West-Vlaanderen. Jaargang 3

Adjunct-archivaris

MIJN benoeming tot adjunct-archivaris dank ik hoofdzakelijk aan mijn oom, de kapelaan. Tot mijn laatste levenssnik zal ik hem dankbaar blijven. Op 1 September van ieder jaar, feest van St Gillis en naamdag van mijn oom, bellen mijn vrouw en ik, om 19 uur stipt, bij hem aan en overhandigen de priester, als blijk van onze duurzame genegenheid, het gebruikelijke kistje ‘Luxor’-sigaren. Op zijn beurt blijft de onderpastoor niet in gebreke: mijn vrouw laat zich de ‘noeuds de Bruges’ lekker smaken en ik vul, herhaaldelijk, mijn pijp met zijn stevige en onvervalste ‘Appelterre’.

Voorheen bediende op een fabriekje waarvan de faam mijn oom ten zeerste verdacht bleek, was het zijn vurigste wens zijn neef ‘uit het slop van morele ellende te bevrijden’. En ik had me voorzeker nog lange tijd op het lieve watertje der goedkope romantiek laten drijven, wanneer, precies op mijn een-en-twintigste verjaardag, een dol sermoen van de kapelaan mij tot betere gevoelens bracht. Mijn blaaskaaktronie van dwepend romantieker kreeg al dadelijk een ernstig-berouwvolle plooi als de priester, onder het goedkeurend en van gelukstralend oog van mijn vrome moeder, de vuist op de acajou-tafel neerliet, mij formeel bezwerend dat hij het niet zou zijn die mij uit Lucifer's klauw zou verlossen. Oud-leraar van rhetorica, had mijn oom van de Grieken woord en gebaar overgenomen en zo dapper was ik geenszins dat ik zijn orgelpunten met een schouderophalen had durven beantwoorden. Weken aan een stuk lag hij op de loer of ik het zou aandurven me nog langer als een nietsnut te gedragen. Onverhoeds dook hij op en wanneer ik overtuigd was dat een tweede uitgave van het sermoen volgen zou, kwam ik tot de bevinding dat ik op het gebied der psychologie nog een kadet was. Oom had, in alle oprechtheid, mijn geestelijk welzijn op het oog. Onze gesprekken beperkten zich veelal tot het verhaal van mijn onbelangrijke activiteit op de drukkerij. Telkens dan besloot de onderpastoor met mijn werkkring als een voorgeborchte der hel af te schilderen.

Tot oom, op een avond, onze gezellige keuken binnenviel, mij op het hart drukkend dat het uitsluitend van mijn volharding op de goede weg zou afhangen of ik mij, al dan niet, waardig zou tonen voor de vacatuur van adjunct-archivaris. Als nooit tevoren werd het fabriekje waar ik werkzaam was voor rotzooi uitgescholden, alwaar ik mijn onverbiddelijke ondergang tegemoet ging.

In ons knus binnenhuisje heerste er een voorheen nooitgekende koortsige atmosfeer. Mijn vrome moeder gesticuleerde op een wijze alsof we het groot lot hadden gewonnen. De ganse scène, verhoogd door de opgewondenheid van mijn oom die, naar hij herhaaldelijk verklaarde, er alles zou opwagen, kwam mij zo komisch voor, dat ik een glimlach bezwaarlijk onderdrukken kon. De betrekking van adjunct-archivaris was echter geenszins te versmaden. Een plaats aan het Archief betekende een luilekkerleventje met niet te onderschatten vooruitzichten. De eer aan het baantje verbonden scheen mijn overgelukkige moeder hoofdzaak toe en belangrijker dan het mooie salaris, in tegenstelling tot de bedenkelijke reputatie en het hongerloon van bediende in het fabriekje van derde klas.

Mijn oom-kapelaan wou en moést slagen. Haast elke dag hadden we de priester op bezoek. Telkens moesten we ons het uitvoerig relaas laten welgevallen van zijn talloze bezoeken, niet het minst zijn aandringen bij de zeereerwaarde Heer Kanunnik, Ere-Archivaris. Al wie enige invloed kon doen gelden

[p. 234]

werd door oom gemobiliseerd om het hart van de Domheer murw te maken ten einde mijn candidatuur op het adjunct-archivarisschap kracht bij te zetten.

Tot de priester, enkele dagen later, omstreeks het middaguur, ons huisje letterlijk binnenstormde: op 1 Juni aanstaande werd ik op het Archief verwacht! Het fel-opgedikt verhaal van de geestdriftige onderpastoor die de meest-originele zetten had aangedurfd om mij uit het schurft van het fabriekje te redden, was werkelijk aandoenlijk. Indien ik oom op zijn woord wilde geloven, dan was de beklimming der Alpen door Hannibal en zijn muiters klein bier geweest in vergelijking tot de acrobatische toeren die de kapelaan, zijn neef ten bate, had uitgehaald. In al die herrie was ik hoogstens een figurant! Mijn lijdzame houding groeide echter tot een apotheose, terwijl oom mij een magnifiek album - een stel prachtige litho's van oude meesters - in de hand duwde dat ik persoonlijk de Ere-Archivaris moest overhandigen.

Wanneer de duisternis over de stad daalde en in haar grauwe mantel de torens verborg, liet ik de zware, koperen klepel op de eiken deur vallen. De straat ademde, rustig, op de kadans van het bronzen geluid.

Met een hoofse buiging en de in één adem uitgebrachte dank voor zijn gelukkige tussenkomst, bood ik de Domheer het rijke album aan. Over mijn benoeming tot adjunct-archivaris repte de Kanunnik met niet één woord.

Eén Juni was een overheerlijke dag. Op de Oosterse bol van de Jerusalem-tempel schitterde het rode koper onder de krachtige straling van een volle zon.

Op de Jan Van Eyck-plaats droomde het artistiek archief-compleks. Het gothische pareltje, met zijn wit torentje, als uit Brugse kant geweven, glansde in de aroom-gele heerlijkheid van deze schone dag.

Hoofdarchivaris was de heer doctor Sylvain Farazyn. Van nature pessimist, kwam hij er rond voor uit dat het zijn enige wens was zo spoedig mogelijk dit donker-tijdelijke met het heerlijk-onvergankelijke te wisselen. Ongehuwd en graatmager, wist ik hem steeds gekleed in een zwartkleurig pak dat des te beter zijn hard, ondoordringbaar gelaat deed uitkomen. Zijn overtuiging die geen correctief duldde, namelijk dat dit aardse bestaan ‘onveilig en troosteloos’ was, tevens zijn mening dat de inderdaad niet onbelangrijke post van hoofdarchivaris hem zwaar op de beenderige schouders woog, waren er precies geenszins naar het leven een pretje te heten. Het moet tot zijn eer gezegd dat doctor Farazyn, van de eerste dag af dat hij op het archief belandde tot het uur van zijn heengaan, een toonbeeld was van een ongelooflijke stiptheid, een sprookjesachtige ijver en een nooit te bewegen koelheid. Ook de overdadige gulp natuurschoonheid op die eerste Junidag, vermocht het niet het marmeren masker van de hoofdarchivaris met een glimlach te kleuren. Volslagen sprakeloos wanneer het niet uitsluitend de dagtaak gold, heb ik me vaak afgevraagd wat die mens in feite aan het leven op aarde had.

Zijn stiptheid was ons, bedienden, meer dan eens een doorn in het oog, al moet ik er aan toevoegen dat, afgezien van zijn onveranderlijk-grimmig gelaat, de hoofdarchivaris er ons nimmer een verwijt van maakte wanneer we, steeds te laat, het eiken achterpoortje binnenstormden. Op dit uur was dr Farazyn reeds voorbeeldig verdiept in een stel catalogussen of in een verzameling collationes en dit op een wijze die ieder onvooringenomen bezoeker, die de archivaris niet à fond kende, in de waan moest laten dat het hoofd van het stedelijk archief nooit één ogenblik rust kende. Hoewel een werker van het beste soort, orde had de man allerminst. Hoe vaak veroorloofde ik mij, binnensmonds, een smadelijk woord aan het adres van de noeste ambtenaar om de manier waarop hij mij hele bundels folianten voor de neus gooide die van begin-af-aan opnieuw te klasseren waren.

Mij ergerde, de eerste dagen, in het bizonder zijn verbeten stilzwijgendheid. Hoe lieftallig en volhardend-beminnelijk ik de geleerde doctor ook aansprak, zijn geluidloze antwoorden beperkten zich steeds en altijd tot een of andere verwijzing naar een der volumen uit de talloze ‘receuils’ waarbij hij mij, op schoolmeesterachtige toon, vak en bladzijde opdreunde. Wanneer ik echter, zekere dag en eerder toevallig, getuige was dat een door mij uiterst fatsoenlijk geordend reuzenbundel

[p. 235]

de volgende dag op de meest hopeloze wijze door de hoofdarchivaris doorbladerd en met flegmatiek gebaar ordeloos terzij werd gegooid, was het mij duidelijk dat ik mijn ambt van adjunct-archivaris al te ernstig opvatte. Van die dag af werd het luilekkerleventje me bovenmate lief.

Schoon doctor Farazyn het zich wel eens overbodig druk maakte en steeds voorgaf een leeuwenijver te exhiberen, toch bezweek hij, af en toe, onverhoeds, en veelal onafhankelijk van zijn wil. Dan was ik getuige dat de hoofdarchivaris tegen een verzengende hitte niet bestand was en zijn kaal hoofd, tussen de dikke bundels in, lag te rusten. Een pauze onder vorm van een lekker slaapuurtje gunde ik mijn meerdere nu precies wel. Kwam dan al eens een liefhebber van antiek geschrijf op het archief aankloppen om een of andere onbenullige inlichting, hetgeen wij als een brutale nieuwsgierigheid betitelden, dan veerde doctor Farazyn uit zijn dromen op, sprong op een hoop voor de hand liggende folianten toe en zette zich aan de studie, waaruit de bezoeker willens nillens moest afleiden dat een bediening aan het archief geenszins voor de mijnwerkerstuniek moest onderdoen!

Eén versnapering heeft de heer Farazyn zich, bij leven, nooit aangematigd, doch geen zonnestraal, zo almachtigschoon, vermocht dit dorre hart te verkwikken tenzij het maandelijks bezoek van de zeereerwaarde heer Kanunnik, Ere-Archivaris. Steeds de eerste Dinsdag van de maand, in de namiddag, hoorden we de verroeste klepel overhalen. Onmiddellijk sprong doctor Farazyn, in een volmaakt-elastische beweging van zijn hoge stoel op, rende, als een jong veulen, tussen de boekenrekken door en bleef op de hoogste trap de komst van de rustig naar boven klauterende Domheer afwachten. De Kanunnik volgde dr Farazyn naar het klein bureau dat alleen voor hoge bezoekers toegankelijk was. Met radde en geestdriftige tong hoorden we de archivaris een opgave dicteren van aanwinsten, uitleningen en aankopen; doctor Farazyn lichtte de voorname gast in nopens de artistieke of historische waarde van elk nummer, troonde hem mee naar zijn werktafel en overhandigde de hoge bezoeker en ere-archivaris, stuk voor stuk, de vergeelde bladen. Het archief lag de Kanunnik nauw aan het hart en als een kind zijn speelgoed,



zo streelde de geestelijke, elke foliant. Zijn ovaal, zacht gelaat verraadde zijn bizondere tevredenheid om het kostbaar bezit en het onveranderlijke ‘dat is zeer wel, mijnheer de archivaris’, klonk doctor Farazyn even zoet in de oren als weleer de herders van Bethlehem de zang der Engelen moeten vernomen hebben.

Dit samaritanen-leven heeft de heer Sylvain Farazyn, hoofdarchivaris, negen-en-dertig jaar volgehouden. Bij zijn dood werd hij vanwege het stadsbestuur met een verdiende huldegroet bedacht. Ik geloof dat we het allen roerend eens waren...

ill.: albert setola   louis sourie