West-Vlaanderen. Jaargang 3

[p. 108]

[Kunst en geest]

Arno Brys, Het bezoek (Cyclus Maria-leven, détail). Muurschildering, - Kerk der Paters Redemptoristen, Roeselare.

Aan onze broeder de schilder

West-Vlaanderen wil zich niet onttrekken aan de verplichting een richtinggevende rol te vervullen voor de hedendaagse kunst. Daarom laten wij hiet enkele uittreksels ter overweging volgen uit het werk van een nog jonge Griekse schilder, die te Parijs werkzaam is en er reeds een belangrijke plaats heeft verworven. Hij poogt vooral de primauteit aan te tonen van de christelijke zogen. primitieve kunst boven de heidense plastieken en die van het nieuw-heidendom dat uit de Renaissance ontstond.

WAT de schrijver voorhoudt is geen persoonlijke leer. Het is de leer die de christelijke volkeren zelf hebben tot stand gebracht en die hij van zijn vader als erfenis kreeg.

Tot zijn jongelingsjaren leefde hij in een arbeiderswereld, waarin alles, van het minste werktuig tot de gebedspraktijk, behoorde tot andere tijden. Op zekere dag heeft de sterke aantrekkingskracht van het moderne leven hem aan dat midden onttrokken en geworpen in het avontuur en de beproeving. Hartstochtelijk minnaar der schilderkunst, maar zonder levenservaring liet hij zich aanlokken door de vormen die het kwaad ontleent om de geest te bederven. Zonder gids en zonder vrienden, vrij van alle band, enkel gedreven door zijn passie een groot artist te worden, wierp hij zich in deze wereld der genieën om zijn eigen genie te ontdekken.

Hij zag, raakte en beoefende alle denk- en doenwijzen van het verbluffende individualisme. Hij liet zich met de stroom mededrijven. Hij werd discipel van een eerste, een tweede, een derde meester. Hij poogde de reden te ontdekken van het wonder uitstralingsvermogen der moderne kunst op de mensen. Hij kwam in betrekking met de meesters en trad binnen in hun heiligdommen; hij zag de plaatsen, waar de kracht, die hij niet kon bereiken, haar bron had. Steeds hebben deze mensen en plaatsen hem verzekerd dat zij het middenpunt van de wereld waren. In hun gezegden kon hij niets ontdekken dan deze bewering, waarvan de wettiging hem steeds ontsnapte. Toen begon hij te lezen in de hoop dat de goedoverwogen en geschreven dingen hem zouden klaarheid schenken. Maar daar ook werden de kunstvraagstukken behandeld met woorden, die voorzeker goed gekozen waren, maar waarvan de zin zo complex was dat hij tussen de intellectuele goocheltoeren er nooit in gelukte de bevrediging en de lessen te vinden die hij zocht.

Toen richtte hij zich beslist tot het oeuvre zelf der meesters in de overtuiging dat dit hem door een intieme wederzijdse belijdenis zou kunnen inwijden. De ene na de andere ontleedde hij de grote hedendaagse scholen door de werken ervan letterlijk te copiëren. Onbevangen en vol eerbied voor de waarachtige overtuiging der kunstenaars werkte hij en bereikte aldus de ivoren toren der gedachte van de schilder. Hij meende er

[p. 109]

een hart te ontmoeten dat trilde van liefde, maar vond er slechts het hooghartig verstand. In plaats van een rots van geloof ontdekte hij slechts onrust en onzekerheid.

Verblind door de draaikolk der literatuur had hij gedacht dat de moderne kunst het domein der Goden was. Hij had gedacht dat hij wegens de bekrompenheid van zijn geest onwaardig was binnen te treden in het wonderbare koninkrijk van de kunst om de bovenmenselijke genaden der kunstschepping te begrijpen. Hij was overtuigd dat deze schepping voorbehouden was voor uitnemend goede, zuivere en evenwichtige geesten. Maar hij vond slechts wanhopigen en verblinden, aan wie de hoogmoed toegelaten had, ten koste van een eeuwig compromis tussen hun geweten en hun begeerte naar bevrijding en uitschittering, de beroemdheid en de bekendheid bij een elite te verwerven.

Rond deze mensen vond hij anderen die hun voordeel gehaald hebben uit de verwarring der menselijke waarden en deze schilders gebruikt hebben als instrumenten om een gedachtenstroming te scheppen, welke door de ganse mensheid zou varen en er de geest van zou vernieuwen en zuiveren. In werkelijkheid echter werd de aarde, dank zij deze litteraire verspreiding, overstroomd met handelszaken, waarin schilders, kunstcritici en kooplui vereend begonnen zijn het niets vermoedende publiek gewetenloos uit te buiten. Uit winstbejag, hoogmoed en verdorvenheid hebben zij aan dit publiek, door middelen, die het onmogelijk maakte te oordelen, een kunst aangeboden, die op geen enkele zedelijke waarde berustte en noch veiligheid noch stabiliteit beloofde.

Toen verscheen hem de veiligheid en de stabiliteit die hij gekend had in het reine en gezegende atelier van zijn vader, als de enge poort van het heil. Tot op die dag had hij zonder het te kunnen verklaren, telkens de wanhcop hem overviel bij het zoeken naar zijn genie, rust en vrede gevonden als hij de werktuigen hanteerde, die hij uit vaders atelier had medegebracht of als hij de werken der christelijke schilders aanschouwde. Deze werktuigen vergden discipline en volmaaktheid van wie ze gebruikte. Hij voelde dus een geheime vreugde deze werktuigen te bezitten en zich aan hun discipline te onderwerpen.

Patrick De Vylder, Bezoek aan Maria.

O. Debruyne, Maria Boodschap (detail)

Hij beschouwde dat als onverenigbaar met de kunst zoals men die rondom hem begreep; daarom gebruikte hij ze in het geheim, als iemand die zich schaamt zijn liefde te bekennen. De enen zeiden hem met iets als misprijzen op de lippen: het is interessant, maar het is een dode kunst; anderen zeiden: Ja het is goed, maar het is ambachtskunst. Hij kon niet antwoorden omdat hij nog de wijsheid niet bezat die de

A. Heye, Onze Lieve Vrouw bij de boeren. (detail)

[p. 110]

M. Martens, Glasraam (fragment). Bukavu (Belg. Congo).

ambachtsbeoefening schenkt; om zich te wreken bezocht hij de musea en bleef lang staan voor alles wat ambachtelijke kunst was. Hij poogde in deze werken te ontdekken welke de stadia waren van hun ontstaan en de technische middelen, die een dergelijke volkomenheid mogelijk hadden gemaakt.

Hij zocht naar schilderijen zoals die welke hij als kind gezien had bij zijn vader of in diens gezelschap als deze hem medenam naar zijn toevluchtoorden tegen de helling der bergen of verloren in de valleien. De herinnering aan deze vizioenen verliet hem niet. Als hij de ogen sloot zag hij zich weder binnengaan in ergens een klein Byzantijns kapelletje, verlaten en eenzaam; als hij deze wereld van bovenaardse figuren weder aanschouwde dan klopte heimwee in zijn hart en de droom beroerde zijn ziel. Aldus hangend tussen de wereld van zijn kinderjaren en die waarin hij nu leefde poogde hij te begrijpen waar de waarheid lag.

Als hij tenslotte begreep, toen verschrikte hem het besef van zijn eenzaamheid. En de enige die hem had kunnen leiden, onderwijzen, beschermen en bevestigen in zijn geloof, zijn vader, was pas gestorven. Sinds zijn er vele jaren verlopen en de gevolgde weg voerde hem door distels en doornen naar de bloeiende en schitterende tuin van de christelijke kunst. Deze tuin, die de bewaarplaats is der tresoren van de waarheid waarvan de schittering hem God deden vinden, wordt thans ook nog door anderen bewoond. Elk van hen heeft andere distels en doornen ontmoet voor hij de tuin betrad. Sommigen lieten zich afschrikken door de doornen van de weg. Maar zij die de tuin ingingen vonden er vreugde en vrede als beloning voor hun geloof. Geve God dat het ook zo weze voor U, schilder onze broeder die de liefde en de begeerte der waarheid bezit.

*

De grootste mogelijkheid voor de mens om de waarheid te bereiken ligt in het gebed. De christen is onderworpen aan de wetten van liefde en broederlijkheid: zijn werk moet dus bij de toeschouwer dezelfde deugden suggereren.

De heiden gehoorzaamt aan de wetten van de hoogmoed, de begeerte naar aards bezit en aardse glorie, wetten die tot sensualisme voeren; zo drukt ook zijn werk de onderwerping van de geest aan de stof uit.

De intellectualist beroept zich op de wetten, die voortvloeien uit het vrijwillig negeren van elke Godheid, zij het ook een heidense Godheid; zijn werk zal streven naar de bevrediging van de zelfzucht, ten koste van alle spirituele of zedelijke bekommernis. Zo is de daad een gevolg van de gedachte; zo zal het werk van de schilder, naarmate het staat bij of verwijderd is van de waarheid, eveneens sociaal of anti-sociaal zijn.

*

Leer eerst uw collegas-schilders beschouwen als broeders verbonden in dezelfde actie. De kunst is geen suikergoed dat men jaloers in het geheim opzuigt, maar het is de aarde die gij met uw broers beploegt om brood te bieden aan de anderen. Deel dus gulhartig de vrucht van uw ondervinding mede aan anderen en vraag dat de anderen hetzelfde doen tegenover u. Het gaat noch om genie, noch om oorspronkelijkheid, noch om persoonlijkheid: dat zijn maar de kruimels van het festijn, bestemd voor de mussen die erom vechten...

Men heeft de boekenkasten en de hersenen gevuld met monsterachtige vooroordelen zoals: Men is niet schilder als men niet oorspronkelijk is. Sinds vijf eeuwen reeds heeft men van de oorspronkelijkheid een echte religie gemaakt; zodat het op de dag van heden volstaat van met enkele lijnen en enkele kleuren gelijk welke dwaasheid, die in het hoofd van gelijk wie kon opkomen, uit te drukken opdat dit product het aureool van de Kunst zou krijgen. Welnu, mijn broeder schilder, de christelijke kunst zegt u dat niemand schilder is als hij alleen maar oorspronkelijk is... Het werk is niet wat gij ontwerpt; het is wat gij uitvoert. Het ontwerp weze van u of van iemand anders, dat heeft weinig belang. Waar het op aankomt is de uitvoering.

Welke zijn de hedendaagse genieën die erop kunnen groot gaan dat zij onafhankelijk zijn, vermits toch de oorspronkelijkheid het voorwerp van hun verering is? Zijn zij niet in gekheid beland, als zij de grenzen van de toelaatbare onafhankelijkheid hebben overtreden? Hebben de grootsten onder hen niet de archieven der mensheid doorsnuisterd om zich de plastische werken van alle beschavingstrappen toe te eigenen...

PRAX. ZOGRAPHOS

* Prax. Zographos, A notre Frère le Peintre. Initiation à la plastique chrétienne. Confrérie d'art de Paris.