West-Vlaanderen. Jaargang 3

[p. 282]

De nieuwe wereld

HET past dat in dit nummer wat illustratiemateriaal naar voren wordt gebracht over de moderne architectuur in de nieuwe wereld.

De reden hiervoor is niet, zoals sommigen wel zullen denken, dat elke sympathie voor moderne vormgeving gepaard zou gaan met een blinde bewondering voor alles wat made in U.S.A. is. Trouwens de architectuur, die hier wordt bedoeld, gaat uit van een heel wat gezonder zin voor plastiek dan zou kunnen blijken uit de aldaar heersende smaak voor de verchroomde glamour van luxewagens.

De betekenis van de moderne architectuur, in de nieuwe wereld, is voor ons speciaal belangwekkend omdat die architectuur, in grote mate, tributair is van de vormentaal die ontstaan is in Europa na de eerste wereldoorlog. Twee landen zijn hiervoor een merkwaardig voorbeeld: de Verenigde Staten en Brazilië.

Waar het Hitler-regime een streep trok door het Bauhaus-experiment, daar hebben de Verenigde Staten, met open armen, mensen als Gropius, Breuer, Mies Van der Rohe, ontvangen en hun degelijke kansen gegeven hun ideeën te realiseren.

Het Paleis van de U.N.O. te New-York, dat vanwege bevoegde zijde niet onbetwist bleef.
Cliché: Bouwen en Wonen

[p. 283]

Landhuis te Bear Run. Architect Frank Lloyd Wright. Uit: L. Michaels, Comtemporary Structure in Architecture.

Waar de gevestigde grootheden, in Europa, de opvattingen van Le Corbusier als producten van een gekkenbrein aanzagen, daar hebben een schaar van enthousiaste Brazilianen, die bij hem in de leer waren geweest, zijn opvattingen vorm gegeven.

De Verenigde Staten

Het zou kortzichtig zijn alles in dit land door Europese invloeden te willen verklaren. Daarom dient hier vooreerst gewezen op die belangrijke Amerikaanse persoonlijkheid: Frank Lloyd Wright. Deze vijf-en-tachtig-jarige architect was en is nog een apart figuur in de architectuur van deze tijd. Zijn invloed is belangrijk niet alleen voor de Verenigde Staten maar voor gans de wereld. Hij was één der eersten die, reeds bij de aanvang van deze eeuw, de mogelijkheden van het vrije plan ontdekte. Waar in de aanvang de moderne stroming streng rationalistisch was gericht, bleef hij altijd een romanticus met een eigen, originele vormentaal, en een zin voor de emotionele waarden in architectuur.

Naast de invloed van Wright is het ongetwijfeld de bijdrage van de uitgeweken Duitsers, die de moderne architectuur in de Verenigde Staten heeft helpen vormen. Hier dient voornamelijk gedacht aan Walter Gropius, Marcel Breuer, Mies Van der

Landhuis te Bear Run. Architect Frank Lloyd Wright. Uit: L. Michaels, Comtemporary Structure in Architecture.

[p. 284]

Boven:
Eigen woning te New Canaan. Architect Marcel Breuer.
Uit Architecture d'Aujourd'hui.

Rohe, die door hun functie in het architectuuronderwijs de kans kregen jonge Amerikaanse architectengeneraties te vormen. Het rationalistisch inzicht dat ze meebrachten werd het verst gedreven bij Mies Van der Rohe en zijn volgelingen. Het werd een architectuur van glas en metaal van een geraffineerde perfectie, die veel weg heeft van de nauwkeurigheid eigen aan mechanische constructie. De hierbij gepubliceerde foto van het technisch centrum van de General Motors laat dit vermoeden. Men merkt hier ook dat de technologische perfectie allerminst een hinderpaal is geweest om tot een verfijnd geproportioneerde vormgeving te komen. Men kan zich evenwel toch de vraag stellen, alhoewel een cordeel vellen over gebouwen, aan de hand van foto's alleen altijd gewaagd is, of die gladde preciesheid niet heel wat minder menselijk is dan de vranke ruwheid van de betonschors in Le Corbusier's Unité d'habitation. Diegenen die het spoor volgden van Gropius en Breuer zijn niet zo ver gegaan in de voorliefde voor technische verfijning. Naast beton en staal wordt ook gretig gebruik gemaakt van ruwe breuksteen, hout, baksteen. Dit blijkt uit de hierbij gepubliceerde foto's van landhuizen door Breuer¹ ontworpen. Terloops mag hier wel op gewezen hoe die eenvoudige volume's, levendig gemaakt door een zuiver geproportionneerd spel van vlakken, zich rustig inpassen in het landschap, heel wat beter wellicht dan veel nadrukkelijke landelijkheid van bij ons.

1 Breuer is medeontwerper, samen met de Fransman Zehrfuss en de Italiaan Nervi, van het Unescogebouw, dat te Parijs zal worden gebouwd. Op dit ogenblik, is ook, volgens het ontwerp van Breuer, een Benediktijnerabdij in aanbouw te Collegeville, Minnesota.

Brazilie

In dit land is, in een snelle opbloei, een moderne architectuur gegroeid van een ietwat ander karakter. Hier is het niet meer het Bauhaus-rationalisme dat als vertrekpunt diende; maar veeleer de ideeën van Le Corbusier. Zijn rondreis in Brazilië, in 1936, werd aanleiding tot het bouwen van het groot administratiegebouw van het ministerie van Opvoeding. Na dit begin heeft Brazilië een zeer boeiende bijdrage tot de hedendaagse

Hiernaast:
Lagere School met Gymnasium te Pedrehulho (Brazilië).
Uit Architecture d'Aujourd'hui.

[p. 285]

vormgeving geleverd. Het principe van de bevrijding van plan en gevel, door het invoeren van het skelet, werd door de

Het ministerie voor Opvoeding te Rio de Janeiro. 1937-43. Architecten: Costa, Niemeyer, Reidy, Leao, Moreira, Vasconcelos. Uit: S. Giedion, A decade of New Architecture.

Braziliaanse architecten gretig uitgebaat en bracht hen tot een vrije en haast uitbundige plastiek. In hun gevels werd, als verweer tegen het klimaat, het brise-soleil, een onmisbaar element waarvan ze dankbaar gebruik wisten te maken en dat hun een voorwendsel werd tot een gevarieerd rhythmisch spel. Zo groeide in dat land een zeer eigene architectuur, waarvan de levendige geometrie en het dynamische lijnenspel zeer duidelijk de stempel draagt van de eisen gesteld door het klimaat en het temperament van dit volk.

Door deze korte schets wordt het reeds mogelijk een paar interessante vaststellingen te doen die ons kunnen helpen de mogelijkheden van de moderne architectuur te ontdekken.

Vooreerst blijkt uit de evolutie van de moderne architectuur in de Nieuwe Wereld dat de vormentaal die, in Europa, na de eerste wereldoorlog, ontstond, een wezenlijk en inhoudsvol vertrekpunt is geweest. De architecturale vernieuwingspogingen van de jaren twintig hebben in de nieuwe wereld, de kansen gekregen, die ze aanvankelijk in Europa niet bekomen hebben. Het is gebleken dat er genoeg stof in zat om uit te groeien tot een boeiende veelvuldigheid. Wie met aandacht de eerste pogingen van de vernieuwers, streng rationeel gebonden aan de structuur bij de Bauhaus-mensen, meer gekeerd naar de poëtische waarden van het ruimtelijk spel bij Le Corbusier, wil vergelijken met wat in de Verenigde Staten en Brazilië tot stand kwam, kan niet anders dan de continuiteit en de consequentie in de groei vaststellen.

Een andere conclusie dringt zich ook op: de vrees, die aanvankelijk bestond, dat het de bedoeling was een ongenuanceerde internationale vormentaal te doen groeien, is ijdel gebleken. De onvermijdelijke eenvormigheid van een beginnende vormentaal is uitgegroeid tot een verscheidenheid van aanverwante idiomen, die ongetwijfeld een gemeenschappelijk vocabularium hebben, maar evenzeer accenten bezitten, die geconditionneerd zijn door de streek, het temperament en de maatschappelijke gegevens.

PAUL FELIX

Landhuis te Connecticut. Architect Marcel Breuer.
Uit: Architecture d'Aujourd'hui