel aan gestoord, omdat men wilde van zijn tijd zijn. Wie denkt er aan er zich op onze dagen nog aan te ergeren?

Maar als U een puritein zijt, en die Franse architectuur U hindert, bekijk dan eens van dichterbij die oude bouwwerken van de 15^de eeuw; zware steenmassa's, gelapt en geschoord in de loop van vele eeuwen, logge muren die, gebouwd zonder gezochtheid en verfijning, gebogen hangen over de gracht alsof zij eertijds zwollen onder het gewicht van opgetaste rijkdom, en die nog altijd weerstaan aan de listige strelingen van het water. Het zijn constructies zonder bepaalde architecturale waarde, opeengedrongen in de wanorde van die middeleeuwse stad, waar men niet meer weet of de grachten de vloed van de zee opslorpten of de overvloed van de rijkdommen die in de haven werden ontscheept.

De atmosfeer van een ingeslapen stad maakt van Brugge iets enigs. Het is de ietwat vreemde charme van een dode stad, die tal van dichters hebben bezongen, en waarvan de weerglans zich in de spiegel van de kanalen omringt met geheimzinnigheid.

*

Ik wil niet als een droge specialist de hoedanigheden en de zwakheden van de oude bouwkunst opstellen tegenover de mogelijkheden an de hedendaagse. Ik wil ook niet praten als diegenen, die, een beetje naïef toch, gaan denken zijn dat het geluk van de mensen en het evenwicht van de wereld, staan of vallen zullen met een nieuwe architectuur. Wie zo denkt, wil de wereld in een formule opsluiten, in een systeem dat morgen opnieuw zal overvleugeld worden. De architectuur is geen doel maar een middel om de mens te dienen. En het is precies daarom dat alwat leeft in ons, rechtspringt tegen een architectuur die het verleden naäapt en decors wil scheppen die het diepste leven van de mens en van de dingen niet meer uitdrukken. De inspirerende vormen lagen niet voor het grijpen. Zij waren opgelegd door de techniek waarover de mens op dit moment beschikte om zich te beschermen tegen de elementen.

De ganse geschiedenis van de architectuur is nauw verbonden met de evolutie van de techniek. Elke generatie heeft met veel overmoed het getuigenis nagelaten van de vooruitgang in haar tijd. Het christendom draagt bij tot de wondere ontwikkeling van de romaanse kunst, een ontwikkeling die helemaal ondergeschikt is aan de evolutie van de techniek, en, al tastende, uitmondt in de pracht van de gotiek, de triomf van het over de materie heersende verstand. En toen - de mensen zijn nu eenmaal zo - heeft men de klassieke puurheid verlaten en

Woning te Namen. Architect A.C. Callebout. Cliché: Architecture 52.

[p. 294]

nstaande woning te Ukkel. Architect P. Felix. - Cliché Les Beaux Arts.

heeft men zich gewend tot de virtuositeit; men heeft de zin voor het essentiële verloren en men is gaan offeren aan de ijdelheid. En de kring werd gesloten, wanneer nieuwe elementen van sociale en economische aard aan de mensen nieuwe problemen stelden. Economie, wetenschap, kunst, ideologie - alles is eng verbonden in de veelzijdigheid van het leven, dat nooit stilstaat.

Waarom wil men zich op onze dagen wanhopig vastklampen aan vormen uit het verleden? Waarom die roes van decorschepping die in het rhythme van het hedendaagse leven veel onbruikbaarder is dan de moderne woningen, die men ons aanwrijft? Mag men het niet laf heten op die manier onze tijd en onze plicht te ontvluchten, om de gelijkenis weder op te bouwen met wat tot het verleden behoort.

Welk een veinzerij is de nagebootste strcohut van onze dagen met zijn nutteloze steunberer, maar voorzien van telefoon en televisie, die gesels van onze beschaving. Welk een leugen, welk een onmacht!

De dichter Kalhil Gibran schreef zeer wijselijk: ‘Uw huis is uw groter lichaam... helaas, U bewoont grafzerken die door de doden voor de levenden zijn gebouwd.’

Het verstand en de liefde tot het leven eisen in alles een opbouwende houding. Niet als architect wil ik een lans breken voor woningen van onze tijd, maar eenvoudig als mens. Heeft Péguy ons niet geleerd dat de mens alleen goed kan doen in en langs zijn beroep? Het beroep van architect eist van ons te bouwen voor morgen en niet oude stenen te verzamelen, puin op te lappen, de ijdelheid van onwetenden te vleien, decors te maken als echte maskers, die de armoede moeten verbergen van onze oude steden, die zo weinig aangepast zijn aan de eisen van het moderne leven.

Ons verleden was groot omdat ons volk durf bezat en levenskracht. Wij tonen ons niet waardig van onze voorouders, wanneer wij altijd maar het decor herscheppen van een vervlogen tijd. Zij zouden het zo niet gedaan hebben.

Wij beleven buitengewone en boeiende jaren. De evolutie van wetenschap en techniek laat alle durf toe. Men spreekt van interplanetaire reizen... maar men bouwt woningen uit een andere eeuw, men past bouwwetten toe, die dikwijls vele eeuwen oud zijn. Lachwekkend!

Dat men ons bevrijde van dat verouderd romantisme, van die gemakkelijke sentimentaliteit. Wij willen bouwen voor morgen. Wij willen een bouwkunst die de uitdrukking is van onze tijd. Dat men ons moderne steden laat bouwen, waar de architectuur innig verbonden met natuur en leven, haar volle betekenis krijgt. Dan zullen onze kinderen tegenover de charme van de oude steden de vreugde smaken van steden zonder straten en van landen zonder grenzen.

ARCHITECT LEON PALM

Brussel.

Appartementsgebouw te Audergem. Architect: W. Van Der Meeren. Cliché: Architecture 53