West-Vlaanderen. Jaargang 3

Het lege huis

DE oude herenwoning in de hoofdstraat van het stadje is mij pas bekend geworden, toen het gezin van mijn vriend er ging wonen. Vroeger, hoewel ik er honderden malen langs liep, had ik er nooit acht op geslagen; voor een knaap en zelfs voor een dubbele jongen was het een huis als alle andere, wat groter misschien dan de andere, doch evenzeer door de oorlog gehavend, verlaten en 's winters in zijn afbrokkelend pleisterwerk grauw geslagen door de regen.

Ik kan ongeveer achttien jaar geweest zijn, toen ik er voor het eerst binnentrad. Een kwarteeuw is dat geleden en toch bewaar ik van die dag en van heel die eerste tijd daarna herinneringen, alsof ik pas gisteren de brede hal doorliep en eensklaps op de drempel van de eetkamer staan bleef, omdat de weidsheid van zijn versiering mij zo trof. Het was een ruime plaats in zuivere Louis-XV stijl, met gracieus uitgeholde schelpen en acanthusblaren als sluitwerk onder de kraagstenen, terwijl slanke biesjes langs wanden en deurpanelen liepen; hier en daar glom nog verguldsel in het licht, dat uit de hooggetilde ramen viel. Hoe ik dan boven in de andere kamers kwam en hoe men mij die ook met trots toonde, enkel de indruk van wat ik beneden gezien had, bleef me bij en later gingen langzaam voor mij alle ruimten van de woning delen in de fijne, ietwat weemoedige glans van de benedenzaal, - heimelijk bloed als uit een hart, dat stiller had geslagen en in die lange jaren van onttakeling alles verder had gevoed, zodat de minste plaats, de verste hoek, onzichtbaar in het oude huis zijn bestaan verder had geleid.

En eensklaps, toen de dood onafwendbaar scheen, brak nieuw, bruisend leven er weer in los. Metselaars en stukadoors doorliepen het en stopten de barsten, die door de oorlog verder opengescheurd waren, in de tuin spoot weldra een fonteintje en uit de kelder verdwenen de plasjes doorgesijpeld water, waarin het licht van buiten in geheimzinnige schemering was blijven spiegelen. In alle vertrekken weerklonken nu jonge stemmen; soms zong mijn vriend met ietwat befloerste bariton de romantische studentenliederen, die hij van de universiteit meebracht en op de piano werd - hoeveel malen! - het Simple Aveu door zijn zusters gespeeld. Enkel in de noordelijke vleugel van het huis bleef het stil; daar had de vader zijn bureau gevestigd; soms zag ik er hem buitenkomen, mager en nerveus en peinzend op ik weet niet welke dingen. Ik denk niet, dat hij iets verrichtte. Hij was de koopman, die in beslissende jaren zijn slag had geslagen, geavarieerde granen had opgekocht in gezonken schepen en ze met ongelofelijke winsten aan de man had weten te brengen. Toen hij rijk was en aan belasting zoveel betaalde als een schoolmeester in zijn minst magere jaren verdienen kan, hield hij eensklaps op en leidde het onopgemerkt bestaan van de dorpsrentenier. En toch vergiste zich niemand in hem; ook wanneer hij in zijn mijmeringen verzonken liep, ging van hem een zekere spanning uit, een gevoel van kordaatheid en het gezag van de koopman, die onverwachts de hand kon opheffen en zoveel geld in de weegschaal werpen, dat de omstanders er door van streek geraakten.

Maar de oude woning in de hoofdstraat herleefde enkel door de vrouwen, die het bewoonden, de nuchtere moeder en haar dochters, die ze opleidde alleen met het oog op de rijke levensstaat, waartoe ze geroepen schenen. En wie dat alles in die tijd van nabij zag, bemerkte wel de kleine gebeurtenissen van elke dag, maar slechts veel later, wanneer hij zelf gerijpt was en in de wende van de jaren zijn bestaan meer op herinneringen instelde dan op werkelijkheid die hij toch dadelijk weer vergat. - slechts dan besefte hij welke warme gloed de welhaast verstijfde herenwoning opnieuw doortrok. Niet door het uitwendige, het opgewekte geroep van de meisjes, of het gerinkel van het zilver, dat ze eerst in de hand wogen, aleer ze het op de tafel legden; ik geloof, dat de verborgen warmte van het hart en de geheime gepeinzen van jonge, hopende mensen méér doorstralen, samen met de heftigheid soms van hun verlangens, die de oppervlakte verschroeien en binnenin zelfs het leven dreigen te doden.

[p. 219]

Eigenlijk heeft slechts één



onder hen het huis beheerst, de jongste. Ze is zeker niet zo mooi geweest als ik ze mij in die tijd voorstelde - of zijn de normen, die we thans aanleggen om het vrouwelijk schoon te bepalen, ook veranderd? Ze had bijna de welgedaanheid, waarover de boerenjongens zich verheugen, als ze de eerste malen de arm om de leest slaan en ik kan me bij haar niets herinneren van de vlugge stap, die men van het jonge meisje verwacht. Maar ook toen ze opgegroeid was, zag ik in haar altijd nog het kind, dat grote, bijna zwarte ogen had en het schone voorhoofd, waarin, helaas, nooit rimpels zouden komen. Wanneer we tijdens de vacantie naar de beken trokken en er kikkers vingen om ze op te blazen en onder het wiel van een kar te gooien, was ze dikwijls bij ons en, de beide handen op het bruggetje steunend, pletste ze met haar blote voeten in het water. Het was een beeld, dat ouderen kinderlijk zouden genoemd hebben, maar de grote knapen keken gevangen toe en zij sloeg de blikken nooit neer. Hadden zij toen al de vurigheid, die ik er later in gekend heb, doch die ze meestal wist te bedwingen, zodat haar gelaat rustig was en bijwijlen in zijn profiel een welhaast adellijke stempel droeg? Misschien; want in de tijd niet lang daarna, groepten reeds jongelieden samen, wanneer ze voorbijgekomen was en onder hen was er altijd één, die zich uitverkoren voelde onder haar bliksemende oogopslag. Meestal was hij niet rijk als zij en wanneer ze thuiskwam en er zich weer opgenomen voelde in de sfeer van de voorname herenwoning, werd ze gekweld door een wroeging, die ze somtijds moeilijk van berouw onderkende. Misprijzen om zijn mindere stand woelde in haar dooreen met gejaagdheid en een tegennatuuriljk verlangen naar wat minder was, of de reuk had van een armelijk lichaam, maar ze herinnerde zich zijn slanke handen en zijn bleek gelaat en onder het uiterlijke van zijn kleren, waar al sleet op kwam, raadde ze dezelfde hartstocht als bij haar en een sterke wil, die haar onderwerpen zou.

Dagenlang kon ze dan gelukkig zijn in het wankelbare evenwicht van haar gevoelens; haar gezicht was blank en zuiver en ze verheugde haar moeder met haar kalm-wijze gesprekken en haar onbevangen lach. En, half kind nog in de ogen der volwassenen, kwamen dezen onder de indruk van de voornaamheid van al haar handelingen, die nergens een inbreuk gedoogden en toch geen koude gestrengheid lieten vermoeden voor later; er was beheersing en natuurlijkheid in haar en vooral misschien dié vrolijkheid, welke van haar het geliefde kind maakte, de hoop en de roem van een gans gezin.

Daarna zag ze hem dikwijls terug, maar eenmaal op een koude dag in de lente trof ze hem aan op een plaats, waar ze hem had kunnen vermijden, doch waar ze hem in haar gedachten lang gezocht had. Sedert ze voor het eerst bij hem de verwachting deed opflakkeren, was een geruime tijd verlopen, maar hoe had ze niet onfeilbaar geweten, dat bij elke ontmoeting nadien zijn hoop telkenmale gegroeid was en dat ze zijn trots gewekt had, omdat hij het schone, rijke meisje niet onverschillig gelaten had! En toch wist hij niet, hoe hij haar die dag begroeten moest; ze glimlachte onverschillig, of kil, docht het hem, als de wind, die door het jonge lover tot hen beiden doordrong. En haar stem was ook niet plooibaar als anders en in zijn verwarring begreep hij aanvankelijk niet, dat ze hem zocht te kwetsen. Eerst toen ze hem voortdurend prikte, werd hij strak: hij verdiende haar onbegrijpelijke houding niet, noch het krenken van haar woorden; hij liet zijn oog vorsend over haar gezicht gaan en antwoordde een hele tijd niet, maar ze weerstond hem; er was die dag, ondanks alle grilligheid, een mannelijke weerbaarheid in haar; ze kende geen lust tot onderwerping.

- Denkt gij werkelijk een bediende te worden? vroeg ze hem onverwachts.

In de toon van haar stem kon hij niets raden; hij haalde enkel de schouders op: thuis bij hem waren ze niet arm, maar als hij verder kon studeren, zich misschien in een zaak werken.

- Ik vind het gemeen, onderbrak ze hem.

Op dat ogenblik had hij juist een sigaret uitgehaald en in zijn onthutsing stopte hij ze, als een betrapte schooljongen, dadelijk in de doos terug. En ook zij, hoewel ze wekenlang in haar misprijzen het woord op de tong had gehad, schrok nu op voor de brutaliteit er van en zwijgend stonden ze een poos de een tegenover de andere, eer ze voorgoed scheidden - zij wellicht nog vijandiger dan hij.

Ik weet, dat ze veel jaren daarna nog altijd spijt ondervond over haar harteloosheid en met schaamte terugkeek op de bakvis, die in haar hooghartigheid een aanbidder afstriemde als een hond. Want haar raadselachtige natuur rustte op een milde grond, op een gulle, innemende aard, die haar in aanwezigheid van bezoekers onmiddellijk het goede woord kon ingeven en haar met deernis vervulde voor degenen, die ze wist lijden.

Ongemeen hartstochtelijk moeten haar rijpingsjaren geweest zijn, misschien soms zo ontstellend, dat een oudere, wanneer hij alles van haar geweten had, niet aan kastijding zou gedacht hebben, maar zijn hart zou vastgehouden hebben bij het zien van een kind aan de boord van de afgrond. 's Nachts sloop ze

[p. 220]

in de slaapzaal van het pensionaat naar haar vriendinnen en overstelpte ze met kussen en waar de verraste meisjes tussen schrik en jeugdige bewondering voor het avontuur geslingerd werden, was zij de volwassene, die vol broeierige onrust de slaap niet gevonden had. 's Morgens, toen ze vol vurigheid ter Communie ging, was geen spoor van schijnheiligheid aan haar te bekennen, want ook haar godsvrucht, die diep en ernstig was, zoniet streng, ontwelde aan dezelfde bron van haar overdadig rijke natuur. Maar, terwijl ze nog berouw voelde, zocht ze reeds in de binnengesmokkelde romans der externen de bladzijden op, waar helden en heldinnen meegesleept werden in de roes van hun hartstochten. Bruisend leven omringde haar en ze zocht haar vertrouwelingen op en haar verbeelding omtoverde voor hun blikken de arme bediende, die ze in haar misprijzen verstoten had, tot de



schone, rijzige aanbidder van adellijken huize. Hij had haar op de viool begeleid, terwijl ze zong en de voorbijgangers, die aan het open raam luisterden, waren in luide toejuichingen losgebarsten, toen de laatste klanken verstierven...

De eerste dagen van de vacantie brachten haar, met de gelijkmatige gang van het huis, weer in een kalmer spoor. De koele, rustige woning, de omgang met zusters en broer, die de buitelingen van haar fantasie geen grote kans gunden, de karige, maar wijze gesprekken met haar moeder, dat alles maakte van haar opnieuw het evenwichtige en meestal het vrolijke meisje, in wie het kind herleefde. Het kon helaas niet lang duren. Zij was ouder geworden en wat tot dan toe misschien nog op een spel had geleken, verstarde tot een eis, met bijwijlen de strakheid er al in van vergroeide gewoonten. Donkere, langdurige onrust, waaruit ze zich niet meer loswringen kon, steeg in haar als een vloed en dreef haar onweerstaanbaar mee en terwijl ze aan de oppervlakte een jonge dame werd, die hoe langer hoe meer het merkteken van voornaamheid op het gezin sloeg - een erfgename van het schone, oude huis! - werd ze gewaar, hoe ze tegen zichzelf in verzet kwam en op sommige dagen in grimmige opstandigheid tegen alles wat haar hinderde. In die tijd bracht ze met haar schitterende blik het hoofd van gehuwde mannen op hol en onder de velen koos ze een jockey uit met fletse trekken, wiens glimlach nog nauwelijks enige vreugde verried om de felgekleurde vlinder, of een muzikant, die haar afspraak gaf aan de boskant. Bij flitsen ontwaarde ze haar vernedering; ze misprees de mannen om hun lage afkomst, maar terwijl de heldere schijn uit de hooggetilde ramen van haar woning in haar liggen bleef als een herinnering vol rust, omwalmde haar de reuk van slijk, dat al te lang op de bodem had gerust en er was de tegennatuurlijke vreugde in haar om een doel, dat ze eindelijk bereikt had.

Geen enkele maal heeft ze later haar jeugd ingeroepen als verontschuldiging voor haar misstappen. Dacht ze er wel ooit aan het te doen? Ik geloof het niet. Niettegenstaande alles heeft in haar kindertijd en daarna in haar jonge-meisjesjaren een diepe trek van ernst bestaan, een fundamentele hunker naar het betere. Het moet haar behoed hebben voor huichelarij of voor hysterie en vooral heeft het door al haar avonturen heen dat eigenaardig verlangen in haar bewaard naar een man, die veel ouder was dan zij. Dartelheid en wilde driftbuien joegen haar naar de jongeren van haar leeftijd, maar hun onrijpheid ontgoochelde haar iedermaal, zodat ze midden in het spel als aan de kant bleef zitten en in een vreemde koelheid het toneel gadesloeg, waarin ze zo hartstochtelijk haar rol vervulde.

Het was op een late Octoberdag, dat ze hem ontmoette, heel anders dan ze hem zich had voorgesteld en toch met één slag antwoordend op al haar vragen en zo, dat leven en dood voortaan van hem afhingen. Ze wist het, toen ze thuiskwam en zichzelf ondervroeg in de spiegel, waarin ze zich eertijds huiverend van gejaagdheid had bekeken. Hij stond nog naast haar; zijn lippen bewogen en de rimpels in zijn voorhoofd trokken breder open, wanneer hij haar stem vernam. Ze lachte; ze voelde zich in zijn aanwezigheid het onbezorgde kind, dat hij, de geliefde, als een vader in zijn armen drukte; hij was de rust, de onvermoede grond van heel haar wezen. Maar andere malen gebeurde het, wanneer ze op haar kamer terugkeerde, dat eensklaps tranen in haar ogen welden; ze wiste ze uit en in een schemering keek ze naar haar natte, koele vingertoppen. En ze verstond niet waarom ze schreide, terwijl ze toch heel de tijd met hem geschertst had - maar ze was jong en dan ligt in het geluk zoveel, dat we niet begrijpen.

Veel maanden ben ik dan buiten het stadje geweest en bij mijn terugkeer verwachtte ik een verlovingsring aan haar vinger. Hij was er niet en ook in de lente kwam hij niet, noch in de volgende zomer. Het was een wrede winter, die ze daarna beleefde, zonder hem, naar ik vernam, en ook zonder de hoop, dat ze hem nog ooit zou bezitten. Hoe was hun liefde onmogelijk gebleken? Was er een misverstand geweest, de kleine barst, die aanvankelijk niet zichtbaar was, maar langzaam verbreedde? Ik heb het nooit goed geweten; ze zagen elkander wel nog in het begin en praatten en lachten aan de oppervlakte, doch daarop zijn ze gescheiden en misschien bleef in elk van hen de vraag onopgelost waarom.

[p. 221]

Stelt men zich voor hoe jonge mensen worstelen in de donkerte en in de eenzaamheid? Hoe ze zwijgen en toch zichzelf innerlijk duizendmaal de vraag stellen, hoe het komen kon en hoe ze daarbij veel te ver denken, aan alle werkelijkheid voorbij, en in zichzelf graven, delven, delven, tot alles rondom hen instort? Maar wat is daarbij de rijkdom van haar gemoed gebleken, de taaiheid, waarmee ze elke dag haar wanhoop bevocht, de moed, die ze aan anderen schonk, de overtuigde godsdienstzin - ja, ik wéét het, haar vroomheid, die ook in haar heftigste jaren bezonken in haar lag en wachtte, gelijk alle genade doet.

Het herenhuis in de hoofdstraat is arm geworden, toen ze stierf en er buiten gedragen werd. En met haar ongeluk schenen al de anderen er ook berooid geraakt en leeg als zijn wijde ruimten binnenin. Want zij was er eens de hoop geweest en toen de verwachtingen niet vervuld werden, scheen het leven er geen zin meer te hebben. Haar zusters hadden haar elke dag verzorgd en ervaren, hoe een hoogoplaaiende vlam kan verschrompelen tot wat schamel vuur, dat ook nog uitdooft onder de as, en zij waren wijs geworden als oude mensen. Geheime verlangens hielden ze onuitgesproken en zij lachten schamper wanneer men hun over liefde sprak. Eens in die tijd liep het gerucht nog in het stadje, dat een van de meisjes verloofd was, maar het wekte nog nauwelijks een echo; op de bank in de tuin praatten de zusters er over; misschien wisten ook de ouders het en dachten met een glimlach aan kleinkinderen, maar het ongeluk van de jongste was voor allen méér dan een herinnering; ze ondergingen het als een blijvende bedreiging en elke vreugde maakte hen achterdochtig.

Meer dan twintig jaar is dat straks geleden. In de herenwoning leeft slechts de moeder nog met haar zoon. De anderen zijn heen en bijwijlen kan er iets onzeglijk triestigs hangen in een huis, waar jonge meisjes van kinderen droomden en waar geen enkele kleine kreet weerklinkt. En toch, wanneer ik nog eens de hal binnentreed, of door de weidse eetzaal loop, voel ik nergens enige kilheid mij omvatten; onnaspeurbaar waart er zelfs nog de speelsheid rond uit de markiezentijd; maar vooral is het mij, of mij uit die verre jaren de herinnering tegenkomt en de warmte, die eens lag in de verlangens van jeugdige mensen. Zij blijft alles doorstralen, de lucht in de verdofte vertrekken, het licht, de meubelen, de stem van hen, die over doden spreken en ik geloof, in hààr huis, tot de oude stenen toe.

ILL.: MARINO DE VOS   DAAN INGHELRAM