West-Vlaanderen. Jaargang 3

[p. 204]

Het huis

TOE, ga nu maar kind, zei Mevrouw Opsomer terwijl ze weer naar de klok keek.

Zij stond recht van haar rieten zeteltje, steunend met haar rechter voorarm op de tafel waarop het zware Hollandse kleed lag met een kale streep lopend over de boorden. Aarzelend schikt zij nog wat aan de tulpen die weerloos hun wijdopen harten uit de smalle vaas naar haar omhoogstaken en zuchtte toen als om het nutteloze van haar gebaar.

- Kom kind, drong ze nog eens zacht aan. Mis nu je trein toch niet.

Lena stond nog een ogenblik als besluiteloos, met haar twee handen omklemde zij haar zeembruin tasje dat aan de andere kant voor haar op tafel stond. Zij had zich nu al dagenlang dit afscheid voorgesteld, zich er snikkend of opstandig met wilde gevoelens tegen verzet, en er zich tenslotte berustend mee verzoend. Maar er is misschien niets zo broos en zo leeg als een berusting in de jeugd. Nu ze hier stond, kijkend naar haar in enkele maanden grijs geworden moeder, de vrouw die geen poging meer scheen te doen om de plooien van de smart uit haar gezicht te strijken, brak de kunstmatige rust in haar hart opeens weer stuk. Ze voelde eerst de tegenzin onweerstaanbaar in haar lichaam komen met in elke ader een druppel gif; van haar lippen die ze tot een bloedloze streep samenperste tot aan de hoge hak van haar schoentje dat twee keer venijnig tegen de vloer trapte, schoten zenuwschichten heen en weer. Het was een korte, heftige aanval die weer wegkeek toen haar moeder naar haar toekwam en een hand op haar schouder lei.

- Je bent overspannen, kind, zei de trillende stem, en de hand schoof koel naar haar voorhoofd.

Terwijl Lena van heel dicht in de grijze ogen van haar moeder keek waarin de heldere vlam van de levenslust zo vroeg was uitgebrand en dan zag hoe de mondhoeken opeens weer pijnlijk naar omhoogtrokken als om nog meer toegevende woorden door te laten, werd ze nu helemaal door medelijden ingepalmd. De heimelijke gedachte die nog een ogenblik verleidelijk naar haar klaar bewustzijn baanbrak, dat ze met nog wat treuzelen de trein misschien wel kon missen, zette ze gemakkelijk van zich af. Een golf van goedheid doorsloeg haar met zachte aandrang en in de oogwenk waarin de gevoelens van ons hart zo wonderlijk kunnen keren, vroeg ze zich verwijtend af hoe het mogelijk geweest was dat ze daareven nog met zoveel bittere opstand de gehele toestand had gehaat. Vlug en dwingend drukte ze de palm van haar hand tegen haar moeder's lippen die ze droog en koel voelde en zei glimlachend:

- Ik ga al, moeder. Ik hoef nog niet zo 'n haast te maken, de trein vertrekt pas over een dik half uur.

Ze stapte kordaat de gang door want er stonden opeens grote tranen in haar moeder's ogen die nog een ogenblik aarzelend hun evenwicht hielden maar dadelijk naar beneden zouden rollen, en een sentimenteel afscheid wilde Lena in elk geval vermijden. Haar koffer wachtte aan de voordeur; terwijl ze hem krachtig ter hand nam was er zelfs een vleiend gevoel van gewichtigheid dat ze ondervond, je weet je opeens onafhankelijk en belangrijk wanneer je met een zwaar valies het huis verlaat. Je draagt er een stuk van het vertrouwde in mee dat je beveiligt, en anderzijds is er de verre vreemde kamer die wacht, een nieuwe kast die moet gevuld worden terwijl je een ogenblik talmend, door het venster een ander stukje wereld ziet liggen.

Lena voelde zich zelfs heel sterk terwijl ze haar moeder kuste en de straatweg opliep, een beetje schuinhellend naar links vanwege het onhandig gewicht aan haar andere arm. Ze wist precies hoe lang haar moeder haar na zou kijken, tot aan de eerste bocht waar de straat tussen twee rijen linden meeliep naar rechts. Daar keek ze nog eens om en wuifde, het was meteen al een verpozing dat ze haar koffer even kon neerzetten. En toen beging ze een heimelijke list. Ze stapte verder en wanneer ze wist dat haar moeder weer binnen was, keerde ze aarzelend terug tot waar ze tussen twee boomstammen het huis kon zien. Hoeveel maal had ze het daar zien liggen, het glimmend blauw dak dat schuin naar de hemel klom met daaronder het enige stukje wereld dat haar volledig vertrouwd was. Het lag tussen de baan en de veilig omhaagde tuin, op de grens van het vreemde en het gekende.

Ze dacht er nu weer op met de zoete weemoed die zulke herinneringen oproepen, hoe ze als aankomend meisje op een stoel voor het heg had gestaan en naar de bomenrijen had gekeken die met hun wapperende kruinen naar de verre hemel schenen te steigeren en hoe dat vreemde gevoelens van onrust en verlangen in haar had los gewoeld. En hoe haar vader, die aantrekkelijke zwijgende man die in lange uren dat niemand zijn werkkamer mocht betreden grote vreemdbloeiende boomgaarden schilderde op zijn doeken, opeens naast haar kwam staan en haar in vertrouwen nam. Stilaan, in die heerlijke dagen dat ze met vacantie was van de kostschool en 's ochtends klaar wakker lag te luisteren naar het gezang van de vogels dat met de morgenkoelte haar kamer binnendreef, kreeg ze verder toegang tot zijn geheime wereld. Hij wees haar op de boeiende wisselingen van licht en schaduw die onverhoeds en aangrijpend het drama van de wereld te voorschijn riepen. Hij leerde haar het mengen van de verf op het palet dat hij werkend als een grillig geblazoeneerd schild vóór zich hield. Hij maakte haar tot intieme getuige van de droomgestalten die soms in onwerkelijke roze en gele kleuren op de aarde begonnen te leven. En weldra kreeg ze een plaats naast hem

[p. 205]

en begon ze kleine doeken te vullen met de brede schuinhangende luchtvlakken over de weilanden zoals ze die door het ateliervenster zag.

Haar moeder ontving vaak vriendinnen op theevisite, kakelende dames op middelbare leeftijd die plots met een lage stem en wijde ogen zaten te fluisteren over de dingen die je wel doet maar niet zegt. En toen zij steeds met sterker aandrang vroeg of Lena toch niet bleef voor het kransje en onderwijl niet een borduurwerkje wilde opzetten, daarmee beginnen alle jonge meisjes toch tijdig want je weet nooit hoe vroeg de prins wel komt, kon ze haar spontane afkeer en haar minachting moeilijk verbergen. Zo groeide ze stilaan weg uit de kleine burgerlijke kring van haar moeder, het schilderen naast haar vader werd een hartstocht die ze met stille verrukking bedreef. En maanden daarna bereikte haar op de kostschool het vreselijk bericht. Het gebeurde op een van die eerste mooie voorjaarsavonden dat er onzichtbare trillingen door de lucht gaan die je aan elke zenuw voelt, terwijl zij behaaglijk vlot met haar leerstof na het avondmaal in de schemerende tuin nog wat op en neer wandelde. Daarna zat ze de overste die haar liet roepen in de spreekkamer waar weer die muffe onbepaalbare kloostergeur hing, wezenloos en met geprangde borst aan te staren. Zij zag meer de trage woorden vantussen de afhangende lippen komen dan zij ze hoorde, zij mocht niet te erg schrikken en moest het lot geduldig dragen, haar vader had een nieuwe aanval van zijn angina niet meer overleefd. De kleine ronde kraaloogjes van de oude non zaten zwart te bewegen, ze zaten over Lena's gezicht te tasten om te weten wat er omging in dat roerloos verbijsterd meisjeshoofd. Toen voelde Lena zo een ellendige gewaarwording van bittere onmacht in zich komen, je roept je eigen gevoelens niet op, ze stuwen binnen in je lichaam voor dat je het beseft. Het hele decor van de ronde glimmend gepolijste tafel met een stapeltje vergeelde tijdschriften in het midden, het verrimpelde gezicht van de non dat veilig en zelfzeker teruggeweken zat in de witte huif en de stijve, wansmakelijke pleisterbeelden wat overal rond, scheen haar opeens zo tergend onzinnig toe, dat ze uitbarstend in langgerekte klagende snikken het kamertje uitliep. Toen ze nog dezelfde avond laat thuiskwam sloeg de kilte van de verlatenheid haar uit elke kamer tegen, door het hele huis slopen de gedempte stemmen van verwanten die heen en weer liepen of in het salontje met een glas port en een bedrukt gezicht als tegenwicht de vreselijke toestand bespraken. Lena's moeder zat met de stomme glazen blik van de smart die haar zo in de keel had gegrepen dat ze slechts een hees gefluister kon uitbrengen, naar een vast punt in de kamer te staren. Wanneer Lena binnentrad stonden de twee vrouwen een paar bange ogenblikken sprakeloos tegenover elkaar. Lena begon hard op haar lip te bijten om niet te moeten uitgillen wat ze voelde en dacht. En zo had zich geleidelijk de onhoudbare toestand ontwikkeld van de moeder die in het zwijgende huis met de luide klok hoe langer hoe minder de koffiekransjes kon ontberen, en van Lena die in een overspanning van gevoelens haar vader's plaats met heilige ernst innam op het atelier, terwijl de inkomsten dag aan dag wegkwijnden. En wat lange tijd als een onuitgesproken dreiging de stemming in het huis ondragelijk had bezwaard, nam op zekere avond de vorm aan van een onherroepelijk besluit: Lena zou als kindermeid bij een rijke familie in het onderhoud moeten voorzien.

Nu stapt Lena over de straatweg al weer voort, de hele schakel van gebeurtenissen schuift pijnlijk opnieuw door haar hoofd. Ze krijgt nochtans opeens aandacht voor de blauwe stilte van de morgen die hier vóór haar besloten ligt tussen een wijde halve cirkel van canada's. Ze poogt alle gedachten uit haar te verjagen, twee keer komen ze nog met felle aandrang terug, maar dan voelt ze zich stilaan volgroeien met de mildheid van het landschap waardoor zij gaat. Daer stonden vele rechte bome..., zo valt het wondere vers van Beatrijs haar te binnen en ze zoekt nog een tijdje of ze zich het vervolg niet meer kan herinneren, het stemt haar vredig en licht. Ze staat



nog eens stil wegens haar koffer en rondkijkend werpt ze haar armen een paar keer breed uit. De verstijfde spieren ontspannen zich en het is de opwindende gewaarwording die haar meteen overmeestert van zich opgenomen te voelen worden in die wijde vlakte die rondom tussen de hemel omoeverd ligt, zij wakkert die juichende stemming als een vlam in zich aan. Onder de gierende zwaluwen voelt ze de wind in haar lang haar grijpen, het stroomt terwijl ze verder stapt over haar schouders van haar weg, de ruk van het oude verlangen beweegt erin. En zo, in de vervoering die hevig in haar aanhoudt, beseft Lena niet meer dat ze terug over een dorpstraat voortloopt, haar lichaam is opgenomen in de zwevende gebaren van haar ziel. Een weg leidt overal heen, een weg voert

[p. 206]

naar de verte. Er is geen concrete toestand meer, alle vaste omtrekken schuiven doezelend uiteen, er is alleen de gloed van de zon en de suizende zomerruimte die nergens ophoudt, er is geen begin en geen einde. Elke nieuwe bocht stuurt de straatweg verder de wereld in, het is de rusteloze slingerbeweging van het hart die de banen leidt, nergens is nog een stilstand, het leven snelt voort met een roekeloze vaart.

Een stuwende rookwolk en het gillen van een trein brengen Lena dicht bij het station. Het is slechts wanneer ze verblind van de zon in de halfduistere koelte van het wachtlokaaltje staat met de lelijke geelbruine banken en de grijzige wanden waartegen als vreemde bloemen de klaarblauwe beelden hangen van de middellandse zee, dat ze zich weer met onbehaaglijke wrevel een lichaam voelt krijgen. Reist per spoor, de wereld lacht u tegen. Lena telt geld na voor haar kaartje. Buiten het venster liggen de rechte sporen als te wachten, als zij op het



perron komt schieten ze opeens lenig en glimmend de verte in. Het is zo gemakkelijk, je koopt een ander kaartje, de man aan het winket zal raar opkijken maar daar hoef je je niet aan te storen. En de trein neemt je mee, je zit in zijn veilige romp meegezogen doorheen het wisselende landschap, er is nooit een einde aan zo 'n zoevende tocht, over de hele wereld rijgen de stations de sporen aan elkaar. Het is een dwaze gedachte, maar bekoorlijk juist daarom.

Lena glimlacht droef, want als uit een schemering rijst het lusteloze gezicht van haar moeder weer schrijnend in haar op. Meteen stoomt de trein binnen en een plotse angst slaat haar om het hart, het begint onbeheersbaar te bonzen. Stokkend en kreunend houdt de sliert hoekige houten wagens stil, met moeite tilt Lena haar koffer door de smalle hoge deuropening. Er is niemand die haar een helpende hand reikt, en ze voelt zich in dit korte ogenblik opeens zo ontstellend op zichzelf aangewezen, dat het haar met een pijnlijke ruk helemaal in de werkelijkheid terugplaatst. Het coupé riekt duf naar muffe asse en tussen de verkleurde banken liggen lucifertjes en bolletjes chocoladepapier verspreid. Als Lena het stuk dorp dat in de ruiten staat langzaam weg ziet schuiven, sluipen de beelden van haar droeve plicht weer gluiperig op haar toe.

Een trein die binnenstoomt in een stad is een omsloten karavaan van droefheid en verlangens. Een groep mensen wandelen traag of lopen gehaast het station uit, ze hebben samen hetzelfde einddoel bereikt, maar ze weten niets van elkaar af. Lena ziet met spottende wrevel hoe een jonge man buitenstapt en vanover het zonnige plein een vrouw op hem afkomt, de afstand tussen hen wordt kleiner en kleiner, ze vallen elkaar in de armen: hier is een schakel weer dicht.

Lena gaat de drukgeworden straten door, langs de grote uitstalramen waar zonlicht in blinkt, ze voelt zich dorstig en moe. Op de hoek van een rustiger pleintje blijft ze een ogenblik besluiteloos talmen en treedt dan vastberaden op één van de terrasjes toe waar onder de kleurige zeilen koele metalen zeteltjes in de schaduw staan. Er stappen mannen fluitend voorbij, zij kijken Lena met een knipoog aan en vermoeden niet de storm van gevoelens die in haar weer opsteekt, ordeloos en zenuwachtig verward, nu het afschuwelijke ogenblik vlak bij is. Gulzig drinkt zij enkele slokken limonade die een ijskoude weg banen tot in haar maag. En dan zit ze daar alleen met zichzelf, wanhopig vechtend met scherpe gedachten die haar als pijltjes door het hoofd schieten, ze poogt orde te scheppen in de heksenketel van haar hart. Even geeft ze toe, het is vreemd hoe je dringende gevoelens plots in je kan loslaten zodat ze je opwinden tot een zinderende spanning. Het is een wanhopig verlangen om ver van hier weg te zijn, om die drukkende last voor goed af te wentelen en dromend aan de winkelruiten te kunnen treuzelen met het boeiende besef van de keuze die je zolang mogelijk uitstelt. Het is in de achtergrond daarvan een donkere wrok die bestendig dreigt door te breken, een naamloze haat tegen de wereld, tegen de kirrende dames op de kransjes, tegen het geniepige lot dat haar hier heeft gebracht. Een lange poos laat Lena zich achterovergeleund met duistere wellust wegzinken in de maalstroom van haar opgeruide ziel. En dan bonst ze hard met haar vuist op het tafeltje, het glas davert luid op het metaal. Met een ruk zit ze recht, drinkt haar limonade uit en bedenkt zich kordaat. Zonder gedachten zal ze stapvoets naar het huis gaan, met een harde duimstoot aanbellen, in de brede koele gang staan en met een vastberaden glimlach zeggen: hier ben ik. De gedachte aan haar verwelkende moeder moet haar sterken en zal haar de nodige beheersing geven om elke avond met milde berusting in het vreemde huis den slaap te vinden.

Lena overwint gemakkelijk zichzelf tot aan nummer 29. Daar komt onverklaarbaar opeens weer aarzeling in haar op, haar benen beginnen te wegen. Ze maakt een inwendig gebaar van woede tegen zichzelf, maar onbedwingbaar gaat haar hart aan den haal, ze poogt het te bemeesteren, het gaat niet. Voor

[p. 207]

ze het goed beseft is zij zonder opkijken het huis voorbijgestapt Lafaard, lafaard, hijgt een stem in haar, de woorden nemen het rhythme van haar ademhaling aan. Is het Lena die trots alles almaardoor loopt? Neen, ze voelt iemand in haar verder stappen, iemand die haar krachtig meetrekt, ze zweeft zonder gewaarwordingen langs de eentonige huizenrij, ze hoort verstrooid het schrepen van haar eigen voeten over de roosters van de keldergaten. De gebouwen houden op, de straat buigt nu langs een park.

Lena vindt zichzelf terug op een bank en beseft duidelijk dat haar zenuwen overspannen zijn. Haar koffer staat glanzend bruin naast haar als een stomme getuige van haar nederlaag. Een kleine kuiertocht zonder die last aan haar arm in de schaduw van de rode beuken die op hun dikke gladde stammen een ontzaglijke kroon torsen zal haar weer tot rust brengen en haar de toestand doen beheersen. Onder het aangehouden ruisen van de wind die op zijn eindeloze tochten door het gebladerte trekt, loopt zij over het hellende pad naar den vijver toe. De zomer zit fonkelend te spelen in de waterarabesken van de fontein, die snel opschietend steeds lomer in de hoogte klimmen en tenslotte in waaiers zijwaarts uiteenvallen. In opgehoogde ovalen zandbedden staan prinselijke tulpen op hun ranke stengels zachtjes te wiegelen en hier en daar wandelen jonge moeders wier kinderen als grote blonde bloemen over het gras lopen. De wereld is hier weer zo geheel anders, zo vrij van elke dreiging dat Lena bijna blij wordt en de krachtige aandrang tot dromen die haar in de vroege morgen reeds beving opnieuw voelt opwellen. Ze gaat op de arduinen vijverboord zitten en laat haar vingertoppen door het water glijden waarin ze rode vissen ziet opdoemen, die een poos roerloos blijven hangen om dan plotseling in de koele donkerte weer weg te schieten. En vanzelf dwalen haar gepeinzen af naar de dagen nog zo kort achter de rug, dat ze op haar werkkamer aan de feesten van haar verlangens gestalte kon schenken in kleuren en lijnen die gewillig gehoorzaamden aan de grillige dwang van haar hand. Ze sluit de ogen en nog eens zweeft het beeld van haar moeder op haar toe, die burgerlijke maar doorbrave vrouw met haar stompzinnig onbegrip voor de roekeloze tochten van de ziel, dat haar op de duur ook reddeloos van haar man had vervreemd, met haar bestendige behoefte aan tederheid en gezelschap, met haar triestig inzicht in de doelloosheid van haar leven nu en haar smart om de onverbloembare achteruitgang van haar stand. Weer voelt Lena haar medelijden dat haar de nodige kracht moet geven om op te staan en te gaan aanbellen aan het brede in 't wit gepleisterde herenhuis. Ze zal met een gesteven witlinnen voorschootje aan geruisloos door de hoge kamers moeten lopen, en sober gekleed met de kinderen uit wandelen gaan, en onder al deze handelingen angstvallig alle gedachten vermijden en 's avonds niet naar de lokkende stem luisteren van de weemoed die met de schemer in de kamer binnensluipt.

Wie kent de grillige kracht van het menselijk hart? Het feit dat Lena haar koffer weer heeft opgenomen en in de felle hitte van de middagzon over de straatstenen stapt, doet alle moed en zelfzekerheid uit haar wegzinken. Er is weer de angst die haar in de ademhaling grijpt, die haar onrukt aan zichzelf en haar lichaam in een toestand van halve onbewustheid zonder opkijken het huis voorbij doet gaan. En een eind verder begint ze dat huis opeens zo grenzeloos te haten, het schijnt haar te achtervolgen, met de ogen in zijn grote witte ramen grijnzend over haar neer te buigen. Het zweet breekt haar overal uit, zij is niets anders meer dan één onhoorbare kreet van afschuw en ellendigheid, een onnoembare laffe angst drijft haar terug naar het station.

Wanneer ze gebroken van zenuwspanning en leeg van de honger terug uit de trein stapt waar ze 's morgens vertrokken was, begrijpt ze het onzinnige van de toestand volkomen. Traag en onzeker vat ze weer de weg over de dorpstraat aan, maar slaat onder een plotse ingeving de eerste landwegel in. Onder het stappen in het mulle zand voelt ze haar huid weer klam worden onder haar dunne klederen, maar geleidelijk wekt dit gewaarworden van haar eigen lichaam haar opnieuw een lokkende zintuigelijke lust. Ze gaat tussen twee hoge oevers van groen buigend koren, het pad voert haar blindelings de zoemende zomer in. Als het gestuit wordt door een vlietende beek waarover de effen glooiïng van de weilanden begint, laat ze zonder zich nog te bezinnen haar koffer vallen en werpt zich languit in het kortgestuikte oevergras. En nu begint het uitgelaten feest van de zinnen, het is een gedachtenloze wraakneming op het waanzinnig avontuur van de morgen.

Waar ze schuins naar het water toe ligt, graait Lena achter haar hoofd naar boterbloemen en de argeloze papavers die zich het verst buiten het koren hebben gewaagd. Ze plukt er met groeiende begeerte handsvollen en handsvollen en werpt ze krachtig in de vliet waar ze even rondtollen en dan wegschieten naar de verte. Een poos zit zij ze lachend na te kijken en dan schopt ze opeens haar schoentjes uit, trekt opgewonden haar kleed omhoog en stapt in de beek. De koelte schiet haar verrassend scherp in de benen, wadend door het klare water dat haar tintelend tegen de dijen spat, zet zij de bloemen achterna. Het is een wilde bevrijdende tocht die gauw het razen van haar zenuwen stillegt.

Nadien ligt zij afgekoeld en rustig terug languit in het gras en weet dat zij straks weer naar huis zal gaan.

ILL.: FERNAND BOUDENS   PAUL DE WISPELAERE