West-Vlaanderen. Jaargang 3

[p. 266]

Duitsland

OM de juiste stand van zaken met betrekking tot de architectuur in Duitsland te kunnen bepalen, moet men teruggaan tot de periode die aanvangt op het einde van de negentiende eeuw en dan de evolutie nagaan tijdens die enkele decennia.

Van uit dit standpunt zal het mogelijk zijn het probleem der huidige architectuur in Duitsland zuiver te kunnen afleiden.

Vanaf 1870 kwam er in Duitsland een industriële organisatie tot stand, die de agrarische levenswijze met haar huisnijverheid snel overvleugelde. Nieuwe eisen werden gesteld, nieuwe mogelijkheden werden geboden, nieuwe oplossingen gezocht, nieuwe tendenzen ontstonden.

Het negentiende-eeuwse Duitsland dankt zijn modernisering in zake architectuur aan Oostenrijk waar Otto Wagner (1841-1908) te Wenen zijn Spaarkasgebouw opgericht had. De hall in glas en ijzer vond nergens enige weerga wat lichtheid en structuur betreft.

Pas in de twintigste eeuw kan men in Duitsland de nieuwe richting duidelijk erkennen. In 1907 wordt te München de Deutsche Werkbund opgericht, waarbij kunstenaars en nijveraars, ambachtslieden en kunstliefhebbers zich aansloten. Deze werkvereniging had een samenwerking van de kunst, de nijverheid en het ambacht op het oog. Aldus behaalden werk en actie een overwinning op de materialistische gedachte. Henri Vandevelde verafgoodde haast de machine, die hij beschouwde als een schepping van een hoger niveau, terwijl Walter Gropius vooropstelde dat ze voor hem het meest moderne middel was om nieuwe vormen te scheppen.

In 1926 stichtte deze laatste te Weimar het bekende Bauhaus, dat later naar de Industriestad Dessau overgebracht werd. De vernieuwing welke deze school op het oog had, vinden wij zelfs in de benaming die niets gemeen had met de Academiën en de bestaande scholen.

Gropius wilde het leven en de kunst innig met elkaar verbinden, de architectuur was het verbindingsteken. Architecten en studenten kwamen in grote getale naar het Bauhaus om ingewijd te worden in de moderne bouwprincipes. In deze instelling, waar meesters en leerlingen met elkaar omgang hadden in ateliers en burelen, was het thema: de mens maatstaf van alles. Een levendige architectonische geest schoot op uit het leven zelf en omvatte alle uitingen waar de mens vormen schept of technieken bezigt.

De rechtstreekse invloed van het Bauhaus in Duitsland is echter van betrekkelijke korte duur geweest; slechts enkele

Wooncomplex te Bad Godesberg-Mehlem. 1951. Architecten:
Apel, Letocha, Rohner, Herdt en Mochen, Romberger, Treder, Sep Ruf.

[p. 267]

Collectieve woning te Hamburg. 1950-51. Architecten:
Hermkes, Hopp en Jäger, Lodders, Sander, Streb, Tratwein en Zess.

jaren kon het in stand blijven. Bij de opkomst van het Derde Rijk, in 1933, werd alle invloed stopgezet. In het buitenland ontwikkelde zich de stroming verder.

*

Tijdens het nazi-bewind valt er een grote verscheidenheid in de architectuur waar te nemen. Eensdeels is er de representatieve architectuur met klassieke inspiratie die op de voorgrond wil treden, anderzijds zijn er industriële gebouwen met nieuw aanzicht en ten slotte vermelden wij de Partij gebouwen die eerder traditioneel blijven.

Het regime heeft geen eigen stijl kunnen verwezenlijken, maar het wilde het moderne, dat niet door economische of technische noodzaak te rechtvaardigen was, weren. De meest vooruitstrevende architecten weken uit naar de Verenigde Staten om daar school te maken. Wij vernoemen: Gropius, Mies Van der Rohe, Breuer, Mendelssohn, May, e.a.

In 1945 was er in Duitsland geen spoor van de moderne architectuur meer te vinden, de bouwwerken waren ontmanteld of door bommen vernield.

Geen enkele kunstuiting is zo aan het leven gebonden als de architectuur; zij wordt met de mens geboren, zij zal ook met de mens verdwijnen.

Men kan zich gemakkelijk de taak voorstellen die de Duitse architekten te beurt viel na de tweede wereldoorlog. Het vorige regime had de tegenstellingen niet opgelost, zoals dat wel gedaan kon worden in landen waar de kunstevolutie zich op geleidelijke manier voltrok. Het dilemma was: oud of nieuw maken. Dit belangrijk probleem moest een oplossing krijgen niet enkel inzake de bouw maar ook in de stedebouw.

Hele steden dienden wederopgebouwd. Te Keulen brak Rudolf Schwartz een lans ten voordele van de moderne bouwwerken. Andere stromingen zijn merkbaar in Zuid-Duitsland, waar de wedergeboorte van een school met romantische en artisanale inspiratie op te merken valt. Neufert verdedigt een opvatting die louter uit een mechanische wereld afgeleid wordt. Verder zijn er gebouwen die een gevel-architectuur vertonen, welke herinnert aan de stijl van de Nationaal-Socialistische partijgebouwen.

De leerlingen van Gropius, Mies Van der Rohe, toonden door hun opvattingen dat de moderne architectonische tendenzen het dictatoriaal regime overleefd hebben.

Men kan vaststellen dat de huidige Duitse architectuur een gematigd modernisme voorstaat. Er zijn echter werken die nieuwe tendenzen vertonen: de strakheid der nieuwe architectuur wordt soepeler; de gebogen lijn komt te voorschijn, het gebruik van materialen van verschillende kleur schenkt leven aan het gebouw...

Voor het ogenblik echter bouwt men niet veel woningen, de krachtsinspanningen gaan vooral naar de opbouw van magazijnen, bestuurs- en verzekeringsgebouwen, bioscopen en ontspanningsgelegenheden.

[p. 268]

Flatgebouw te München, 1951. Architect: Sep Ruf.

Wooncomplex te Bonn. 1951. Architecten:
Apel, Letocha, Rohrer, Herdt en Mocken, Romberger Treder, Sep Ruf.

Hamburg is de enige stad waar een rationeel plan uitgewerkt werd, waar een uitgebreid bouwprogramma voor woningen verwezenlijkt is door collectieve huizengroepen met 12 tot 14 verdiepingen.

De kerkenbouw wordt nog geremd. Dit is begrijpelijk als men er zich rekenschap van geeft hoe de gemeenschap overhoop geworpen is en hoe de aandacht gaat naar utilitaire gebouwen, zelfs ten nadele van de eigenlijke woningbouw.

Het huidige Duitsland heeft weinig avant-garde architectuur voortgebracht in tegenstelling met wat we in andere landen en ondermeer in Zuid-Amerika aantreffen. Nochtans zijn er werken die epoche maken, die bewijs leveren van een zekere rijpheid welke afgestemd is op het Duitse temperament.

De enkele werken die hier gereproduceerd zijn, mogen blijk geven van het bestaan van een nieuwe architectuur in West-Duitsland.

ir arch. g. pepermans

Buitengewoon docent aan de Universiteit te Leuven