West-Vlaanderen. Jaargang 3

[p. 47]

Bekleding van een Kaarsenbank in het Kortrijks O.L. Vrouw Hospitaal - Foto A.C.L.

Onbekende kunstschatten

DAT de Westvlaamse kerken en kloosters nog mindergekende, ja zelfs onbekende kunstschatten bewaren hoeft geen betoog. De tentoonstelling ‘Gewijde Kunst te Kortrijk’ (zie verslag West-Vlaanderen nr 6, 1953) leverde hiervan opnieuw het bewijs. Onder de titel ‘Onbekende Kunstschatten’ willen wij hier enkele kunstgewrochten aanwijzen bewaard in twee van Kortrijks oudste instellingen: het Begijnhof en het O.L. Vrouw Hospitaal.

Het merkwaardigste kunstvoorwerp dat het stedelijk Begijnhof nog in zijn bezit houdt is een ronde zilveren Schotel (diam. 23 cm.) met in het midden een verhoogde vierpas waarop een medaillon met wapenschild (inlegwerk). Onderaan lezen wij in sierlijke gothische lettertekens: ‘dit plateel behort de capelle int beginhof’. In al zijn eenvoud is deze xv^de eeuwse schotel een kunstgewrocht van het zuiverste gehalte.

De kapelschat omvat daarbij nog een paar stukken gewijd vaatwerk: een fijn-bewerkte verguld-zilveren Kelk, gemerkt door de Brugse Meester Daneel Landtsocht in 1618-19. Een paar medaillons ervan, de H. Elisabeth van Hongarije en de Bezoeking van Maria aan Elisabeth, bewijzen dat het stuk voor het St Elisabeth Begijnhof gemaakt werd.

Ook de vergulde Cylindermonstrans, in 1656 te Gent besteld bij de Weduwe Pieter van Sychen ‘van fatsoenen ende conste gelyck de Remonstrancie... gelevert aen mevrau d'abdesse van Groeninghe’ draagt de beelden van de beschermheiligen van het Hof: de H. Elisabeth en de H. Begga. Deze monstrans met getorste zuilen en koepelbekroning is heel klassiek van vorm.

Onder het gewijd vaatwerk, behorend aan het O.L. Vrouw Hospitaal, treffen wij vooreerst een merkwaardige vergulde Monstrans aan. Zij is het werk van de Brugse zilversmid L(ucas) C(roes)? junior, en werd gemaakt in 1667-68. Het

Kelk uit het Kortrijks Begijnhof

Monstrans uit het Kortrijks Begijnhof

Kelk uit het Kortrijks O.L. Vrouw Hospitaal

Monstrans uit het Kortrijks O.L. Vrouw Hospitaal

[p. 48]

Chrismatorium uit het Kortrij s O.L. Vrouw Hospitaal

Triomfkruis uit het Kortrijks O.L. Vrouw Hospitaal

Zilveren Schotel uit het Kortrijks O.L. Vrouw Hospitaal

opschrift: ‘Memorie van Vrauwe-Ioanne Pannecoucke prieuse van onse lieve Vrauwe in Cortryck anno 1654’ herinnert alleen aan de datum van haar aanstelling als priorin, op 17 Januari 1654. Dit werk houdt het midden tussen de traditionele architectonische Renaissance-monstrans en de meer plastische opvatting die wij zullen aantreffen in de Stralenmonstransen van de Barok. Juist hierom is het een uiterst interessant kunstgewrocht. De klassieke stam met knoop is hier vervangen door een dragende engelfiguur; kariatide-engelen hebben ook de plaats ingenomen van de vroegere zuiltjes; het horizontale basement is vervormd tot opkrullende voluten waar aanbiddende engelen op neerknielen. Voortaan zullen die engelen het gewoon versieringselement vormen onderaan de stralenmonstrans. Alleen het bovenstuk herinnert nog aan de vroegere vormgeving; op het entablement rusten de beeldjes der beschermheiligen van het huis: midden onder de koepel, Maria, de Moeder van Smarten; links van haar, de H. Augustinus en rechts de H. Joannes de Doper.

Naast dit eigen stuk bewaart het Hospitaal nog een paar kunstwerken herkomstig uit de verdwenen St Amands Proosdij. Eerst een zilveren Chrismatorum. Wij kennen het jaartal van dit kunstgewrocht alleen bij benadering, dank zij het wapenschild van Carolus de Par, Abt van de St Amandsabdij (Elnona) van 1606 tot 1619, dat er op voorkomt samen met zijn lijfspreuk ‘Homo homini par’. Het rechthoekig schrijn, rustend op vier engelenkopjes, heeft twee ronde H. Olievaatjes met spitse (gothische nawerking) afdekking. Het is een kleinnood in vroeg-Renaissance dat door zijn zuivere en klare vormgeving behoort tot de franse stijlrichting. Het verwondert ons dan ook niet het werk getekend te zien met de merken van een Valencijns zilversmid.

De Kelk van Prior Ludovicus de Lattre is het tweede stuk edelsmeedwerk herkomstig uit de Kortrijkse Proosdij. Hij werd gemaakt in 1629 te Doornik door Meester de Surmont en heeft aan de cuppa zes fijn geciseleerde medaillons met passietaferelen. Deze merkwaardige afbeeldingen moeten goed in de

Graflegging uit het Kortrijks O.L. Vrouw Hospitaal. - Foto A.C.L.

[p. 49]

smaak zijn gevallen want wij kunnen nog verscheidene kelken aanduiden in ons bisdom, die precies dezelfde versieringsmotieven hebben, o.m. te Kortrijk (St Maarten), te Lo, te Menen (St Vedastus), te Poperinge (St Berten), te Zedelgem.

In de sacristie wordt nog een merkwaardig Antependium bewaard uit de eerste helft der xviii^de eeuw; de bewerking ervan, in vlakgehouden goudborduurwerk met bloemenversiering in kleurzijde, schijnt eerder te wijzen op franse invloed. In de bekleding van de kaarsenbank komen twee landschap-tafereeltjes voor die getuigen van een perfekte borduurtechniek. Het is echte miniatuurkunst ‘geschilderd met de naald’ zoals de middeleeuwers het borduren noemden.

De stemmige kapel (herbouwd ca 1700) bergt onder het altaar een Graflegging met levensgrote figuren in steen. Het is een goede brok laat-gothisch beeldhouwwerk uit het einde der xvi^de eeuw dat jammer genoeg maar eens in het jaar (Goede week) kan bezichtigd worden. Wij vermoeden dat deze beeldengroep oorspronkelijk stond onder de koorafsluiting (vgl. met St Walburga, Veurne) die er tot stand kwam nà de godsdienstberoerten in het laatste kwart der xvi^de eeuw.

Uit die tijd moet ook dateren het bewaarde Triomfkruis van boven het koordoksaal, thans opgehangen in het kloosterpand. Het kruis heeft zijn beeldhouwwerk en oorspronkelijke polychromie bewaard; alleen het leliemotief aan de balkuiteinden ging verloren. De Christusfiguur vertoont treffende gelijkenispunten met deze uit de Graflegging.

Onder de stijlvolle kerkmeubelen vinden wij vooral het orgelbuffet vermeldenswaard. Het werd gebouwd in 1754 door de Kortrijkse orgelbouwer Petrus Josephus De Ryckere en draagt sierlijk snijwerk in rocaillestijl. Als bekroning prijken een paar engelkens met kromstaf, mijter en een hart; aldus hebben de zusters (Augustinessen) hulde willen brengen aan hun geestelijke Vader, de H. Augustinus.

Het oudst bewaarde kloostergebouw is zeker dit waar thans de pronkkamer is ondergebracht. Oorspronkelijk was het een grote zaal waarvan de zoldering rustte op zeven balken. Gelukkig werd er één van bewaard in de kleine refter die uit de zaal werd afgezonderd door een muur. Deze balk heeft twee gebeeldhouwde sleutels die tot het eerste kwart van de xvi^de eeuw teruggaan. Ze stellen een paar taferelen voor uit het leven van Maria dat waarschijnlijk volledig uitgebeeld stond op de verdwenen balkuiteinden.

Het pronkmeubel uit de beste kamer is een eiken kastje daterend van het einde van de xv^de eeuw. In de laat-gothische versieringselementen van de grotere deur komt de vuurslag en het St Andrieskruis, kentekens der Bourgondiërs, voor; het bovendeurtje draagt het franse leliewapen onder een koningskroon.

A. DESCHREVEL

Wij zijn gelukkig in verband met ons vroeger artikel over ‘Het Orgel in West-Vlaanderen’ (Jg. 1953, Nr 6) hier een afdruk te kunnen geven van het orgelfront herkomstig uit Gits. Het cliché werd ons welwillend in bruikleen gegeven door de orgelbouwersfirma L. Verschueren uit Heijthuijsen. Dit orgel verhuisde ca 1895 naar de Passionistenkerk te Kortrijk; kwam in 1923 terecht bij Ingenieur G.L.J. Alexis te Luik, als salonorgel; vandaar ging het over in de collectie van Dhr André Perier. Voor korte tijd werd het door bemiddeling van de Heren Verschueren verkocht en geplaatst als balustradeorgel in de nieuwe H. Joannes Boscokerk te Eindhoven. Dit orgelbuffet, getekend 1667, houdt het midden tussen het vroegere Renaissance-meubel met zijn rustige verhoudingen en het latere Barok-ensemble waarin de versiering zich gaat bewegen over de bouwlijnen heen. Dit overwoekeren voelen wij reeds duidelijk aan in de middenpijpenbundelbekroning.

A. Deschrevel