West-Vlaanderen. Jaargang 3

[p. 44]

Marginalia over de privé-verzameling van moderne kunst

In een der volgende nummers verschijnt een uitvoerige studie van K.N. Elno over de kunstverzameling Herbert te Kortrijk. Wij bieden onze lezers hier reeds de inleiding ervan aan.

ZOLANG het conflict tussen de maatschappij en de beeldende kunst de scherpte en de onverkwikkelijke troebelheid behoudt welke wij vandaag zo veelvuldig kunnen waarnemen, is het onbillijk dat die maatschappij ‘rechten’ zou doen gelden op de particuliere kunstverzamelingen welke haar verborgen blijven. Nochtans wordt weleens op die ‘rechten’ aanspraak gemaakt hoe weinig men er ogenschijnlijk ook van merkt: het komt voor dat in een of andere publicatie de wens wordt geuit dat deze of gene privé-verzameling eens aan ‘het publiek’ zou worden getoond, en - hoe groot is, in een steeds meer en meer naar anti-personalisme neigende samenleving, de afstand tussen zulke ‘wens’ en een ‘eis’? Daarbij dient dan wel de grote vraag gesteld of het niet àl te

Gust. De Smet, Het grote Bal, olie op doek, 1932, verzameling Ir. Tony Herbert, Kortrijk.

paradoxaal is tot de gemeenschap te brengen datgene wat, voor een aanzienlijk deel, ontstaan is uit - hààr weigering!

*

Wie in de particuliere kunstverzameling slechts ziet: een exponent van een sociale welvaart, het resultaat van aparte materiële mogelijkheden en een vorm van min of meer ‘ongewoon’ tijdverdrijf - laat staan een conglomeraat van een aantal, in speels amateurisme, verworven objecten -, neemt het wellicht geredelijk en achteloos op voor wat men, met een euphemisme, de ‘popularisering’ van het privé-kunstbezit noemt. Doch wie dit bezit op zijn precieze geestelijke en morele waarde heeft kunnen schatten, verzet zich daartegen.

Want de particuliere kunstverzameling is wat ànders. Haar zin en betekenis liggen dieper dan aan de opperhuid van vermogen en tijdverdrijf. Zij is vooreerst reeds in zichzelf een kunstwerk, want in een bewust en positief streven gemààkt door een voor het artistieke aroma bizonder ontvankelijke mens, vaak door een persoonlijkheid die, uitsluitend door de geest en de methode in zijn verzamelen, de kunstenaars met wie hij in aanraking komt, beïnvloedt of de tijdgeest merkt.

Zijt gij verzamelaar, toon mij dan wat gij bezit, - ik zal u zeggen wie ge zijt.

*

En daarnaast is zij de haven welke de kunst-

[p. 45]

werken in de samenleving en

Gust. De Smet, De Verliefden, olie op doek, 1931, verzameling Ir. Tony Herbert, Kortrijk.

haar openbare instellingen niet gevonden hebben en waarheen zij zich richten als naar de enige ruimte waar zij in zuiver begrip en bestendige belevenis geborgen worden.

Het schilderij in de duisternis van de bergplaats bij het atelier, blijft als in een embryonale toestand versluimeren.

Het schilderij in het museum heeft zijn fiche en zijn administratief dossier, het moet daar onder geuniformeerde bewaking tegen de losprijs van een fiscaal verzegeld ticket ‘bekeken’ worden, - en in dit alles verkommert het als in een met anti-artistieke kiemen bezwangerde lucht.

Het schilderij in de kelders of op de zolders van een ministerieel gebouw, een gemeentehuis of een provinciaal archief, is niet minder of niet meer dan een affront.

Het schilderij in de privéverzameling is het kunstwerk in het huis, in het gezin, in het leven, en bovendien organisch ingeschakeld in een samenhang van scheppingen welke het, in contrasten of accenten, voller en stralender zichzelf maken.

*

Er is niets zieligers dan de publieke veiling van een kunstverzameling. Het is in de grond een met klinkende munt begeleide vernietiging van een in zijn genre heilig mensenwerk.

*

Maar uit dit uiteenrijten ontstaat nieuw leven; nieuwe kernen van collecties worden gevormd of ontwikkelde verzamelingen worden verstevigende bestanddelen rijker.

*

Na de tijd van het prinsenmaecenaat heeft men die van het burgerlijk maecenaat gekend, en vandaag, na beider definitieve ondergang, valt de taak van de kunstbescherming de Staat ten deel. Het faillissement van die nieuwe phase staat reeds boven alle twijfel of betwisting verheven. Voor de maker van het kunstwerk dat zijn waarde enkel ‘door zichzelf’ kan rechtvaardigen en geen stoffelijke functie vervult, heeft het huidige maatschappelijke mechanisme noch plaats noch erbarmen. Dit betekent zoveel als dat ‘maecenaat’ in zijn historische zin thans een begrip is dat niet meer met de tijdgeest samenklinkt; men zou het met wat cynisme kunnen noemen: een in zichzelf perfect voltooid anachronisme.

Het is naïef de hedendaagse particuliere verzamelaar te verwarren met het historische schimbeeld dat wij van de maecenas bewaren. De privé-collectionneur is thans een zo zeldzaam geworden verschijnsel en... de neiging naar het a-sociaal gebleken ‘beroep’ van kunstenaar heeft de jongste decennia soms zulke massale verhoudingen aangenomen, dat hier van volledige kunstbescherming geen sprake meer kan zijn.

De privé-verzamelaar oefent hoofdzakelijk nog ‘slechts’ een moreel maecenaat uit. Zijn aanwezigheid reduceert de vertwijfeling en verhit het geloof, - op hem wordt bewust of onbewust de creatieve moed van kleine kringen van kunstenaars georiënteerd. In die eerder grauwe toestand heeft dit moreel maecenaat echter een ongemeen groot belang gekregen;

[p. 46]

het is alsof het nog alléén het gehele moderne kunstscheppen dat sociaal geen klankbord vindt, blijft torsen en voortstuwen.

Dit is een maecenaat dat zich waarschijnlijk subtieler en intiemer met de kunst van zijn tijd verbindt, dan ooit mogelijk is geweest in de gulste en meest grandioze monarchale opdrachten.

*

Verleden jaar liet de Duitse collectionneur dr O. Domnick, een geneesheer te Stuttgart, een selectie uit zijn rijke verzameling van moderne schilderijen op tournée gaan langs enkele Europese hoofdsteden, w.o. Brussel, waar ze met vrij veel zorg en toewijding voor ‘het publiek’ werd tentoongesteld. Bij alle edele bedoelingen, zat er iets komiek-heroïsch in die onderneming. Zijn tentoonstellingen bleven zo goed als onbezocht, en onder hen die er zich toch voor geïnteresseerd hebben, waren er genoeg die zich, niet zo heel zwakjes ondersteund door

Edgard Tytgat, Loa Loa of het Baskisch Lied, olie op doek, 1938, verz. Ir. Tony Herbert, Kortrijk.

de pers, een niet al te keurige beoordeling zowel over de verzamelaar als over zijn bezit hebben gepermitteerd...

Wat O. Domnick voor vele schilders èn voor de nieuwe kunst- en geestestromingen in zijn land betekent, zal men nochtans ooit met geen kleine maat kunnen meten.

*

In ons land bevinden zich, proportioneel gesproken, tamelijk vele particuliere kunstverzamelingen. Doch aan die vele welke, van Oost-Asiatica en kunstvoorwerpen der Primitieve Volkeren tot meesterwerken uit historische stijlperiodes, alle gebieden behalve de direct-vandaag-lévende bestrijken, werd in de onderhavige notities niet eens gedacht.

Aan privé-collecties van moderne kunst bezit België wellicht niet meer dan een half dozijn belangrijke specimens; enkele te Luik en in het Brusselse en één te Kortrijk. Het zijn a.h.w. even zovele slagaders waarop de bloedsomloop in ons hedendaagse kunstleven - en zelfs nog enigszins in dat van vreemde landen is afgestemd.

Deze verzamelingen geraken de jongste tijd onder de, in aantal vrij geringe, belangstellenden meer en meer bekend. Behoort er in ons niet zoiets als een schroom te zijn tegenover die belangrijke verwezenlijkingen waarvan het bestaan zelf in zekere zin een concreet geworden vonnis over onze van de lévende kunst afgewende gemeenschap betekent?

*

Deze uiteenlopende overwegingen leken me gewenst als proloog tot een uitvoerig rapport over één van die collecties, de T. Herbert-collectie, te Kortrijk, dat eerlang in dit tijdschrift zal verschijnen. Des te meer wijl het hier een verzameling betreft waarvan de geest ons meer dan die van de Luikse of Brusselse verzamelingen zeer na is.

K.-N. ELNO

Clichés: Ministerie van Openbaar Onderwijs, Monographieen over Belgische Kunst. De Sikkel, Antwerpen.